De rechtvaardigen Hoe consul Jan Zwartendijk duizenden Joden redde

Geschreven bij De rechtvaardigen

Geschikt voor mensen die van geschiedenis houden en dan met name van de Joodse geschiedenis. Het ongelofelijke verhaal van een Nederlandse counsel die een vluchtroute verzon voor duizenden veelal Poolse vluchtelingen. Welke hoofdrolspelers hierin waren en hoe de vluchtroute was. Maar bovenal dat deze hoofdrolspelers geen rol in de geschiedenisboeken hebben gekregen, maar dat Jan Brokken, de schrijver van dit boek, ze weer de rol heeft toegekend die ze verdienen. Het boek leest niet makkelijk weg, hoofstuk voor hoofdstuk lezen, maar een parreltje voor de geschiedenis. Of zoals eerder gezegd: de oorlog is pas voorbij, als alle verhalen zijn verteld.

Geschreven bij De rechtvaardigen

De titel is ontleend aan een verhaal uit de Talmoed. “De Rechtvaardigen onder de volkeren, waarvan er in de wereld slechts zesendertig zijn.”
Jan Zwartendijk, die in Kaunas een bedrijf voor Philips runde, wordt door de ambassadeur De Decker gebeld. We hebben een gezant nodig in Litouwen om Nederland te vertegenwoordigen. De huidige is met Duitse sympathieën ontslagen. We moeten er vertegenwoordigd blijven. Zwartendijk neemt het aan, niet wetend wat hem allemaal boven het hoofd hangt.
Rusland had einde achttiende eeuw de allerarmste Joden naar Litouwen gestuurd, als goedkope arbeidskracht. Maar 1940: Litouwen was de Joden liever kwijt dan rijk. Ondertussen kwamen er ook veel Joodse vluchtelingen binnen uit Polen en Tsjecho-Slowakije. (blz 53).
Als 15 juni 1940 de Russen de Baltische Staten bezetten, voeren zij de meest ‘ontwikkelde’ Joden af. Die dag gingen de kinderen Zwartendijk niet naar school, ze wilden buiten spelen in het park…. Een man stuurde ze naar huis…
“… Er was geen boom in het Park waaraan niemand hing…” ( blz 90)
Jan jr vertelde vijfenzeventig jaar later dat dit zijn angstigste herinnering aan Kaunas was.

In die tijd kwam Peppy Sternheim Lewin als eerste de hulp inroepen van de gezant. Haar man was rabbijn en rechtsgeleerde. Zij hadden het antisemitisme al meegemaakt in Łódź en zij waren naar Litouwen gevlucht. Zij vroeg om een uitreis visum voor de familie.
Zwartendijk neemt contact op met de ambassadeur De Decker. Hij schrijft in het paspoort dat:
“… het consulaat der Nederlanden in Riga verklaart dat voor de toelating tot Suriname, Curaçao geen visum vereist is… “( blz 104)
Zwartendijk neemt dit in het Frans over en vermeldt alleen Curaçao. Hij nam contact op met de Japanse ambassadeur of hij doorreisvisa voor Japan af wilde geven. Alles was gesteld volgens internationale consulaire voorschriften, oordeelde meneer Sugihara, dus hij kalligrafeerde de uitreisvisa!
Jan Brokken heeft een minutieus onderzoek gedaan naar wat er allemaal is gebeurd in die tijd, welke personen erbij betrokken waren, wie degene waren die een visum aanvroegen, wie er daadwerkelijk gebruik maakten van het visum. Brokken geeft stem aan de vluchtelingen, hij geeft stem aan de mensen die meewerkten aan het verlenen van de visa, hij geeft ook stem aan het gezin van Zwartendijk.
Hij heeft heel veel bronnen geraadpleegd, heel veel mensen gesproken en samen met Jan en Edith Zwartendijk plaatsen bezocht die voor hen herinneringen bevatten. Brokken heeft archieven en familiedossiers nageplozen, foto’s opgespoord of toegestuurd gekregen. Foto’s waarmee hij het boek tot een levend document maakt. Er zitten gruwelijke verhalen tussen, verhalen die je impliciet wel weet, maar op papier gezicht krijgen: de pure willekeur: oneven is dood, even is leven (blz 303)
Het is een zoektocht in de geschiedenis geweest die Brokken heeft bewerkt tot een prachtige, ontroerende roman. Een document en standbeeld voor Jan Zwartendijk, die deze erkenning nooit heeft gekregen van de Nederlandse regering.
(blz. 414) Jaren, jaren later komt pas uit wat Zwartendijk heeft gedaan. En … hij krijgt een reprimande… hij had zich niet aan de regels gehouden… hij kwam beslist niet in aanmerking voor een onderscheiding! Zwartendijk voelde zich vernederd.
Had hij dan echt alles voor niets gedaan. Hij had slechts een enkel bedankje gekregen…. Maar de vluchtelingen waren druk met het opbouwen van een nieuw leven. Zij wilden het liefste alle ellende vergeten, hadden nog geen ruimte om hun weldoeners te bedanken of zich te melden!
Dankzij de aanhoudende en dringende brieven van Jan Zwartendijk jr. werd jaren later bekend dat er door de Curaçao-visa van Zwartendijk en Sugihara zeker 6.000 mensen aan de holocaust zijn ontsnapt. De weduwe van

Geschreven bij De rechtvaardigen

Dit is nou eens een zeer degelijk gedocumenteerd geschiedenisboek. Non-fictie gaat gestroomlijnd over in een verhaal-vorm met dialogen, foto’s en méér om de lading van de feiten te kunnen doorvoelen. Het onderwerp vind ik ook heel on-Nederlands mooi. Jan Brokken richt zich op het ‘koren’ in plaats van het ‘kaf’ tijdens WO II. Er is weinig koren zichtbaar tussen al het kaf wat de boventoon voerde. Het gaat over onbaatzuchtige mensen in tijden van oorlog en chaos. De morele code is dat de regels niet voor de mens mogen gaan. Is het rechtvaardig om iemand te veroordelen om zijn identiteit?! Niet voor Jan Zwartendijk. Wel voor de aanhangers van het Nazisme, het fascisme en communisme.
Jan Zwartendijk’s leidend idee was dat hij zonder bezwaard geweten in het familie graf kon rusten. Dat is ook gebeurd, maar hij dacht dat zijn plan om Joden te laten vluchten vanuit Litouwen ongelooflijk mislukt was en dat hij juist duizenden de dood had ingejaagd!Slechts vier personen hadden hem namelijk na de oorlog benaderd en bedankt voor zijn hulp.
Dit waargebeurde verhaal geeft hoop in bange dagen. Jan Brokken voert aan dat er in de Talmoed staat geschreven dat er op ieder moment in de wereldgeschiedenis, dus ook nu bedenk ik mij, zich minstens 36 Rechtvaardigen onder de Volkeren zijn. Postuum, na veel inzet van betrokkenen, werd Jan Zwartendijk alsnog geëerd met deze titel ‘Rechtvaardige’ in 1997.
Tijdens zijn leven kreeg hij, heel pijnlijk, juist een berisping van de Nederlandse regering, omdat hij de regels tijdens zijn consulaat periode in Kaunas aan zijn laars had gelapt. Daarmee is de Rechtvaardige der Volkeren Jan Zwartendijk groot onrecht gedaan. Dat doet je concluderen als je dit prachtige boek uiteindelijk dichtslaat. Ongelooflijk wat Zwartendijk, the angel of Curaçao, samen met Chiune Sugihari, de consul van Japan in Kaunas Litouwen -die handgeschreven transitvisa uitgaf naar Japan- teweeggebracht heeft om een portaal te openen waarlangs onze Joodse medemens kon vluchten. Als een olievlek is zijn valse aantekening, dat voor Curaçao geen visum nodig was, door anderen overgenomen en toegepast. Er zijn meer mensen betrokken geweest om deze vluchtelingen uit Europa te helpen en dat lees je in dit boek. Hopelijk verfilmen ze dit hartverwarmende verhaal nog eens.

Geschreven bij De rechtvaardigen

Welk een fantastisch boek !!.
Welk een onderzoek er in heeft gezeten om dit te kunnen schrijven.
Uitstekend opgeschreven, leest bijna in één ruk uit.

Geschreven bij De rechtvaardigen

dat het een prachtig boek is en een boek dat e aan het denken zet in deze tijd waarin de wereld door zoveel mensen die op de vlucht zijn tijd van bezinning nodig heeft

Geschreven bij De rechtvaardigen

Geweldig historisch boek

Geschreven bij De rechtvaardigen

Het verdiept de geschiedenis betreffende de Tweede Wereldoorlog en de aanloop naar deze verschrikkelijke tijd. Vooral de bejegening van joden. Ook als je deze periode niet zelf hebt meegemaakt brengt De Rechtvaardigen deze afschuwelijke oorlog dichterbij. Je leert dat gewone burgers veel konden doen of laten ondanks dreigingen van dood en marteling. De Rechtvaardigen is geen roman, geen romantische voorstelling. Het is een geschiedenis boek. Sommige delen lezen als een trein maar vaak moest ik het boek even wegleggen om weer terug te keren naar de normale gang van zaken. Ik heb bewondering voor de moed van kleine ambtenaren maar ook bewonder ik de joden die besloten weer te vluchten en een ongewisse reis te ondernemen.

Het is geen boek dat je in een adem uitleest.

Geschreven bij De rechtvaardigen

Aangrijpende en goed gedocumenteerde geschiedenis over een Nederlandse consul in Litouwen die duizenden Joden tijdens ww2 gered heeft. Beschamend hoe bureaucratisch de Nederlandse overheid deze consul na de oorlog geschoffeerd heeft

Geschreven bij De rechtvaardigen

Mooi boek over een vrij onbekend maar bijzonder verhaal. Brokken schrijft prettig, doet heel veel onderzoek en doet keurig aan bronvermeldingen waar nodig.

Geschreven bij De rechtvaardigen

Een indrukwekkend en ontroerend boek over gebeurtenissen waarvan tot nu toe slechts weinigen op de hoogte zullen zijn geweest. Het verhaal is met veel gevoel en oog voor details uitgewerkt. Doet in deze en andere opzichten denken aan De Wintertuin van Jan Konst en De Spruiten van Johannes van Marc van Houten, hoe verschillend de onderwerpen van deze beide familiekronieken misschien ook zijn.