Boekhouders van de Holocaust Nederlandse ambtenaren en de collaboratie

Boekhouders van de Holocaust legt een uiterst pijnlijk stuk geschiedenis bloot. De conclusie, dat de Nederlandse overheid op grote schaal heeft gecollaboreerd met de nazi’s m.b.t. de Jodenvervolging in Nederland, lijkt onweerlegbaar.

Auteur en historicus Rob Bakker komt tot die conclusie door de kennis die hij reeds bezat aan te vullen met enorm veel research. Zijn conclusies, en hoe hij tot deze conclusies kwam, deelt hij met het publiek in een lijvig boekwerk dat niet alleen door zijn omvang zo indrukwekkend is.

Wanneer we de geschiedkundige feiten bekijken die Bakker in zijn boek presenteert, dan blijkt onomstotelijk dat Nederlandse ambtenaren betrokken waren bij de Jodenvervolging. Het overgrote deel van de ambtenaren vulden tijdens de bezetting zelfs een ariërverklaring in, mede in navolging van het hoogste rechtscollege in het land, de Hoge Raad. Ambtenaren van de bevolkingsregisters in ruim duizend gemeenten registreerden 160.000 burgers van Joodse afkomst.

“Als alle handelingen tijdens het proces van de Jodenvervolging beschreven worden met de noodlottige gevolgen die we nu kennen voor ogen, dan wordt het optreden van iedere ambtenaar direct beladen. De relatie tussen enerzijds de bezetter en anderzijds de Nederlandse bevolking en de ambtenaren, veranderde in de loop van de vijf oorlogsjaren. Ook de relatie tussen de Joden en de ambtenaren veranderde: na verloop van tijd werden de Joden steeds meer en nadrukkelijk buitengesloten door het Nederlandse bestuur dan de Duitse verordeningen uitvoerde.”

De Joodse burgers werden door overheid en juristen beroofd, daarbij geholpen door bemiddelaars, maar ook door het bedrijfsleven, notarissen en makelaars. Nederlandse politieagenten haalden Joodse burgers uit hun woningen, de Nederlandse Spoorwegen en gemeentelijke tramdiensten vervoerden de gedeporteerden en Nederlandse politieagenten deden dienst als kampbewakers. Na de oorlog moesten de Joden, die de gruwelijkheden hadden overleefd, heel veel en uiterst langdurige juridische procedures doorlopen om hun afgenomen bezittingen terug te krijgen; als dat al lukte.

Bakker gaat bepaald niet over een nacht ijs. Hij staaft zijn aantijgingen op een wijze die alle respect verdient. Elke uitspraak wordt vergezeld door uitleg, onderbouwing en bewijs.
Het is haast niet voor te stellen hoeveel doorzettingsvermogen Bakker zich moet hebben getroost om alle benodigde documenten en bewijzen te vergaren teneinde dit indrukwekkende document te bewerkstelligen. Natuurlijk werd er eerder gepubliceerd over dergelijke feiten, maar nimmer werd het zó compleet en als eenheid gepresenteerd als Bakker dat doet in Boekhouders van de Holocaust.

Excuses van de Nederlandse regering kwamen pas 75 jaar na dato. Dit plaveide echter wel de weg naar acceptatie van de feiten die Bakker in zijn boek beschrijft en wellicht kan het een heel klein beetje bijdrage aan het verminderen van de pijn die het de nabestaanden heeft berokkend dat hun regering maar niet met excuses over de brug kwam. Het is de hoop van velen dat wij lering trekken uit onze fouten en wellicht draagt het boek van Bakker daar eveneens aan bij.

Of dat zal gebeuren of niet, zal de tijd leren. Dat Boekhouders van de Holocaust een indringend beeld schetst van de rol die ambtenaren hebben gespeeld in de Holocaust is een feit. Ik haal in elk geval mijn pet eerbiedig af voor de auteur van dit indrukwekkende werk en hoop dat velen dit boek gaan lezen.

Over de auteur
Rob Bakker (1949) is een Nederlandse journalist, auteur en historicus uit Baarn. Als docent Nederlandse en Zakelijke Communicatie is hij verbonden aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Bakker werd als timmermanszoon geboren als zevende van 14 kinderen in een katholiek arbeidersgezin.

Uitvoering
Uitgeverij Verbum
ISBN: 9789074274920
Hardcover, 727 pagina’s

Na het lezen van Boekhouders van de Holocaust. Nederlandse ambtenaren en de collaboratie van Rob Bakker ontkomen we er niet meer aan. De conclusies en het eindoordeel lijken onweerlegbaar. De Nederlandse overheid heeft op grote schaal gecollaboreerd met de nazi’s als het gaat om de Jodenvervolging in Nederland. Dat gebeurde soms proactief, altijd consciëntieus, regelmatig enthousiast en vaak zonder dat de bedenkers en uitvoerders van de genocide erom vroegen. Samen met de bezetter heeft de Nederlandse overheid in al zijn geledingen samengewerkt om het net rond de Joodse medelanders strak aan te trekken en ze kwetsbaar uit te leveren. Hebben de ambtenaren zich hiermee schuldig gemaakt aan moord? Nee, de schuldigen blijven de Duitsers. Maar welk moreel en juridisch oordeel moeten we na de studie van Rob Bakker vellen?
Een tweede onontkoombare conclusie is dat de Nederlandse overheid zich op grote schaal schuldig heeft gemaakt aan institutioneel antisemitisme, tijdens de oorlog maar ook erna. De voorbeelden en bewijzen zijn overvloedig aanwezig. In Boekhouders van de Holocaust worden ze allemaal nauwkeurig en wetenschappelijk gedocumenteerd en zonder stemmingmakerij opgediend. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Om dit te begrijpen heeft de auteur het papieren spoor van de bureaucratie gevolgd dat uitmondde in een spoor van ijzer, bielzen en uiteindelijk moord door de nazi’s.
Verregaande collaboratie en institutioneel antisemitisme zijn in andere studies ook aan de orde gekomen, maar niet eerder is dit handelen integraal en samenhangend gepresenteerd. Twee dagen voor het publiceren van dit persbericht heeft minister-president Mark Rutte namens de regering excuses aangeboden voor het handelen van de overheid tijdens de Holocaust in Nederland. Dat heeft dus 75 jaar geduurd. Wel heeft de regering eerder excuses aangeboden voor haar ontoereikende en discriminerende bejegening van de Joden na de Tweede Wereldoorlog. Dit heeft geresulteerd in een collectieve schaderegeling voor een aantal zaken. Op enkele onderdelen is er eerder excuus aangeboden door het Korps Marechaussees en enkele politiekorpsen zoals dat van Amstelveen. Ook de Hoge Raad die alle anti-Joodse maatregelen sanctioneerde heeft toegegeven verkeerd te hebben gehandeld. De Nationale Spoorwegen (inmiddels geprivatiseerd) heeft recent nogmaals schuld erkend en een individuele compensatie aangeboden. Maar de rest van bureaucratisch Nederland, met name de Rijksoverheid en de gemeenten, heeft zich lang in stilzwijgen gehuld. Nu de regering excuses heeft aangeboden kan het boek Boekhouders van de Holocaust zonder terughoudendheid, voorbehouden of kanttekeningen worden gelezen en geaccepteerd.
De rol die de overheid gespeeld heeft bij de Jodenvervolging blijft voor alle nabestaanden nog steeds moeilijk te verkroppen. Na excuses volgen veelal schadevergoeding en lering. Welke spelregels moeten er aan ambtelijk Nederland worden opgelegd en gehandhaafd om te voorkomen dat ambtelijke gezagsdrager toch weer terugvallen in wat hen nadrukkelijk verboden was? Het was op basis van het Landoorlogreglement en de Aanwijzingen (Hoe
moesten ambtenaren handelen bij een bezetting?) nadrukkelijk verboden om mee te werken met een bezetter aan het deporteren van burgers. Bijna niemand heeft er tijdens of na de oorlog gewag van gemaakt dat ambtenaren massaal deze regels overtraden. Ook na de oorlog is dat nooit een serieus onderwerp geweest. Er zijn collaborerende ambtenaren na de oorlog veroordeeld, maar nooit als het alleen ging om hun bijdrage aan de Jodenvervolging.
Boekhouders van de Holocaust geeft een treffend en indringend beeld van de rol die ambtenaren hebben gespeeld in de Holocaust en hoe gebrek aan solidariteit met de Joden de geschiedenis niet grijs maar een gitzwart heeft gekleurd. Hoe moet herhaling voorkomen worden?
Het boek is bijzonder actueel omdat minister-president Rutte recent zijn excuses heeft aangeboden voor het overheidshandelen. Een ongemakkelijke geschiedenis.

Bij het zien van de cover van Boekhouders van de Holocaust van Rob Bakker krijg je niet meteen een idee waar het boek over zal gaan. De titel en subtitel geven weer waar het boek over zal gaan.
Boekhouders van de Holocaust van Rob Bakker is een boek, dat bij een ieder die dit boek leest, veel ergernis opwekt, mensen kwaad zal maken. Niet op de auteur. Integendeel, hij heeft voortreffelijk onderzoek gedaan naar dit boek en heeft alles goed weten te onderbouwen. Je merkt aan alles dat hij niet over één nacht ijs is gegaan. Neen, men zal boos worden op met name de overheid en het bedrijfsleven van voor-, tijdens- en na de Tweede Wereldoorlog. Dit boek laat zien hoe Joden door met name de Nerderlandse overheid en het bedrijfsleven min of meer zijn verraden, hoe de Duitsers dankzij de hulp van de Nederlandse overheid, die anderzijds ook weer slachtoffer waren, zoveel Joden hebben kunnen pakken. De auteur laat zien dat men bij de overheid al snel doorhad wat er met de Joden gebeurde, maar desondanks dat men wist wat er op grote schaal gebeurde toch de Duitsers hun gang lieten gaan. De auteur komt met uitleg waarom men zo lang wachtte met ingrijpen, wat de redenen waren. Met een beetje goede wil van de overheid hadden er niet zoveel Joden hoeven te sterven in de concentratiekampen, had men veel eerder kunnen ingrijpen als er maar geluisterd was naar de mensen die vertelden wat er werkelijk gebeurde met de Joden, wat de Duitsers van plan waren. Niet alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden de Joden het zwaar, diegenen die de kampen hadden overleefd en weer terug in Nederland kwamen, bleken niet op een warm ontvangst te kunnen rekenen. Integendeel, ze zouden nog veel te verduren krijgen zoals bijvoorbeeld dat ze moesten bewijzen welke eigendommen ze hadden voordat ze opgepakt werden. Ook hoe men indertijd met Joodse kinderen omging verdient geen schoonheidsprijs.
Niet iedereen die bij de overheid en in het bedrijfsleven werkte, werkte mee met de Duitsers, er waren er ook die weigerden om mee te werken met alle gevolgen van dien. Agenten die Joden lieten gaan, tegen de Duitsers zeiden dat ze niet thuis waren. Sommigen speelden een dubbele rol, overdag deden ze naar eer en geweten zo goed mogelijk hun werk, en in hun vrije tijd werkten ze voor het verzet. Er waren er ook die protesteerden tegen de Jodenvervolging, zoals universiteiten, met alle gevolgen van dien. Voor diegenen die vaker boeken over de Tweede Wereldoorlog hebben gelezen zullen sommige stukjes bekend voorkomen omdat ze het in dezelfde soort woorden in andere boeken hebben gelezen zoals bijvoorbeeld waarom koningin Wilhelmina tegen een kamp in Ermelo was en hoe de registratie van de Joden ging.
Rob Bakker laat in De boekhouders van de Holocaust zien wat er indertijd mis ging, hoe de Duitsers te werk gingen, hoe de Joden overal werden uitgesloten, hoe de Joden werden opgepakt en door wie, welke wetsartikelen verbroken werden waar men aan diende te houden, het wel of niet aanblijven bij het werk wat men deed en de gevolgen ervan, wat burgemeesters bijvoorbeeld moesten doen, wat er gebeurde als men weigerde, waarom zoveel mensen de Ariërverklaring ondertekende, wat er met de bezittingen van de Joden gebeurde, welke belangen er speelden als een pand van een Jood was ingenomen en hoe de mensen in het land reageerden op de Jodenvervolging. De auteur legt ook uit wat Holocaust betekent, waar het vandaan komt en het verschil tussen collaboratie en accomodatie. De cijfers waar de auteur mee komt, zoals bijvoorbeeld hoeveel Joden, Roma en Sinti zijn omgekomen, zijn en blijven schokkend om te lezen. De foto's maken het boek compleet.

Geschreven bij Boekhouders van de Holocaust

Een onthullend overzicht van de organisatie van de Holocaust in Nederland. Alles wordt beschreven, wetenschappelijk onderbouwd maar toch prettig leesbaar verteld. Goede recensies. De eerste versie had ik teruggestuurd. Deze tweede herziene druk als ebook van de Boekhouders is proefondervindelijk geschikt voor Kobo, Kindle en andere e-readers. Lettergrootte aan te passen. Zoekfunctie en highlighten.

Handig, maar aan de krappe kant