De wateraap roman

De Wateraap van Mariken Heitman, Atlas Contact
Een bijzonder boekje, alleen al het uiterlijk, de omvang en het lettertype/ bladspiegel. De tekening voorop zet aan tot diverse associaties en zo zal ook het verhaal zich aan ontwikkelen. Een boeiend verhaal vanuit de hoofdpersoon, een jonge vrouw, geschreven. In eerste deel woont Elke, biologiestudente, bij haar oudtante Ko, die net als zij ‘er niet helemaal bij hoort’, maar beiden vinden hun voldoening in tuinieren in afzondering. Elke heeft een boekje gevonden met de naam ’de Wateraap’ dat intrigeert haar en besluit om de schrijfster ene Lena, docent aan de universiteit in Wenen op te zoeken. De reis, het verblijf en de ontmoeting met Lene zetten een proces in gang bij Elke dat ze dapper tegemoet gaat. De communicatie met Lena is wisselend en soms verwarrend. De plot is meervoudig en zet aan tot denken ‘wat als je er niet helemaal bij hoort en toch je weg moet vinden?’ Een bericht van de ouders van Elke maakt dat de terugweg wordt ingezet en Elke zichzelf op een bijzondere manier leert kennen. Een mooi indringend debuut, waarbij emoties raak op een veelal indirecte wijze beschreven worden. Een aanrader, zeker voor mensen die iets met biologie hebben en zich mogelijk herkennen in dit type mens. Schrijfstijl fijnzinnig en plezierig te lezen

In De wateraap gaat biologiestudente Elke op zoek naar wie ze is: man of vrouw? En moet een mens wel man of vrouw zijn, is er niets tussenin? Van jongs af aan voelt ze zich al in een keurslijf zitten, ze heeft het lichaam van een meisje maar herkent zich er niet in, ze hoort nergens bij.
Bij haar oudtante Ko, kan ze wel zichzelf zijn, ze logeert bij Ko in de vakanties en helpt haar met de moestuin. Tijdens haar studie biologie raakt Elke gefascineerd door het verhaal over de wateraap, een missing link tussen aap en mens. Wie was de wateraap? Deze moest kiezen tussen water en land, tussen mens en aap en in extremis tussen man en vrouw. Elke voelt zich verwant met de wateraap, ze wil er zelfs haar afstudeeropdracht aan wijden. Om dat te kunnen doen, reist ze af naar Wenen. Daar woont en werkt Lena, de auteur van het boek over de wateraap. Lena lijkt echter de wateraap al min of meer vergeten te zijn, ze richt zich nu op de uitgestorven Stellerzeekoe. Wanneer Lena en Elke elkaar ontmoeten, voelen ze zich tot elkaar aangetrokken. Elke besluit te blijven maar de grens tussen fantasie en werkelijkheid wordt voor haar steeds diffuser. Zo heeft ze ontmoetingen met een geheimzinnige dichter, die soms man, soms vrouw lijkt te zijn en die zomaar besluit te gaan zwemmen, het water op te zoeken. In haar speurtocht is de wateraap nooit ver weg…..
Mijn mening: een verrassend debuut van Mariken Heitman! Ze gebruikt prachtige woorden om de natuur te beschrijven, de eeuwige strijd tussen leven en dood die al bij de geboorte begint. In de moestuin van Ko kom je de kringloop van het leven op allerlei wijzen tegen. Soms begrijpt Elke de processen maar vaker niet, ze voelt zich een buitenstaander, ze mist een maatje. Een mooi boek om te lezen wanneer je er de tijd voor neemt! Drie sterren.

Er zijn boeken die het verdienen om langzaam en met aandacht gelezen te worden. Sommige van die boeken belanden op mijn boekenplank: de mooiste, de liefste, de aangrijpendste. De wateraap geschreven voor Mariken Heitman is daar één van. Op de achterflap staat: In dit zintuiglijk debuut onderzoekt Mariken Heitman het zachte verzet van een eenling tegen het keurslijf. Hoe word je mens, als dat betekent: vrouw óf man?
Zintuiglijk is dit boek in alle facetten. Als lezer proef ik de geur, de smaak, het tasten naar en aan bloemen, fruit, vruchten, groenten, gras, de mens, de liefde, het zelf, het zoeken naar en vinden van een eigenheid, een kern, het afwijzen, afstoten, groeien en sterven, terugvinden, omhelzen, eerst in eenzaamheid en eenzaam in zichzelf, zich onbegrepen en onhandig, onthand voelend, in gezelschap van anderen en in zichzelf.
Midden in de prachtige natuur van dit leven onderzoekt, zoekt en vindt de ik persoon in dit boek een reden van haar bestaan, de grote wens daaraan vorm willen en kunnen geven aan de hand van het verhaal van de al of niet bestaande wateraap, een mogelijke tussenschakel, een mogelijke voorouder van ons. Of het nu wel of niet bestaan heeft, de ik persoon heeft het in zich, het mag er zijn, zij mag er zijn na een lange zinderende zoektocht in Nederland, in Wenen, in een rivier in Nederland. De laatst zin in dit prachtige boek is: 'In dit water was ik niet alleen.'

Alleen de titel al is nieuwsgierig makend. En dan de eerste zin: 'Naar de slapenden kijk je niet, naar de doden wel.' Waar moet dat heen? Een dier waar je nog nooit van hebt gehoord. Weten de doden er dan misschien meer van? Slaap ik, droom ik? Dat nodigt uit tot lezen. Kort daarna slaat de angst je om het hart, want het boek lijkt een lesboek biologie te worden. Vanaf bladzijde 60 ongeveer verandert dat en word je echt het verhaal van een zoekende mens ingezogen. Op dat moment is hoofdpersoon Elke in Wenen waar zij een ontmoeting zal hebben met de hoogleraar die alles weet van de Wateraap, het onderwerp waar de bioloog Elke onderzoek naar wil doen. En ze is direct geïntrigeerd door Lena, haar professor, die - behalve over uitgestorven waterapen - veel meer weet over de Stellerzeekoe, eveneens uitgestorven. In de legendes over het dier wordt verteld dat zeekoeien door goden gestrafte mensen waren. Terwijl Lena daarover vertelt, raakt ze Elke aan. Die raakt erdoor gebiologeerd en vraagt zich af wat er met haar gebeurt. Door de aanraking legt ze de verbinding met handen. Alleen mensen en apen hebben handen. Handen kunnen vastpakken, handen kunnen loslaten, strelen, tastend ontdekken.
Het is een bijzonder poëtische taal waarin debutante Mariken Heitman ons meevoert. Op elke bladzijde staat wel een zin waaraan je ogen blijven haken, waar je hart bij het lezen ervan sneller begint te kloppen. Er lijkt een wereld te ontstaan tussen fantasie en werkelijkheid. Daarin wil Elke ontdekken wie zij is: mens, zeker, met fysieke kenmerken van een vrouw, maar klopt dat wel met haar gevoelens? Ze denkt na over de wateraap, een waterdier die aan land is gegaan. De auteur laat Elke de volgende woorden zeggen: 'De wateraap is Eva voordat ze de Hof van Eden werd uitgedonderd, man noch vrouw, alles. En heel. Zonder dat te hoeven worden.' Voor mij is dat de kern van dit boek. Maar geloof maar niet dat het zo makkelijk is. Neem er de tijd voor te lezen en te herlezen. Elkes zoektocht is ieders zoektocht. 'Het staken van de zoektocht is doodgaan,' weet Elke. Prachtig boek, dat door zijn essentiële en existentiële vragen aanspoort door te gaan met de zoektocht die leven heet.

Ik heb het boek besteld en in een dag uitgelezen. Ik ben erg onder de indruk van dit debuut.
Poëtisch, mooie sfeerimpressies, origineel, ontroerend, mooi gelaagd en zet aan tot nadenken.. Echt een heel, heel mooi boek!

Lekker in je vel zitten, totdat de puberteit je vorm verandert maar je nieuwe vorm niet echt gestalte krijgt. Het kan mij overkomen, of jou, het kan elke persoon gebeuren. Elke, het hoofdpersonage van de Wateraap van debutante Mariken Heitman, overkomt het. Ze voelt zich een tussenvorm, geen vrouw, geen man.

Ze is niet goed in contact leggen met haar soortgenoten, de meisjes in haar klas. Elke voelt zich echter geworteld in de moestuin bij het huisje van Koo, de zus van haar oma, waar ze elke zomervakantie doorbrengt. Met haar handen in de aarde wroet. De dieren die ze observeert, van kip tot vis, van aap tot vos, tot vogel (mooi aaneengeschakeld op de omslag) rijgen als motiefjes de vertelling aaneen. Meer dan dat gebeurtenissen dat doen. Die vinden terloops op de achtergrond plaats. Mariken Heitman breekt met de code ‘show, don’t tell’. Het verhaal hoeft niet de lezer niet op te maken uit dialogen, die grotendeels ontbreken. Heerlijk. Er mag gewoon weer verteld worden. Elkes waarnemingen doen het verhaal, laten ons als lezer meeruiken, meevoelen.

Als puberhaartjes door dat vel heen gaan prikken, gaat ze echter verlangen naar water. Ze voelt zich steeds meer in haar element in bad, in het zwembad. Eenmaal biologie studente ontdekt ze de niet wetenschappelijk onderbouwde stelling dat er zijdelings nog link zou zijn tussen aap en mens: de (onbehaarde) wateraap.

Tussenvorm
Voor haar afstuderen meldt ze zich bij Lena die deze stelling destijds poneerde. Op reis daarnaartoe kijken we mee met Elke en haar dagdroom:
‘Er zat iets op mijn netvlies, ik keek door het troebele en zag jou, wateraap. Ik zag hoe je na die hap lucht onderdook. Je sloeg met je armen het lauwe water weg, de druk op je trommelvlies nam toe en geluid versmalde zich tot een soort gebrom. Alles vertraagde. Het was niet heel diep hier, licht raakte de bodem. Planten en sedimenten dwarrelden. Je liet wat adem gaan, keek de bellen na en zag ze oplossen bij het raken van het oppervlak. Hier was de wereld driedimensionaal …’.
In de wateraap ziet Elke een tussenvorm waaraan zij zich spiegelen kan.

Ondanks dat Lena niet meer zo sterk gelooft in het bewijs voor het bestaan van de wateraap, springt er een vonk over tussen Elke en Lena. Als ze met elkaar uit geweest zijn, voelt Elke: “Er was daadwerkelijk iets veranderd. … Meestal wist ik niet hoe een meisje of een vrouw te zijn, maar dwalend door de straten voelde ik mij tenminste iemand. Aangeraakt. Lena had mij aangeraakt. Het was die voorwaarde waar ik tot gisteren slechts naar kon gissen: het was de kus van een vrouw.’

Een blijvende relatie wordt het echter niet. Elke keert terug als ze hoort dat Koo dood is. Bij het huis van Koo, loopt ze door naar het water… Bestond de wateraap nu niet of nu wel?

Een intrigerend verhaal over een mens die zichzelf niet als vrouw ervaart, die een vrouw liefheeft en die door terug te gaan haar/zijn eigen vorm vindt.

De wateraap is de debuutroman van Mariken Heitman. Het boek vertelt het verhaal van Elke, een biologiestudente die worstelt met haar identiteit als lesbische vrouw en het gevoel zich te moeten aanpassen aan de wereld om haar heen. Zij besluit de controversiële wateraap-hypothese het onderwerp van haar afstudeeronderzoek te maken. De wateraap zou een amfibische tussenvorm zijn in de ontwikkeling van aapachtige tot de mens. Zij voelt zich aangetrokken tot dit onderwerp omdat zij zich herkent in de onbepaaldheid die de wateraap lijkt uit te stralen. Elke vertrekt naar Wenen voor haar onderzoek, maar komt er daar achter dat het vinden van haar eigen identiteit lastiger is dan zij dacht.

Het boek staat vol met uit de biologie en landbouwkunde ontleende fenomenen die als metaforen worden aangewend voor de emotionele omwentelingen van de hoofdpersoon. Een kleine tekortkoming is dat de grote hoeveelheid metaforen maakt dat het verhaal bij vlagen lastig te volgen is, met name omdat het complexe emoties zijn die door de metaforen moeten worden overgebracht. Deze momenten blijven echter beperkt, en het boek leest verder vlot weg. Met name valt op dat de auteur erin slaagt ondanks het soms zware onderwerp een zekere ironie door het verhaal te weven. Zo zullen de vergelijkingen tussen mensengedrag en het groeiproces van mos bij menig lezer een glimlach op het gezicht toveren. Daarnaast worden de worstelingen rond genderidentiteit van de hoofdpersoon overtuigend weergegeven. Het boek staat uitgebreid stil bij de emotionele ontwikkelingen van de hoofdpersoon, en stelt hierin niet teleur: niet zelden zal de lezer medelijden met de hoofdpersoon moeten bekennen.

Ondanks het soms cryptische karakter van de vertelwijze geeft het boek stof tot nadenken. Zeker voor liefhebbers van dichterlijk taalgebruik en biologie-hobbyisten zal het boek een aanwinst zijn.

Dit eigenzinnige debuut van biologe Mariken Heitman draait om gender, identiteit en je weg vinden. Biologiestudente Elke weet zichzelf niet goed te plaatsen. Ze merkt dat ze nergens echt helemaal in past, dat er geen 'hokje' voor haar is en weet niet of ze nu man of vrouw is.

Om haar zinnen te verzetten, gaat ze bij haar oudtante Ko in de tuin werken. Elke raakt geleidelijk aan geobsedeerd door de wateraap, volgens een omstreden en niet bewezen theorie een voorouder van de mens die aanvankelijk in het water leefde en uiteindelijk aan land ging. Maar waarom? Elke identificeert zich met de wateraap en besluit op het dier af te studeren. Ze belandt in Wenen, waar ze in contact komt met Lena die een controversieel boek over de wateraap schreef.
Elke en Lena krijgen een korte, maar heftige verhouding. In de tussentijd komt Elke af en toe ook een androgyne dichter tegen, van wie we niet weten wat we ermee aan moeten. Na een tijdje stopt de verhouding met Lena en gaat Elke terug naar Nederland: Ko is dood. Vervolgens gebeurt er meer, maar lees daarvoor het boek vooral!

Ik vind het lastig om een oordeel te vellen over 'De wateraap'. Zoals Elke sluimert tussen man of vrouw zijn en zoals de wateraap een tussenvorm is, zo is de roman voor mij zowel een positieve als een negatieve leeservaring waarvan ik nog steeds niet weet wat ik ermee moet.
Heitman doet zowel stilistisch als compositorisch recht aan het zoekende en dolende van haar hoofdpersoon; een rechttoe rechtaan en met vaste hand verteld relaas past gewoon niet bij Elke. Dat neemt niet weg dat Elke nogal van de hak op de tak springt en je soms met passages zit waarvan je niet direct snapt waarom Elke dat vertelt. De overdaad aan metaforen, samen met de overvloedige hoeveelheid flora en fauna, maakt dat de plot niet altijd makkelijk te volgen is. Heitmans beelden kunnen pakkend, de zintuigen prikkelend en ontroerend zijn. Soms slaan ze ook goed de plank mis

Daarnaast vraagt Heitman wel wat van je. Het is voor de niet in de biologie ingewijde lezer een uitdaging om je met dergelijke materie bezig te houden; Heitman voert aan het begin gerust een scene op waarbij Elke een college Wetenschapsfilosofie voor biologen bijwoont. En wat te denken van termen als 'terrestrisch'. Het maakt de roman geen 'easy read'.

Hoewel ik dus niet alles aan de roman even geslaagd vind, moet gezegd dat Heitman echt een eigen stem heeft. Haar stijl is enigszins te vergelijken met die van Marieke Lucas Rijneveld, die uitdrukkelijk met genderidentiteit speelt, soms te veel doorschiet in een niet altijd even goed te volgen beeldenstorm en getypeerd kan worden met een "rafelige" schrijfstijl.

‘De Wateraap’, de titel van de roman van Mariken Heitman intrigeerde mij. Ik ken de wateraaphypothese en was benieuwd op welke wijze dit in het verhaal verwerkt zou worden. Mede door de fraaie cover opende het boek zichzelf. Vanaf de eerste pagina’s is het duidelijk dat het leven voor biologiestudente Elke, niet in de kom zal schieten. In een hoorcollege biologie werd de wateraap behandeld. Vanaf dat moment is dit zeezoogdier haar gedroomde bondgenoot en onderwerp van het onderzoek dat ze wil starten. Ze besluit naar Wenen te gaan om daar op het onderwerp wateraap te promoveren. De lezer wordt meegenomen met de gedachten en twijfels van Elke in een diffuse speurtocht met vage doelen. De trip voert langs een smalle golflijn tussen bloei en verval. Aan weerszijden begroeid met vergeten gewassen, beschreven in bloemrijke taal. Ze wordt in Wenen verliefd op Lena, bij wie ze wil promoveren. De dood van haar oudtante Ko maakt een eind aan de korte romance. Ze verlaat Wenen voor de begrafenis. Het lijkt erop dat ze ook in Wenen haar bestemming niet heeft gevonden. Of dat zo is, blijkt aan het slot van het boek. Het is een ontroerend verhaal, rijk aan sfeervol beschreven (droom)beelden. Ik heb het verhaal met veel interesse en plezier gelezen.

Elke is een biologiestudent die iedere zomervakantie doorbrengt bij haar oudtante Ko. Elke helpt haar in de moestuin.

Elke is qua geaardheid nog zoekende.

Door haar studie komt in aanraking met de evolutietheorie van de wateraap. Dit zal haar afstudeerproject worden.

Zij ziet veel van zichzelf terug in deze theorie.

Haar onderzoek leidt haar naar Wenen. Daar ontmoet ze Lena, een specialiste op het gebied van de wateraap en de zeekoe.

Elke en Lena beleven een intense periode samen. Deze zal kort en krachtig zijn.

Zal Elke vinden wat ze zoekt....

Ik had moeite het verhaal te volgen.
Hetgeen wat ik vooral waardeerde waren de weetjes over het dieren- en plantenrijk.