Cruciale inzichten voor onze samenleving 3 - De utopie van de mensenrechten

Sinds de afkondiging van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948 hebben de mensenrechten spectaculair aan populariteit en invloed gewonnen. De mensenrechten zijn een vanzelfsprekendheid geworden waaraan men niet meer kan of mag twijfelen.

Dit boek onthult echter de utopie die schuilgaat achter de moderne idee van de mensenrechten. In plaats van als moreel en politiek handvest te kunnen dienen vormen de moderne mensenrechten daardoor een bedreiging voor een duurzame samenleving.

Het eerste deel gaat in op de essentiële rol en aard van het recht in de samenleving. Dat theoretische perspectief wordt in het tweede deel dan concreet toegepast op de mensenrechtendoctrine. Het derde deel handelt tenslotte over de historische oorzaken en maatschappelijke gevolgen van de mensenrechten.

==

Frank van Dun (°1947) studeerde rechten en wijsbegeerte aan de Universiteit van Gent. Van 1986 tot 2005 was hij hoofddocent rechtsfilosofie aan de Universiteit van Maastricht. Van 1974 tot 1985 was hij verbonden aan het Seminarie voor Algemene Rechtsleer van de Universiteit Gent. Sedert 1989 is hij lid van de Vakgroep Grondslagen en Geschiedenis van het Recht van dezelfde faculteit.
Hij is auteur van onder meer Het Fundamenteel Rechtsbeginsel, De Utopische Verleiding en Mens, Burger, Fiscus.

==

In het eerste deel van dit boek wordt de vraag naar het recht zelf behandeld. Waartoe dient recht? Welke samenlevingsproblemen moet het oplossen? Vanuit een analyse van de mogelijke oorzaken en oplossingen van conflicten wordt de klassieke opvatting van het recht ontwikkeld, in contrast met utopische opvattingen over mens en samenleving.

Het tweede deel gaat over het utopische karakter van de heersende mensenrechtendoctrine. Die doctrine berust op het idee dat mensen hun rechten niet ontlenen aan de realiteit van mens en wereld maar aan iets wat een bepaalde generatie in wel heel bijzondere historische en ideologische omstandigheden als een universeel ideaal heeft geproclameerd.

Het derde deel behandelt in vogelvlucht het proces van vermaatschappelijking van samenlevings- en gemeenschapsverbanden dat de historische grond is voor de moderne illusie dat Utopia in het verschiet ligt. De utopische wending heeft nu haar beslag gekregen in de status van de UVRM als basisdocument van de moderne mensenrechtendoctrine, maar de intellectuele wortels ervan liggen in de idee van de maatschappij (hier een eufemisme voor de Staat) als bevrijdende kracht.