De dwaler

Verhalenbundels mogen de laatste jaren op hernieuwde aandacht rekenen met de Week van het Korte Verhaal. Terecht, want er verschijnen mooie boeken, zoals De dwaler van Roos van Rijswijk. Vijf jaar na haar debuut is er nu deze verzameling met kleurrijke voorkant, gevuld met enkele eerder verschenen verhalen.
De eerste zinnen van het eerste verhaal, Sluit je ogen, slepen je het boek binnen: ‘Het zou prettig zijn als je je ogen wilde sluiten. Ik heb liever niet dat jullie me zien.’ Een vreemdeling van buiten de Aarde, die we al snel als alien zouden typeren, komt als verkenner hier rondkijken of de mens gevaarlijk is voor hun soort (het antwoord is overigens nee, al wordt er wel gesproken van ‘dichtbevolkte gebieden uitdunnen’). Het deed me direct een beetje denken aan De wezens van Matt Haig, met als overeenkomst dat beide verhalen me het gevoel geven dat er elders in het heelal een rijkere cultuur te vinden is.
De vertellingen van Van Rijswijk hebben gemeen dat je zonder veel uitleg direct midden in een verhaal zit. Heerlijk vind ik het als je zelf moet uitzoeken over wie het gaat en wat voor denkpatroon de hoofdpersoon volgt. In elk verhaal gebeurt iets ongewoons in een verder normale wereld. Deze absurdistische trekjes laten je nadenken over de wereld om je heen en bij sommige dingen vraag je je af waarom iets eigenlijk abnormaal is. Waarom zouden we inderdaad niet met z’n allen een dagje op straat liggen naar Alfreds voorbeeld? Zijn we echt zo belangrijk dat we na een week nog overal gemist worden?
Sommige verhalen doen je verlangen naar meer antwoorden. Neem ‘Het beest van Ravensberg’. Een onderzoeker is als een moderne dokter Frankenstein al drie jaar bezig met een schijnbaar schimmig project. ‘Niemand wist waar hij thuis, ver weg van de universitaire laboratoria, mee bezig was. (…) Ravensberg nam een slok koud geworden koffie en staarde zonder iets te zien naar het wezen vol draden op zijn behandeltafel.’ Hij heeft een creatie geschapen, een ding dat leeft met een voorgeprogrammeerde beperkte woordenschat. Door een stomme fout van de wetenschapper kan het beest echter meer. Is het nu een gevaar voor de wereld? Brrr, creepy. Hopelijk lezen mensen met dergelijke aspiraties dit verhaal en denken ze wel twee keer na voordat ze verder sleutelen.
Ethische onderwerpen komen door de bundel heen terug. In ‘Schoon’ heeft men in een bepaalde wijk ervoor gezorgd dat de inwoners qua inkomen, klasse en culturele smaak bij elkaar passen, zodat de dosis EmpEnhance in het kraanwater verhoogd kon worden. Dat goedje zorgt ervoor dat mensen empathischer zijn en dat werkt nog beter bij anderen die op je lijken. Voorkom je meer conflicten als je het volk invoelender maakt? In het Nederland van nu keuren we dit direct af, maar toch biedt het stof tot nadenken.
Het is fascinerend hoe de auteur mensen lijkt te doorzien. Het laatste, poëtisch aandoende verhaal gaat over het afgelopen jaar. ‘Ik heb niets te vertellen. Alles wat er aan de hand is, is er al.’ Over hoe de wereld in brand staat en iedereen naar een andere plaats wil, dat je wel in een vogel zou willen veranderen om de mensheid van boven te zien. Maar hoe je uiteindelijk toch weer terugkeert naar je vertrouwde stekkie. ‘Het is niet dat vertellen niet meer kan. Ontsnappen is de onmogelijkheid.’
Wellicht loop ik vooruit op volgend jaar als ik zeg dat De dwaler een goede kanshebber is voor de J.M.A. Biesheuvelprijs. Houd deze schrijfster in de gaten! Ik ga in elk geval eerder werk van Roos van Rijswijk opzoeken.