Schrijvers, uitgevers & hun collaboratie Deel 1 Het systeem Het systeem

Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie, waarvan het onderhavige boek, Het systeem, het eerste deel vormt, heeft al vóór de verschijning veel stof doen opwaaien in de literaire wereld. Wat wel eens 'de schroeflucht van reputaties' is genoemd, de sluier van geruchten en speculatie die tot voor kort het thema omgaf, wordt door Adriaan Venema uiterst grondig en gedocumenteerd doorlicht en verhelderd. Venema koos voor een geschiedschrijving waarin zijn persoonlijke mening, het eigen morele oordeel, principieel meespeelt. Zoals in de tijd zelf al een felle discussie ontstond over de collaboratie, zo mag een stellingname mi, aldus Venema, niet achterwege blijven, bij alle begrip die men voor de bijzondere omstandigheden van de tijd kan en moet opbrengen. Daarbij beschouwt hij de persoonlijke stellingname als een vorm van contemporaine geschiedschrijving. Behalve een verslag van de collaboratie van schrijvers en uitgevers in de jaren 1940-1945, is het óók een verslag van de wijze waarop iemand, die in die bezettingsjaren geboren is, decennia later de periode, die aan zijn eigen bestaan ten grondslag ligt, beziet.
In Het systeem beschrijft Venema de structuur, het formele netwerk van de collaboratie. Het beleid werd bepaald door twee nieuw ingestelde departementen, dat van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming en dat van Volksvoorlichting en Kunsten. Het laatste departement gaf richtlijnen voor publicatie en vaardigde tevens publicatieverboden uit. Anderzijds probeerde het schrijvers te stimuleren met subsidies en letterkundige prijzen in de hoop hen aldus voor de Nieuwe Orde te winnen. Ook de Nederlandse Kultuur-kamer, met haar systeem van richtlijnen en correspondenten die het beleid moesten bewaken en leden moesten zien te winnen, komt uitvoerig aan bod. Het optreden van die correspondenten gaf na de oorlog niet zelden aanleiding tot geschiedvervalsing van hun kant, en ook buiten hen waren er wel schrijvers die hun oorlogsverleden achteraf in een voordelig licht - of duister! - stelden. Met deze verschillende en nog steeds controversiële vormen van geschiedvervalsing, eindigt deel- 1. In de delen 2 en 3, die nog in voorbereiding zijn, komen achtereenvolgens de collaborerende schrijvers zelf en de uitgevers die zich met hen verbonden aan de orde.