Ze weten niet wat ze doen

Jussi Valtonen heeft met Ze weten niet wat ze doen een behoorlijk dikke pil afgeleverd. Zeshonderd bladzijdes telt het boek dat in Finland de belangrijkste literaire prijs in de wacht sleepte.

Joe Chayefski is een Amerikaanse neurowetenschapper die de Finse Alina aan de haak slaat. Ze verhuizen naar Finland waar Joe zijn carrière een vervolg probeert te geven. Hun zoon Samuel wordt geboren. Het blijkt dat Joe het in Finland niet gaat redden. Het stel scheidt en Joe vertrekt weer naar Amerika met achterlating van zijn vrouw en tweejarige zoon. In Amerika hertrouwt hij en krijgt hij met zijn tweede vrouw Miriam twee dochters.

Jussi Valtonen heeft zich er niet gemakkelijk vanaf gemaakt. Dierenactivisme, moderne technologie met onplezierige gevolgen, medicijngebruik bij de jeugd, familiedrama's, machtsmisbruik, bedreigingen en het verschil tussen Finland en Amerika komen uitgebreid aan bod.
Valtonen wisselt telkens vakkundig van vertelperspectief. De ene keer vanuit het gezichtspunt van Joe of zijn huidige vrouw en dochters en dan weer vanuit dat van zijn ex Alina of hun zoon Samuel. Allemaal zijn het sterk uitgewerkte personages van wie de levens door de gemaakte keuzes totaal overhoop gehaald worden. Omdat Valtonen ook het frequent heen en weer gaan in de tijd niet schuwt, is het wel een boek om je aandacht bij te houden.

De verschillende gebeurtenissen en bespiegelingen komen niet allemaal even subliem bij elkaar maar de apotheose is bijzonder sterk. Een indringend einde waar de schrijver vakkundig naartoe heeft gewerkt.
Als je van diepgaande en uitvoerige beschrijvingen houdt en niet op elke bladzijde een flitsende actie verwacht dan is Ze weten niet wat ze doen een heerlijk boek om te lezen. En een boek dat je aan het denken zet over de beweegredenen van organisaties en personen. Als Jussi Valtonen het af en toe met iets minder woorden had afgekund, was dit voortreffelijk boek misschien nog nét een fractie beter geweest.

Het leven van neurowetenschapper Joe Chayefski wordt overhoop gegooid als hij op een dag bedreigd wordt door dierenactivisten. Al gauw rijst het vermoeden dat Samuel, de zoon die hij meer dan twintig jaar geleden in Finland achterliet, achter de dreiging zit. En dan zijn er ook nog Joe’s dochters, die door een marketingbedrijf gemanipuleerd worden psychoactieve middelen in te nemen om hun prestaties te optimaliseren. Langzaam dreigt zijn nieuwe gezin te bezwijken onder de druk en uit elkaar te vallen.

Ze weten niet wat ze doen is een lijvig boek. In iets meer dan 600 pagina’s neemt Jussi Valtonen de lezer mee in de wereld van Joe. De wereld van de wetenschap, waarin zaken onderzocht en verklaarbaar zijn. De wereld waarin iedereen een mening heeft en die ook zegt. Maar welke mening bevat dan waarheid in de brij die ontstaat. De wereld met nieuwe smartphones voor sociale media. Nee, wacht, het is geen smartphone, het is een iAm, een apparaat dat meer mogelijkheden bevat dan de huidige smartphones aan sociale media tools kunnen bieden. De wereld die Valtonen bedacht heeft is fictief, maar zou zo morgen werkelijkheid kunnen worden.

Bigdata worden gebruikt om mensen te manipuleren in de richting die wereldwijde concerns juist achten. Niets is privé, zelfs je gedachten niet, en alles wordt vastgelegd. Het Big brother concept uit ‘1984’ van George Orwell verbleekt tot een ouderwetse versie, uit grootvaderstijd of nog ver daarvoor. Valtonen schetst daarnaast meedogenloos de verkokering die ontstaat als je niet met enige realiteitszin naar sociale media en communicatie op internet kijkt. Niets is wat het lijkt en alles is gemanipuleerd.

De schrijfstijl van Valtonen is prettig. De taaiheid zit hem in de gedachten van de personages, die allemaal goed uitgewerkt zijn. De lezer moet zich door een veelheid van zinnen worstelen die gedachten bevatten. Juist deze gedachten maken de personages levensecht. Zoals Joe in zijn werk alles strikt methodisch onderzoekt, zo gaan zijn gedachten met hem op de loop. En als je worstelt met je eigen gedachten, dan zitten ze snel in een vicieuze cirkel, waardoor het moeilijk is om realiteitszin vast te houden. Gebruik van sociale media verergeren deze cirkel, juist doordat het makkelijk is dezelfde meningen te vinden.

En daarmee is de titel verklaard: weten wij eigenlijk wel wat we doen? Weten wij welke (voor)selectie reeds gemaakt is in de hoeveelheid informatie die we aangeboden krijgen via Facebook, LinkedIn en Google op internet? Die selectie bepaalt wel wat wij kiezen! Valtonen heeft een geweldige aanklacht geschreven tegen de mensen in de samenleving van onze tijd: Ze weten niet wat ze doen!

Jussi Valtonen’s vierde boek is een bestseller in Finland. Het is bekroond met de Finlandia Prijs, de belangrijkste prijs in Finland. ‘Ze weten niet wat ze doen’ is zijn eerste in het Nederlands vertaalde boek.

De achterflap belooft ons een ervaring vergelijkbaar met ‘Brave New World’ van Aldous Huxley. Lost het boek deze bijzondere belofte in?
Het hoofdthema van beide boeken komt in ieder geval overeen. Het gaat over het effect van de wetenschappelijke vooruitgang op menselijke individuen. Valtonen’s roman is daarentegen complexer, bevat barstensveel thema’s en is dubbel zo dik.
De schrijver verweeft al deze thema’s met elkaar in één roman. Niet alleen de cultuurverschillen tussen de Finnen en Amerikanen spelen een rol. Ook de macht van de Big Corporations , de invloed van de sociale media op de privé-en werksfeer, de consumptiemaatschappij, technologische veranderingen, dierproeven, de betrouwbaarheid van de wetenschap en het gebruik van medicijnen om beter te presteren komen aan bod.

Het verhaal gaat over Joe, een ambitieuze Amerikaanse neurowetenschapper die getrouwd is met de voorzichtige Finse Alina. Ze krijgen een zoon, Samuel. Joe is vanwege Alina naar Finland verhuisd. Hij kan daar echter niet aarden. De Finse mentaliteit die hem eerst zo aantrok gaat hem steeds meer tegenstaan. Hij keert terug naar Amerika en sticht net als Alina een nieuw gezin. Samuel is het kind van de rekening en ziet zijn vader nooit meer terug. Na zijn eindexamen zit het Samuel nogal tegen. Hij wordt opstandig en springt flink uit de band. Joe heeft inmiddels een succesvolle carrière in de VS totdat hij bedreigd wordt door dieractivisten. Nu dreigt ook zijn nieuwe gezin uit elkaar te vallen. Is het zijn zoon Samuel die hiervoor verantwoordelijk is? Een en ander leidt tot een verrassend en dramatisch einde.

Het sterkste punt van de schrijver is de uitdieping van zijn karakters. Daardoor blijft het boek boeien. Zijn personages zijn levensecht. En de interacties zijn soms verrassend maar wel heel geloofwaardig. Het is net alsof je met ze in één huis woont en hun lief en leed deelt. Hij beschikt tevens over een flinke dosis sarcasme die regelmatig op de lachstuipen werkt. Dat relativeert de beschreven ellende. De Finse faculteitssecretaresse die verantwoordelijk is voor communicatie en internationale aangelegenheden omschrijft hij bijvoorbeeld als ‘een Gollem-achtige figuur die verstijfd was blijven staan en zich vervolgens schielijk weer in zijn eigen schulp had teruggetrokken’.
Ook de verslavingservaringen van wetenschapper Joe met de iAM, een soort toekomstige smartphone/computer zijn hilarisch.

‘Ze Weten niet wat ze doen’ is een verrassend interessant boek met een eveneens verrassend einde. Het leest als een rit in de achtbaan: vol emoties, snelheid en gebeurtenissen. De combinatie psychologie en maatschappijkritiek stemt tot nadenken, want waar zijn we nou helemaal mee bezig?

'Ze weten niet wat ze doen' is de vierde roman van de Fin Jussi Valtonen, de eerste die naar het Nederlands werd vertaald. Het feit dat het boek de Finlandia Prize won, is daar allicht niet vreemd aan. Valtonen heeft zelf o.a. (neuro) psychologie gestudeerd en heeft die kennis duidelijk meegenomen in zijn boek.

603 bladzijdes telt het boek maar liefst, en het is genieten van begin tot eind. Een mooie mix van wetenschap en psychologie, verpakt in een pakkend verhaal. Een mooie roman met spannende elementen enerzijds, een satire op de huidige/toekomstige samenleving anderzijds, waarin niets nog privé is en alles gekocht en/of gemanipuleerd kan worden.

Hoofdpersonen in het boek zijn de Amerikaan Joe, zijn Finse ex Alina, hun zoon Samuel en Joe's nieuwe Amerikaanse gezin. De focus wordt geregeld verlegd van Finland naar Amerika, met steeds ook terugblikken naar het verleden en inkijkjes in de gedachtenwereld van de personages. Personages overigens die bijzonder goed uitgewerkt zijn en echt tot leven komen. Respect voor de auteur die niet nodeloos tientallen onbeduidende personages opvoert, maar met een relatief beperkt gezelschap zijn roman tot leven weet te brengen.

Plot 5, Leesplezier 5, Schrijfstijl 5, Originaliteit 4, Psychologie 5.

Wanneer je begint te lezen in het boek ‘Ze weten niet wat ze doen’ bereid je dan voor op uiterst nauwkeurige beschrijvingen van personages, onderzoeken, activisten en marketingbureaus. Maar ook over trouw, liefde, vechten, verdriet en het uiteen vallen van een familie en de keuzes die er worden gemaakt.
We gaan kennismaken met Joe Chayefski, die zijn leven zorgvuldig heeft opgebouwd. Maar ook met zijn gezin, zijn kinderen die gaan doen waartoe ze gedreven worden. Hoe hij in Finland is beland bij de mooie Alina. Hoe ze langzaam maar zeker van elkaar vervreemden en elk hun eigen weg gaan. Alina in Finland met hun zoon Samuel en Joe in Amerika met zijn dochters. We zien hoe een gezin door keuzes, die er gemaakt worden dreigt uit een te vallen en hoe ver je kunt gaan om alles bij elkaar te willen houden. Er worden veel actuele aspecten aan de orde, wat allemaal in een spannend sausje wordt ondergedompeld.
Het verhaal is opgedeeld in verschillende hoofdstukken, en ieder hoofdstuk komt een andere persoon aan het woord die te maken heeft met Joe Chayefski. De hoofdstukken bevatten voldoende alinea’s om het wat overzichtelijk te houden. Doordat alles zo enorm gedetailleerd en gedreven wordt beschreven, is het van groot belang dat de lezer zijn aandacht erbij houdt. Dit is niet zomaar een verhaal wat je even leest, weglegt en weer oppakt. Ook heden en verleden worden gevolgd van de verschillende personages, je wordt dus regelmatig heen en weer geslingerd in de tijd, terwijl je een halve pagina terug nog in het heden zat, kan het gebeuren dat je in het verleden beland. Dit maakt het allemaal wat verwarrend. Een verhaal wat zo goed in elkaar steekt, waarbij de personages allemaal tot leven komen, verdient aandacht, maar als het allemaal net iets sneller was geweest, wat minder uitgeplozen was, had de aandacht er beter bij gebleven. Nu moet je toch steeds even terug om weer te begrijpen waar het ook alweer over ging.
Alles bij elkaar is het een bijzonder nauwkeurig verhaal, wat niets aan het toeval overlaat, en behoorlijk realistisch overkomt. Je zou kunnen denken dat dit de toekomst is van onze kinderen of kleinkinderen.
De cover is heel bijzonder, futuristisch wat het bijzonder maakt. Wat opviel is dat de schrijver niet op de cover wordt vermeld. Nu kan dit komen omdat het een proefdruk was, maar de uitgever wordt wel vermeld op de cover, en wat is dan belangrijker. De schrijfstijl is goed, de vertaling hapert hier en daar, maar het belangrijkste is dat het toch wel 200 pagina’s minder had gekund. Dat was het verhaal zeker ten goed gekomen.

Het verhaal heeft drie hoofdpersonen: Joe, Aliina en Samuel. Joe komt het meeste aan het woord en dus ook het beste uit de verf, Jussi Valtonen heef (te)veel woorden nodig om Joe, een Amerikaanse professor aan de lezer voor te stellen. Joe heeft zijn eerste vouw Aliina leren kennen tijdens een congres, hij verlaat voor haar zijn verloofde en zijn familie en kiest voor een bestaan in Finland. Dat valt erg tegen voor hem, de Finse en Amerikaanse cultuur verschillen enorm, Joe voelt zich buitengesloten, ziet zijn carrière stranden en vervreemdt steeds meer van Aliina met wie hij inmiddels een zoontje heeft: Samuel. Aliina op haar beurt begrijpt niets van Joe, ze praten steeds minder en wanneer Joe een baan aanneemt in Amerika, blijft zij met Samuel achter. Het contact verwatert snel, Samuel groeit op zonder vader. Joe wordt een gerenommeerd onderzoeker en geeft les op een Amerikaanse Universiteit, hij hertrouwt en krijgt twee dochters. Jussi Valtonen beschrijft vervolgens zijn gezinsleven daar, zijn dochters en zijn vrouw met wie hij gelukkig meende te zijn. Hij blijkt ze echter niet te kennen en amper met hen te kunnen communiceren. Het gezin wordt geterroriseerd door dierenactivisten, af en toe wordt het daarbij spannend. Als lezer wordt je aan het denken gezet over de ontwikkeling en het gebruik van sociale media, dat doet de auteur feilloos. Ook de inzet van dierproeven en de maatschappelijke discussie daarover wordt goed weergegeven. Jammer dat de beschrijvingen van de karakters zo gedetailleerd zijn, dat haalt de vaart en de spanning uit het verhaal. Op het einde wordt het toch nog spannend wanneer Samuel dan toch eindelijk de confrontatie met zijn vader en gaat en wat er dan gebeurt……

600 pagina's terwijl het ook met 400 pagina's had gekund.

De Amerikaanse neurowetenschapper Joe Chayefski ontmoet op een congres de Finse Alina en vertrekt uiteindelijk naar Finland om met haar te trouwen. Ze krijgen samen een zoon Samuel. Het huwelijk loopt op de klippen mede doordat Joe teleurgesteld is over het niveau van de Finse wetenschap. Hij gaat terug naar Amerika en bouwt daar een nieuw leven op met Miriam met wie hij twee dochters krijgt. Het contact met Alina en Samuel verwatert.
Als wetenschapper houdt Joe zich bezig met dierproeven. Joe wordt bedreigd door activisten, maar toenaderingspogingen van hem worden verkeerd uitgelegd. Ondertussen wordt zijn dochter Rebecca door een marketingbedrijf gemanipuleerd. Joe verdiept zich in de nieuwste technologische snufjes en dreigt zichzelf te verliezen. Langzaam maar zeker valt ook dit gezin uit elkaar.
Als Alina hem belt gaat Joe vermoeden dat Samuel de leidende figuur is achter de dierenactivisten. Is dit een vergeldingsactie omdat hij zich in de steek gelaten voelt door zijn vader? De uiteindelijke ontmoeting tussen vader en zoon maakt veel duidelijk maar heeft ok dramatische gevolgen.

Het boek is fantastisch om te lezen: de beschrijvingen van de personages is zo compleet dat ze echt gaan leven voor je. Hier en daar is Valtonen wel wat te uitvoerig, maar dit doet niets af aan de snelheid waarmee je dit boek wilt lezen. De I-am (een belevingsapparaat waarbij je hersenen als beeldscherm gebruikt worden) zet je aan het denken over de snelle technologische vooruitgang. Het eind van het boek lijkt voorspelbaar, maar heeft op het allerlaatst een verrassende maar zeer dramatische wending.
Dit is een boek dat door velen, met plezier, gelezen zal worden.

Wat in dit boek opvalt is dat de auteur er veel aan gelegen is om Finland en de Finnen door de lezer te laten zien door de ogen van een buitenlander in dit geval door de ogen de Amerikaan, Joe Chayefski. Zoals de auteur denkt dat de Amerikaan de Fin ziet.

Een indrukwekkend verhaal over het uit elkaar vallen van een familie die elkaar al niet kent om maar mee te beginnen. Hoe kan zo'n familie dan weer tot elkaar komen en willen ze dat wel allemaal?
Ze willen elkaar uiteindelijk wel leren kennen maar blijven in hun eigen bewustzijn hangen en komen op die manier niet vooruit. Ze denken meestal wat ze willen doen en praten over elkaar maar niet met elkaar.
Het is ook een psychologisch kijkje in een toekomst waar je niet vrolijker van zult worden. Zowel social media en het gebruik van verslavende middelen spelen een nog grotere rol in het leven. De mens is nog minder dan nu zoals hij lijkt te zijn. Niet alleen maar iemand die presteert in een maatschappij die dat van hem verlangt, maar ook iemand die gevoelens heeft en daar niet meer goed mee om kan gaan. De toekomst. 'Ze weten niet wat ze doen'!

De gebeurtenissen en de hoofdpersonen in dit boek worden bijzonder uitgebreid beschreven.
Niet alleen door wat ze doen, maar vooral wat ze denken leert de lezer hen kennen.
Laat je vooral niet afschrikken door de soms enorm langdradige vertellingen over het een of ander, of een gedachte van iemand, het heeft zeker een doel. Ook het geloof komt aan de orde. Naar mijn mening zou het met wat minder woorden kunnen.
De lezer wordt keer op keer mee terug genomen naar de tijd waarin men in Finland leefde om daarna weer terug te keren naar de tijd in Baltimore. Wat een verschil in levensstijl is dat.
Het is niet aan te raden om het boek langere tijd weg te leggen. Zolang je leest blijf je gevangen door dit verhaal over Joe, Alina en Samuel.

Via Hebban in het bezit gekomen van dit boek,vrij zwaar werk,psychologisch ,Scandinavisch,Fins ,schrijver.buzzboek.