Communisten en kerstengelen een virtuoos verhaal over de Stasi in het Duitsland van nu, dat doet denken aan de film Das Leben der Anderen

De Berlijnse thrillers van Marianne Vogel gaan steeds over hoe in deze stad — meer dan elders — het verleden doorwerkt in het heden. Haar nu verschenen derde roman in deze reeks besluit evenals beide vorige met een verantwoording van de geraadpleegde bronnen en een literatuurlijst, want de boeken van Vogel zijn steeds op de recente Duitse geschiedenis gebaseerd.
Het Amsterdamse speurderspaar Sofie Bank (die het verhaal in de tegenwoordige tijd vertelt) en Frits Arends krijgt in Communistengoud en kerstengelen op hardhandige wijze te maken met de lange arm van de Stasi, de geheime dienst van de voormalige DDR, die zijn duistere macht nog niet verloren blijkt te hebben. Netwerken van voormalige agenten en hun (deels Westerse) informanten blijken nog actief te zijn. Ze beïnvloeden de politieke situatie met hun beproefde methodes van 'Zersetzung', het stelselmatig angst aanjagen of chanteren van hun slachtoffers. Sofie en Frits doen onderzoek naar de moord op een Nederlandse vriendin. Deze heeft niet alleen sensationele informatie over het clandestien wegsluizen van miljarden uit het vermogen van de SED en de Stasi verzameld, maar had ook dossiers over misstanden in de DDR-psychiatrie. Geen wonder dat de detectives op alle mogelijke manieren gedwarsboomd en zelfs levensgevaarlijk bedreigd worden. De reputatie van machtige politici staat op het spel, malversaties moeten tot iedere prijs geheim blijven.
Meer nog dan de voorgaande boeken is dit dus een action thriller, zo meeslepend verteld en met zo'n rijkgeschakeerde plot dat niet alleen een vertaling in het Duits, maar ook een verfilming voor de hand liggen. 'Regionalkrimis' — en in zekere zin hoort het boek tot dit populaire genre — zijn in Duitsland heel geliefd omdat het lezerspubliek de combinatie van een spannende handeling met een vertrouwde omgeving op prijs stelt. De routes van Sofie en Frits, die op hun mountain bikes de hele stad doorkruisen zijn met behulp van een getekende plattegrond nauwkeurig te volgen, een extra attractie voor iedere Berlijnliefhebber — en wie is dat niet tegenwoordig? Maar we beleven niet alleen actie. Er is ook de sfeer van de stad in adventstijd met haar kerstmarkten, muziek, gezellige café's en winkelstraten. En er is een adembenemende finale op Heiligabend, gevierd in vertrouwde vriendenkring, waarbij de traditionele Feuerzangenbowle, de Kartoffelsalat en de knakworstjes niet ontbreken.
De ontdekking van iets uit het verleden van haar vader stort Sofie in een psychische crisis die tot een tijdelijke vertrouwensbreuk in de relatie met haar partner Frits leidt. De empathie, waarmee dit heftige conflict en de stapsgewijze overwinning ervan beschreven wordt, getuigt van mensenkennis en psychologische tact.
De compositie van het verhaal wordt door een kunstig vlechtwerk van literaire en culturele motieven, van poëtische citaten en liedteksten bijeengehouden, van de aquarel Angelus Novus van Paul Klee, van verwijzingen naar Das Leben der Anderen, de bekroonde film over de Stasi, tot versregels uit Schuberts Winterreise. Deze motieven maken van het boek meer dan een spannend avontuur van twee ondernemende detectives. Lezers die meer van een boek verwachten, meer ook dan veel informatie over Berlijn en zijn geschiedenis, zullen door deze roman zeker niet teleurgesteld worden.

Wat hebben communisten met kerst te maken? Of met goud, of met engelen? Niets, zou je denken, maar dan heb je deze derde Berlijnse thriller van de auteur nog niet gelezen. Vogel slaagt erin om de recente geschiedenis te combineren met een bloedstollende plot in het heden. Deze keer gaat het om de geheime dienst en de communistische partij van de DDR, waarvan we allemaal aannamen dat die na de omwenteling van 1989 voorgoed waren verdwenen. Maar niets is minder waar, want… Nee, niets verklappen. Het inmiddels vertrouwde speurderskoppel Sofie Bank en Frits Arends moet kort voor kerst in Berlijn de dood van een Nederlandse kennis onderzoeken. Daarbij stuiten ze op raadselachtige verbindingen met de Stasi en indertijd verdwenen miljoenen (of miljarden). Wat voor gevolgen dat heeft beschrijft Vogel op zinderende wijze, met grote precisie wat de daadwerkelijke feiten betreft. Mooi actueel is dat het mede gaat om de gevaren van geheime diensten überhaupt, o.a. van de NSA en onze eigen AIVD. Net als de twee vorige thrillers („Gedeelde stad, geheelde stad“, 2012; „In de schaduw van Marlene Dietrich“, 2014) speelt ook deze roman in Berlijn, de bruisende hoofdstad van onze oosterburen. Vogel herinnert je er weer aan dat je in die stad over de geschiedenis struikelt. Ze weet de plot en een aantal ludieke personages zo met Berlijn te vervlechten dat de straten veel meer worden dan alleen een decor. Kortom: voor liefhebbers van een meeslepende thriller, de actuele politiek, de engelen van Paul Klee, kerstmarkten en een grootse metropool.

Het boek van Marianne Vogel heeft me verbaasd door de actualiteit, de beeldende beschrijving van Berlijn, en de zoektocht van twee Nederlandse 'detectives'. Ik vond het kleurrijk en van een internationale allure, omdat het ook nog eens gaat over een recent verleden, waarvan de sporen in het heden doorwerken.
Zoals bekend kende de DDR destijds officieel geen werklozen en geen psychiatrische patiënten. Instellingen daarvoor werden zo een beetje verborgen en ook gebruikt om burgers -onder druk- aan te passen. Dit thema en nog veel meer komt uitgebreid aan bod.
Hoewel het verhaal je als lezer alle hoeken van de kamer laat zien, denk ik dat de werkelijkheid misschien nog wel fantastischer is.
Het verhaal heeft nogal veel snelle wendingen dus je moet als lezer de auteur wel bij proberen te blijven! Ik kreeg de neiging om in Berlijn te gaan kijken of haar beschrijvingen ook kloppen, maar ik vermoed van wel.

Het boek is goed geschreven en reuze spannend. Toen ik begon met lezen, kon ik het niet meer wegleggen.