Aandachtige betrokkenheid als pedagogische grondhouding Een onderzoek naar de pedagogische betekenis van aandachtige betrokkenheid in onderwijs

Bastiaansen onderzocht de pedagogische betekenis van aandachtige betrokkenheid in onderwijs. Een thema wat mij aan mijn hart gaat omdat Bastiaansen in dit onderzoek mijn twee favoriete interessegebieden samenbrengt: zorgethiek en pedagogiek.

Bastiaansen verkende enerzijds de presentietheorie van zorgethicus Andries Baart. Hij beschrijft in deze theorie ‘aandachtige betrokkenheid’ en wat de betekenis ervan binnen de zorg is of zou kunnen zijn. Anderzijds verkende Bastiaansen aan de hand van het werk van vijf relationeel pedagogische georiënteerde pedagogen hoe ‘het relationele’ binnen de pedagogische dimensie van onderwijs verschijnt. Deze verkenning leidde tot de ontwikkeling van een theorie van ‘aandachtige betrokkenheid’ waarbinnen ze drie bewegingen van ‘aandachtige betrokkenheid’ beschrijft. Allereerst gaat het om ‘aandachtig zijn’, Bastiaansen beschrijft dit als het werkelijk ontvangen van die ander. Vervolgens betreft het ‘aanwezig zijn’, het begeven in het hier en nu. De laatste beweging gaat over ‘betrokken zijn’ wat zich richt op het meedragen en bij blijven dragen aan de zelfstandigheid van die ander, in dit geval de leerling. Volgens Bastiaansen komen deze drie bewegingen, zij het steeds in een verschillende balans, iedere keer weer samen binnen de ‘aandachtige betrokkenheid’. Naast het ontwikkelen van een theorie over ‘aandachtige betrokkenheid’ deed Bastiaansen ook onderzoek naar de betekenis van aandachtige betrokkenheid in de praktijk. Bastiaansen omschrijft de praktijk aan de hand van vijftien portretten van ‘aandachtige betrokkenheid’ van zowel leidinggevenden, leraren en leerlingen binnen het primair, voortgezet onderwijs en MBO. Daarnaast koos ze ervoor om op een aandachtig betrokken manier onderzoek te doen en zichzelf daarmee actief als subject in het onderzoek in te brengen zodoende de gelegenheid te creëren ‘om ‘aandachtige betrokkenheid’ op velerlei niveaus te leven, te beleven en doorleven’ (blz. 29). Aan de hand van de door haar ontwikkelde theorie en de omschreven portretten gaat Bastiaansen nader in op wat de pedagogische betekenis van ‘aandachtige betrokkenheid’ is waarbij ze betoogt dat ‘aandachtige betrokkenheid’ in pedagogische zin als pedagogische grondhouding gezien zou kunnen worden. Deze houding maakt het volgens haar mogelijk om binnen de ruimte en geborgenheid die het onderwijs biedt zachtjes te mogen en kunnen oefenen met de vrijheid. Vrijheid die volgens Bastiaansen ‘alleen kan bestaan waar niemand deze ten koste van de ander bezit’ (blz. 460).

Bastiaansen haar schrijfstijl is beschrijvend. Ze weet het op zo een manier te beschrijven dat je je als lezer in haar hoofd waant en meekijkt naar wat ze ervaart in de ontmoeting met de ander. Ze schrijft vanuit haar hart, vanuit wie zij is als mens, wat haar raakt en wat ze voelt. De 15 portretten die Bastiaansen voor haar onderzoek heeft beschreven zijn kleurrijke omschrijvingen waarin ze iedere keer weer op een scherpe manier de unieke ontmoeting met de ander en wat deze ontmoeting te weeg brengt voor haar als mens weet weer te geven.

Bastiaansen heeft met haar onderzoek het domein van de pedagogiek verrijkt door de betekenis van de presentietheorie voor het onderwijs te doorgronden. Ze heeft met haar verkenning een diepere laag in haarzelf in de ontmoeting met de ander binnen die onderwijspraktijk weten aan te boren. Daarmee is de theorie van ‘aandachtige betrokkenheid’ een mooie aanvulling op reeds bestaande pedagogische theorieën zoals de drieslag van Gert Biesta, de theorie van de psychologische basisbehoeften autonomie, competentie en relatie van Luc Stevens en het door Max van Manen omschreven pedagogische tact.

Het boek is voor iedereen die binnen het onderwijs werkt (ongeacht welk niveau en functie) en de pedagogiek van betekenis wil laten zijn, een aanrader. Door de bloemrijke wijze van beschrijven van zowel de onderzoeksopzet, de theorie als de portretten laat het bijna 500 pagina tellende boek zich makkelijk lezen.

Bastiaansen schreef een belangrijk basis werk voor een 21e eeuwse pedagogiek. Hoe kunnen we als opvoeders en docenten kinderen inspireren om volwassen in de wereld te verschijnen? Bastiaansen laat overtuigend zien dat aandachtige betrokkenheid in onze relaties daar een belangrijke, zo niet de belangrijkste sleutel in is.