God en geld

De mens is niet te reduceren tot enkel een rationeel wezen. Naast rationaliteit gaat het altijd ook om geloof, hoop en liefde, om schoonheid en verbondenheid. Dat maakt het bestaan ook ingewikkeld. Naast het goede is er ook het kwaad. Altijd gaat het om ons gehele leven: het materiële en het geestelijke. Alles is met elkaar verbonden: heel de schepping, alle schepselen, hemel en aarde.

Jan Prij is econoom, filosoof en lekenpreker. Hij laat zien hoe religie, economie en politiek met elkaar verbonden zijn en geeft zijn visie op deze drie aspecten van het leven vanuit bovenstaand gezichtspunt. De Griekse god Hermes vormt de rode draad. In hem komen religie, economie en politiek bij elkaar. De hermeneutiek is met zijn naam verbonden. Zij staat voor het overbrengen, vertalen en interpreteren van andermans gedachten. Dit is volgens Prij de essentie van religie, economie en politiek. De hermeneutische kern van religie is dat zij hemel en aarde met elkaar probeert te verbinden. De economie staat in het teken van het verbinden van inspirerende idealen en de aardse werkelijkheid van alledag. Bij de politiek gaat het om het vermogen om vrede te stichten en het goede leven mogelijk te maken.

Voor Prij is aan religie doen “een poging de hemelse werkelijkheid met de aardse te verbinden. Het is proberen om gehoor te geven aan diverse goddelijke boodschappen…” Het beperken van de wereld tot het meetbare veroordeelt de mens “om een speelbal te zijn van doofstomme afgoden van de moderniteit in termen van eendimensionale dimensies van macht en natuurkracht, nut en functionalisme.” Onze cultuur is een en al zelfgenoegzaamheid. “Religie is als een verontrustend appel dat radicaal onze positie als selfmade man onder kritiek stelt en laat zien hoezeer ons lot feitelijk verbonden is met dat van anderen.”

In het deel over economie komt Prij echt los. Hier is hij overtuigend en geeft hij duidelijke richtingen aan. Prij beschrijft hoe de economie is ontspoort tot een puur rationele wetenschap in plaats van een sociale wetenschap te zijn. Daardoor wordt de mens enkel gezien als een te programmeren productiefactor of als een rationeel calculerende consument. Prij houdt een stevig pleidooi voor een nieuwe aanpak los van egoïsme en eigenbelang. De economie is de menselijke bijdrage om tot een goede samenhang binnen de schepping te komen, om de verbondenheid van alles met elkaar werkelijkheid te laten worden. Het gaat om een “economie van dankbaarheid die in de gift haar basis heeft”. Vanuit het besef dat het bestaan een gift is, willen mensen iets doen voor anderen en werken aan een betere wereld. Zo is een duurzame en menswaardige economie mogelijk.

In een enge visie is het politieke een strijd om macht en een technocratisch verdelingsmodel van middelen en bevoegdheden. Politici zitten hierdoor gevangen in een net van verwachtingen. Prij stelt: “Het politieke verbindt mensen als burgers in een staat en belichaamt de macht en het vermogen van burgers om gezamenlijk zorg te dragen voor verantwoorde ‘vertaling’ en institutionele vormgeving van het goede leven, waarbinnen iedereen zo veel mogelijk tot zijn recht kan komen.” De politiek dient voortdurend te werken aan het wegnemen van onrechtvaardigheid en te streven naar werkelijke vrede. Maakbaarheid en daadkracht moeten hierbij ingeleverd worden voor perspectief bieden en verbinden. Prij is zich terdege bewust van de kwetsbaarheid van zijn oplossingsrichtingen. Vertrouwen is hierbij een sleutelwoord. Vertrouwen geven betekent ook accepteren dat het wel eens fout gaat.

God en geld is grotendeels een bundeling van eerder werk van Prij en hier en daar is dat ook te merken. Niettemin is het geheel een lezenswaardig werk dat duidelijk een richting aangeeft naar een menswaardige en duurzame samenleving.