De ontembare

Geschreven bij De ontembare

Recensie ‘De ontembare’ van Guillermo Arriaga

Na de uitnodiging van Uitgeverij Atlas Contact om live over zijn roman ‘De ontembare’ met auteur Guillermo Arriga in gesprek te gaan, heb ik - in een drietal ademstoten - zijn 825 pagina’s tellende boekwerk verslonden. Wat een weergaloze roman, wat een geweldige schrijver. Ik kan niet anders concluderen.
Ik had niet van de schrijver gehoord, laat staan enig ander werk van hem gelezen. Deze tekortkoming mijnerzijds heb ik onmiddellijk hersteld door nog twee eerdere uitgaven van Arriaga aan te schaffen. ‘De zoete geur van de dood’ en ‘Nachtbuffel’ (uit 2002) mogen mijn leeshonger als dessert gaan stillen.

De eerstgenoemde hoofdmaaltijd van deze schrijver, tevens scenarioschrijver, regisseur en producer, heeft mij meer dan uitstekend gesmaakt. De omslag vermeldt in kleine letter: ‘Deze roman staat in brand’ (Mexicaanse schrijfster Guadalupe Nettel).
Al lezende kwam het niet in mijn hoofd op om deze uitslaande brand te blussen. Arriaga’s roman denderde flakkerend en vuurspuwend voort met veelomvattende facetten uit het alledaagse leven. Hartstocht, hoop en solidariteit strijden met woede, wraak en tolerantie om voorrang. Verhaallijnen dooreenvlechten is de kracht van deze schrijver, waarbij het klassieke thema van schuld, boete en wraak nadrukkelijk opdoemt.

Mijn belangstelling voor ‘De ontembare’ werd ingegeven door plaatsen van handeling. Arriaga is geboren in Mexico-Stad, waar hij het rauwe leven van zijn hoofdpersoon laat afspelen. Voor mij fascinerend, omdat ik als niets vermoedende toerist die metropool eens heb bezocht. Dat Guillermo Arriaga daar zijn jeugd in een gewelddadige buurt doorbracht en op zijn dertiende zijn reukzintuig bij een straatgevecht verloor, herken ik na lezing als een van de inspiratiebronnen voor zijn werk. Daarnaast was ik benieuwd naar de verhaallijn die zich in het hoge noorden van Canada voltrekt. Een Inuit jaagt daar op een beruchte grijze wolf. Volgens welk spoor laat Arriaga Mexicaanse ‘warmte’ en Canadese ‘koude’ in elkaar grijpen? Lezen, lezen, lezen!

“Ik ben een jager die schrijft”, zegt het fenomenale talent over zichzelf. “En hoe”, voeg ik hieraan toe, zeer onder de indruk van de constructie in tientallen korte hoofdstukken, af en toe aangevuld met bijzondere informatie en feiten. Ik moest even wennen aan het bouwwerk, dat van de ene situatie naar de andere springt. Maar de gloed van spanning, cliffhangers en plots blijft continu branden.

Dat scenarioschrijver Arriaga grote prijzen (onder meer een Oscar-nominatie) voor zijn films heeft ontvangen, verbaast mij niet. ‘Nachtbuffel’ is inmiddels verfilmd en ik kan mij voorstellen dat ‘De ontembare’ evenmin aan verfilming ontkomt. Het zou naar mijn mening een weergaloze film worden. Of het boek kan worden overtroffen, waag ik echter te betwijfelen. Al lezend heb ik in ieder geval een verslavende, waanzinnige ervaring opgedaan. Dankzij Guillermo Arriaga.

Het eerste mooie moment voor De Ontembare van Guillermo Arriaga is binnen. Verkozen tot boek van de maand januari bij DWDD. Iets waar ik mij volkomen in kan vinden.
Het is een van de dikste boeken , ruim 800 pagina’s, die ik de afgelopen tijd heb gelezen en het is het elke pagina waard. Zo intens, rauw, het grijpt mij gewoon bij de strot. Eigenlijk niet dik genoeg.

Het boek gaat over het leven van Juan Guillermo in Mexico Stad. In zijn jonge leven heeft hij al veel te maken met de dood. Eerst wordt zijn broer vermoord en binnen vier jaar ook zijn ouders en grootmoeder. Hij ervaart dit als zijn schuld en zoekt naar mogelijkheden voor wraak. Dit is een zware opgave en strijd voor hem in zijn jonge leven en hij vindt steun bij zijn oude en nieuwe vrienden, en geliefde dieren. Deze fase in zijn leven wordt intens beschreven in het boek, dat je door moet lezen. Elk moment van vrije tijd is de afgelopen week ook opgegaan aan het lezen.

Daarnaast maken we kennis met Amaruq die in de kou in Canada jaagt op een beruchte grijze wolf. Niet tegen gehouden door welke weersomstandigheid en omstandigheid dan ook. Een intense koppige strijd. Uiteindelijk komen de verhaallijnen samen. Het einde is prachtig. Ontembaar tot het einde.

Gisteren heb ik het fantastisch mooie boek van Guillermo Arriaga uitgelezen. Heel dik, maar voor mij kon het niet dik genoeg zijn. Nog nooit van de schrijver gehoord, maar die zal ik niet snel meer vergeten.
Het leven van Juan Guillermo speelt zich af in Mexic0 Stad en al snel ben je dan geneigd om te denken dat het wel een heel "hard" boek zal zijn. Het leven is ook zeker niet gemakkelijk en ook best hard voor Juan en zijn familie en vrienden, maar het harde leven wordt mooi verweven met de mooie gebeurtenissen er omheen en de persoonlijke ontboezemingen van Juan.
Juan verliest veel familieleden en wil wraak nemen. Hij neemt de schuld op zich en dat maakt het leven zo moeilijk en zwaar. Maar in dit leven spelen vrienden en dieren een belangrijke rol, die het leven voor hem draaglijker maken. Hij maakt het voor zichzelf heel moeilijk en deze strijd wordt prachtig weergegeven in het boek.
Daarnaast is er nog een tweede verhaallijn in het boek, van een Inuit die jaagt op een wolf. Deze twee verhalen lopen als een rode draad door het boek en het zijn twee verhalen die veel met elkaar overeen hebben. Het jagen op iets of iemand. Bijna niet te doen en dan toch door blijven gaan. Ontembaar is dan ook een zeer toepasselijk gekozen titel. Wilskracht, koppigheid en doorzettingsvermogen zijn eigenschappen die dit boek tot een fantastisch mooi boek maken.

In Mexico stad maken we kennis met de jonge Juan Guillermo. Het leven dat hij leeft is hard en rauw en wordt getekend door de dood. Verloor hij al een tweelingbroer nog voor ze geboren waren, in zijn tienerjaren zorgt de moord op zijn oudere broer Carlos er voor dat hij in een paar jaar tijd zijn hele familie verliest. Hij blijft alleen over, vol wraak en schuldgevoelens.

In het noorden van Canada jaagt de jonge Inuit Amaruq op een wolf die zich niet zo maar laat vangen. Nujuaqtutuq (de ontembare) daagt de jongen steeds verder uit en laat hem tot het uiterste gaan.

Guillermo Arriaga is vooral bekend om zijn films Amores Perros, 21 grams en Babel. Deze films zijn opgebouwd uit verschillende lagen en verhaallijnen, echt een kenmerk van Arriaga. Film is een medium wat zich daar bij uitstek voor leent. Een roman laat zich hiermee iets lastiger opbouwen. Het duurt dan ook even voordat de lezer doorheeft waar de auteur met zijn twee verhaallijnen naar toe wil. Er wordt wel wat uithoudingsvermogen van de lezer gevraagd. Dat het boek bol staat van ruwe scenes, stank, pijn, dood en viezigheid helpt daar ook niet zo goed. Ook de vele herhalingen maken dat je in eerste instantie een beetje in kringetjes ronddraait in het boek. Maar Arriaga herpakt zich en de lezer wordt meegesleept in een overweldigend en filmisch verhaal waarin hij de twee verhaallijnen uiteindelijk keurig bij elkaar brengt en de lezer toch ook nog een sprankje hoop weet te bieden.

De Ontembare is een boek vol klassieke thema’s waarvan schuld en boete zeker de belangrijkste zijn. Verwijzingen naar allerlei verhalen uit de klassieke literatuur en de wetenschap worden letterlijk aangehaald in het boek in korte stukken zonder titel. Soms snap je meteen waarom Arriaga deze gebruikt, soms kom je er pas later in het verhaal achter. Maar ze zijn allemaal relevant. De eeuwige strijd van mens tegen wild dier (hier de wolf) loopt als een rode draad door het boek. Het is interessant te noemen dat dit parallel loopt met de terugkeer van de wilde wolf in Nederland. Een en ander heeft natuurlijk niets met elkaar te maken maar het geeft het boek wel een extra dimensie.

De Ontembare is een bijzonder boek te noemen en zeker niet voor iedereen weggelegd. Maar als je er eenmaal je tanden in gezet hebt, smaakt het absoluut naar meer.

Wat maakt een boek memorabel? Het feit dat het je iets doet, lijkt daar wel een goed antwoord op te zijn. Wanneer doet een boek je iets? Als het poëtisch is? Rauw? Hartverscheurend? Eigenlijk kan een boek je op zoveel manieren raken en zal het ook voor elke lezer anders zijn. Toch kan niemand 'De ontembare' lezen en níet geraakt zijn. Hoe krijgt een auteur dat voor elkaar, zul je denken? Dat is niet zo makkelijk uit te leggen.

'De ontembare' is een verhaal over mensen, maar ook over dieren. Die laatste groep speelt een grote rol om de eerste groep te begrijpen. Hoe de personages omgaan met dieren, beschrijft hun karakter. De ene jaagt op een wolf om zelf die wolf te worden. De andere zorgt voor een wolf om maar íets te kunnen redden uit zijn omgeving. De projecties van eigen emoties op de dieren is iets wat een cruciale rol speelt in dit boek. Is dit dan een boek voor dierenliefhebbers? Ja en nee. Tere zieltjes zullen pagina's tenenkrommend zitten lezen, verscheurd door de fysieke pijn die sommige passages teweeg brengen. De schrijfstijl van Arriaga is namelijk zo intrigerend dat je jezelf verliest als lezer. Je vervloeit met de pagina's, in het verhaal, in de personages en dan is er geen stoppen meer. Je moet doorlezen. Ook al is het soms erg schrijnend en smerig en te droevig voor woorden.

De dood is alom tegenwoordig.in 'De ontembare' en dat maakt de sfeer vaak zwaar en zwart. Toch sluimeren er ook andere emoties in de nissen van het verhaal. Woede, hoop en moed. Maar het verlies overheerst. Ook in de intermezzo's tussen het verhaal. Daar vullen wetenswaardigheden de bladzijden, of een letterballet, of poëzie.

Arriaga schreef met 'De ontembare' geen autobiografie, maar hij gebruikt wel facetten uit zijn eigen leven en geeft die een plek in deze roman. Dat maakt het boek waarschijnlijk erg persoonlijk, maar toch is het verhaal verzonnen. Deze combinatie is er eentje die de auteur ook wat 'genot' verschaft. Hij brengt de lezer in de war en dat amuseert hem. Want alleen hij weet wat waar is en wat er verzonnen is.

'De ontembare' is een magistraal verhaal dat je meezuigt en niet meer loslaat. Dat het boek meer dan 800 bladzijden telt is niet te voelen tijdens het lezen en na het omslaan van de laatste bladzijde verlang je naar meer. Het verhaal laat je onthutst en vervreemd achter en dwingt diep respect voor de auteur af. Het spel van aantrekken en afstoten, het spelen met de emoties van de lezer, zorgt ervoor dat je dit boek nooit vergeet.

De roman speelt zich af in de 20e eeuw, in de landen Mexico en Canada. Ook de tussenliggende Verenigde Staten van Amerika doen mee.
De hoofdpersoon is een jongen die zijn leven beschrijft vanaf zijn kinderjaren tot zijn 18e jaar. Hij groeit op in Mexico-City in een gezin met vader, moeder, oudere broer en oma. Zijn tweelingbroer is tijdens de geboorte overleden, maar blijft hem zijn hele leven als een schaduw volgen. Ondanks hun povere afkomst gaan de hoofdpersoon en zijn broer naar privéscholen, omdat hun ouders hen uit de armoede willen helpen.
De hoofdpersoon beleeft een heftige jeugd die wordt overschaduwd door de eeuwige strijd om te overleven, thuis, op school, op straat. Door zijn broer raakt hij betrokken bij een groep religieuze ‘goede’ jongens . Zijn broer zet een zeer goed georganiseerde handel in drugs op maar verdrinkt onder dubieuze omstandigheden. Zijn ouders komen kort hierna om het leven tijdens een auto-ongeluk en ook oma overlijdt van verdriet en ouderdom. Als enige blijven de hoofdpersoon en de hond King over. Inmiddels heeft de hoofdpersoon een vast vriendinnetje en neemt hij de ‘wolfshond’ van de buren over als deze dreigen de hond af te maken.
In de loop van het verhaal wordt er een verhaal doorheen verweven over een wolvenjager in Canada. Dit verhaal speelt zich niet op hetzelfde moment af, het lijkt of het tientallen jaren eerder is. Langzaam maar zeker komen de verhaallijnen bij elkaar en vallen alle puzzelstukjes in elkaar.
De titel is vertaald uit het Spaans ‘El salvaje’ en is niet letterlijk ‘De wildernis’ geworden. ‘De ontembare’ is beter want deze wekt een niet te stuiten lust om het boek in één keer uit te lezen op. En komt goed overeen met de grootste gemene deler die het boek rijk is: ontembare wildernis, wolven, jeugd…
Het is een spannend boek om in één adem uit te lezen. De prachtige volzinnen en beschrijvingen van de natuur wanen je midden in het verhaal. Ook de omgeving waar de hoofdpersoon opgroeit wordt bloemrijk beschreven waardoor de kaart van zijn wijk uitgetekend kan worden. Er wordt binnen de hoofdstukken van de hak op de tak gesprongen, maar het is in één zin altijd weer duidelijk waar het over gaat, waar het zich afspeelt en om wie het draait. Het kost geen enkele moeite steeds te schakelen in tijd en ruimte.
Ik beschouw het als een voorrecht om het als één van de eerste in Nederland te hebben gelezen.
‘De ontembare’: een aanrader voor iedere lezer met een niet te stuiten lust om te lezen!

De Ontembare van Guillermo Arriaga

Voor uitgeverij Atlas Contact in Amsterdam mocht ik de roman “De Ontembare” van Guillermo Arriaga lezen en de auteur ontmoeten tijdens een live leesclub.

Op de tweede bladzijde kondigt de hoofdpersoon, Juan Guillermo, al aan dat hij zijn hele gezin zal verliezen aan de dood en dat gebeurt inderdaad ook. De dood speelt een belangrijke rol in de roman van meer dan 800 pagina’s. Op de eerste pagina’s lezen wij dat hij al voor zijn geboorte geconfronteerd wordt met de dood.

“Ik deelde de grot die baarmoeder heet met aan ander. Acht maanden lang groeide naast mij een identieke tweelingbroer……….Vandaag de dag weten we dankzij MRI-scans dat tweelingen met elkaar strijden om de ruimte in de buik van de moeder. Dat zijn duels op het scherpst van de snede, wrede territoriumgevechten zonder wapenstilstand, waarin een van de twee uiteindelijk de overhand krijgt……Tijdens een van die schermutselingen zette ik mijn broer zodanig klem tegen de baarmoederwand dat hij verstrikt raakte in zijn navelstreng.…”

Dit tekent zijn hele leven, bij iedereen die dood gaat vraagt hij zich of hij daaraan schuldig is of niet. In fragmenten krijgen wij het verhaal te horen van zijn broer Carlos, waarom en vooral hoe hij dood gaat. Na de dood van Carlos sterven ook zijn ouders en oma en hij blijft alleen achter in het huis met zijn parkieten en hond King. Maar ook die blijven niet leven.

Gelukkig komen er ook nieuwe mensen in zijn leven die hem helpen om te overleven. En zijn vrienden in de buurt doen er alles aan om hem op te vrolijken. We maken kennis met het leven in een volkswijk in Mexico. We zien vriendschappen, maar maken ook kennis met vijanden. Naast de dood als thema, lezen we over drugsgebruik, corruptie, promiscuïteit, machtsmisbruik en corruptie door leraren, de overheid en de politie. De rol van de politie blijft dubieus en als je niet met ze samenwerkt, maken ze je het leven wel erg zuur.

In het tweede verhaal speelt Amaruq de hoofdrol. Hij is een Inuit uit Canada die op jacht is naar wolven omdat hij de huiden verkoopt. Hij stopt al zijn energie in de achtervolging van een wolf die een bijzondere betekenis voor hem heeft. Hierdoor raakt hij steeds verder van huis. Ziek en verzwakt wordt hij gevonden door McKenzie. En dat zorgt voor de verbinding met het verhaal in Mexico.

Aan het begin van de hoofstukken zijn er steeds tussenstukjes met interessante weetjes, wetenschappelijke artikelen, biografieën of woordspelletjes. Ze zijn een inleiding op en soms een verklaring voor wat er in dat hoofdstuk gebeurt.

De verschillende verhaallijnen komen aan het eind heel mooi samen, als Guillermo met de auto een roadtrip maakt om via America naar Canada te reizen. We maken kennis met de verschillende landschappen, culturen en mensen die hij tegenkomt.

Ondanks de verschillende verhaallijnen verveelt “De Ontembare” geen enkel moment, je wordt integendeel steeds nieuwsgieriger naar het eind. En hoewel de dood een grote rol speelt in de roman is er ook sprake van liefde. En aan het einde zien wij ook dat liefde alles overwint.

Plussen:
De knappe verweving van de verschillende verhaallijnen tot één eind.
De uitwerking van de verschillende thema’s.
De opbouw van het verhaal van langzaam naar snel.
Het mooie einde.

Minpunten:
Doordat er meerdere verhalen door elkaar lopen, gaat de vaart er soms een beetje uit.

Het gebruik van stereotype figuren: oma die in huis komt en een beetje vaag blijft, jongeren die drugs gebruiken, de Vietnam veteraan die aan drugs verslaafd raakt, de zwarte dominee die blijmoedig de rekeningen van alle restaurantbezoekers betaalt.

Het gebruik van het woord neger aan het eind van het boek stoorde mij enorm. In de rest van het boek wordt er over zwarten gesproken, dus het lijkt mij niet nodig om daar ineens een ander woord voor te gebruiken. Heel jammer.

“De Ontembare” krijgt van mij 4 sterren

Verkozen tot boek van de maand januari bij DWDD. Iets waar ik mij volkomen in kan vinden. Maar ook de kritieken die hier en daar om de hoek komen kijken zijn waar. Het is een fenomenaal geschreven verhaal. Met korte stukken waarin rake, rauwe zinnen het leven in een Mexicaanse achterbuurt op goede wijze beschrijven. Ook de intense kou en strijd in Canada bij de jacht op de wolf is zo geschreven dat het voelbaar is. De emoties komen bij je binnen, de personages komen tot leven en je voelt dat niet alles zomaar verzonnen is. Dat twee verhalen, die in eerste instanties niets met elkaar van doen hebben, op zo een ingenieuze wijze aan het einde bij elkaar komen is geweldig gedaan. Dat heeft de Guillermo Arriage ook te danken aan zijn ervaring met het schrijven en regisseren van zijn films Babel, 21 Grams en Amores Perros

Wat ook blijkt uit de bijeenkomst met de schrijver, die ik mocht bijwonen bij uitgeverij Atlas. Veel is geschreven vanuit zijn ervaring met het leven. Of het allemaal waargebeurd is laat hij hier en daar in het midden en het is zeker niet allemaal biografisch. Hij leent ook stukjes van de belevenissen van een ander. Guillermo zegt hierover zelf dat het een waar verhaal is dat niet echt gebeurd is. Dit in combinatie met een goede fantasie en schrijfstijl maakt het tot een levensecht verhaal.
Je hoeft het verhaal niet leuk of interessant te vinden maar je moet wel kunnen zien dat je hier te maken hebt met een man die schrijven kan. Die schrijft vanuit zijn emotie en zo dus ook de emotie van de personages extra dimensie weet mee te geven waardoor ze tot leven komen en groei doormaken. Natuurlijk had het hier en daar wat korter gekund en kun je je afvragen of de informatieve stukjes, die soms niets met het verhaal te maken lijken te hebben, een toevoeging zijn (de schrijver zelf noemt het een welkome adempauze) maar het is een geweldig verhaal wat niet weg te leggen is, wat je vastgrijpt en niet meer loslaat. Wat je de rauwe kant van het leven laat zien en tegelijk een liefdes verklaring aan datzelfde leven is. Want wraak brengt je nergens, vergeving en liefde brengt je overal.

Mijn dank gaat uit naar uitgeverij Atlas voor het boek en de bijeenkomst met Guillermo Arriaga.

Bijbelse thema’s als wraak, gerechtigheid, dood en schuld waren volop rond in ‘De ontembare’ van Guillermo Arriaga. Het boek had haast een Bijbelse omvang gehad, ware het niet dat de schrijver vijfhonderd bladzijden heeft geschrapt. De achthonderd overblijvende pagina’s zijn nog altijd flink van omvang maar lezen heerlijk door én grijpen je bij de keel. Juan’s innerlijke strijd komt zo hard binnen dat het lijkt alsof ook jíj je in zijn emotionele gevangenis begeeft.
Het voelt dan ook als een persoonlijke verlossing en bevrijding wanneer Juan’s worsteling ten einde komt. ‘De ontembare’ drukt op al je emotionele knoppen en verschaft een rijke epische belevingswereld die je uitgeput maar voldaan achterlaat.

De ontembare van Arriaga is groots, meeslepend, beeldend en overdonderend. Het ontroerende einde laat je in tranen en diep onder de indruk achter.

Het verhaal gaat onder je huid zitten. Een verrassing door heel het boek heen zijn de filosofische en mythologische hoofdstukjes. Juan Guillermo leeft in zo een andere wereld dat je af en toe denkt: dit zal toch zeker niet. Fang en Nujuaqtutuq die ga je liefhebben, evenals Chelo. Een harde roman geschreven vanuit een gevoelige persoonlijkheid.