Discorsi gedachten over staat en politiek

Omdat ik persoonlijk lezen het liefst met mijn ogen doe, en niet met mijn armen, vind ik het altijd erg prettig als de voetnoten gewoon onderaan de pagina staan als het er veel zijn. Als een barbaar vijf of zes keer pagina naar achterin het boek bladeren om de tekst te kunnen begrijpen is geen lezen meer, maar gymnastiek. Erg blij was ik dan ook dat de uitgever het gezond verstand had de voetnoten gewoon normaal, zoals het hoort, onderaan de pagina te zetten.

Inhoudelijk valt over de voetnoten ook alleen maar goeds te zeggen. Paul van Heck is duidelijk erg kundig, en bezit niet alleen een goede kennis van het Italiaans en Machiavelli en diens werken en tijd, maar ook van Titus Livius en de overige bronnen die M. heeft geraadpleegd en van eigenlijk de antieke geschiedenis in het algemeen wel. Het valt me dikwijls op dat ik zonder Van Hecks duiding eigenlijk bijna met lege handen was komen te staan omdat ik Machiavelli's tekst anders gewoon niet helemaal goed begrepen zou hebben. (Al schrijft deze ook weer kenmerkend helder, zoals lezers van 'Il Principe' dat van hem kennen.) Op zijn minst scheelt het een hoop tripjes naar Wikipedia.

Met de index ben ik ook erg blij. Hierin is niet alleen alles terug te vinden op namen en specifieke begrippen en termen, maar ook op terugkerende thema's in Machiavelli's werken, zoals bijvoorbeeld 'noodzaak'. M. belicht in zijn werken regelmatig het effect van de noodzaak op mensen, en dus staat 'noodzaak' er als lemma bij. Overdadig aantekeningen maken is hierdoor onnodig geworden, omdat il (ha!) principe alles dus op deze manier is terug te vinden.

De inleiding van Van Heck is lang, misschien zelfs té lang en té volledig. Ik wil gewoon de 'Discorsi' lezen, dacht ik, en hoef niet meteen een machiavellioloog te worden. Maar uiteraard liever een te volledige inleiding, waarin bijvoorbeeld ook vrij uitvoerig wordt stilgestaan bij Machiavelli's stilistische eigenaardigheden, dan een die te kort is.

Het enige minpuntje is misschien dat de werken waarnaar verwezen wordt in de voetnoten niet handig te ontcijferen zijn. De titels ervan staan namelijk afgekort en zonder auteursnaam in de voetnoten, en kunnen m.b.v. een index (niet dezelfde als die ik hierboven prijs, maar een aparte) opgezocht worden. Alleen, de index is gesorteerd op auteursnaam, maar de naam van de auteur kan je natuurlijk niet ruiken aan de afkorting van de titel, waardoor je af en toe de hele index moet omspitten. Als er bijvoorbeeld in de voetnoten staat 'Pol.', dan verwijst dat naar Aristoteles' 'Politika', maar daar kom je dus pas achter als je al weet dat het verwijst naar Aristoteles' Politika', in welk geval je het uiteraard niet hoeft op te zoeken. Een zuivere Catch-22.

Het Nederlands van de vertaling is gewoon goed, helder en leesbaar. Dat dit niet vanzelfsprekend is kwam ik achter doordat ik bij toeval tegelijkertijd een uit het Frans vertaald boek las. De vertaler heeft in dit geval gemeend indruk te kunnen maken door de tekst in om te zetten in zo complex mogelijke zinnen en met gebruik van zo ouderwets mogelijk Nederlands, waardoor ik sommige zinnen wel vijf keer moet lezen voordat ik ze begrijp. (En ik wéét dat het niet aan de auteur zelf ligt, want andere werken die ik van hem ken vond ik heel goed leesbaar; en zo'n Nobelprijs geven ze doorgaans ook al niet aan prutsers die geen leesbare zin op papier krijgen.) Dus ... dat is goed.

Conclusie? Tja, zoals ik in de titel al schreef dus: deze uitgave, inclusief Paul van Hecks vertaling, inleiding en toelichting dus, laat wat mij betreft weinig te wensen over. Ook Machiavelli zelf stelt overigens niet te teleur, al hangt dat natuurlijk van je verwachtingen af.

Geschreven bij Discorsi

Beetje vermoeiend lezendoor al de verwijzingen door Machiavelli zelf en door de vertaler) maar verder heel boeiend en verhelderend over de periode die M behandeld. Een echte aanrader voor wie én van Italië én van geschiedenis houdt.

Een klassieker