Fenomenologische bibliotheek 5 - God zoekt de mens een filosofie van het jodendom

Abraham Joshua Heschel is een van de belangrijkste Joodse denkers van de 20e eeuw. ‘Een militante mysticus’zoals Time hem eens beschreef. ‘God zoekt de mens’is het kernboek van Heschels oeuvre. De godsdienst, zegt Heschel, raakte niet in verval omdat hij weerlegd werd, maar omdat hij saai, benauwend, geestloos werd. Wanneer geloof vervangen wordt door leer, aanbidding door tucht, liefde door gewoonte, wanneer geloof alleen spreekt namens het gezag en niet met de stem van mededogen, dan wordt zijn boodschap zinloos. Godsdienst is een antwoord op de diepste vragen van de mens. In ‘God zoekt de mens’ gaat Heschel op zoek naar vergeten vragen. Het boek is onderverdeeld in drie delen, met als titels: God – Openbaring – Antwoord. Deel 1: in prachtige beelden wordt geschetst hoe zeer God de mens zoekt, het is net alsof God niet alleen wil zijn en de roep telkens opnieuw klinkt: mensenkind, waar ben je? Deel 2: openbaring wordt nogal eens opgevat als een speciale gebeurtenis in het verleden. Heschel formuleert het zo: God openbaart zich niet; Hij openbaart slechts Zijn weg. Wij moeten het ogenblik of de gebeurtenis niet verafgoden. Openbaring is maar een begin, onze daden moeten voortgaan, onze levens moeten haar volledig maken. Ook hier en nu. Deel 3: reageert de mens op de roep van God? Geeft hij / zij antwoord? Het antwoord dat van de mens wordt verwacht is niet het opzeggen van een geloofsleer, maar te leven naar Zijn wil: ‘Hij heeft u bekend gemaakt, o mens, wat goed is en wat de Eeuwige van u vraagt: niet anders dan recht te doen en getrouwheid lief te hebben, en ootmoedig te wandelen met uw God’ (Micha 6:8) Meer informatie over de schrijver. Abraham Joshua Heschel werd op 11 januari 1907 geboren in Warschau in een chassidisch gezin. Van vaders- en moederszijde stamde hij af van beroemde meesters als rabbi Dov Baer van Mezzeritch, de opvolger van de Baal Sjem Tov en rabbi Levi Jitschak van Berditshev. Hij bezat al vroeg een grondige kennis van talmoed en kabbala en studeerde filosofie in Berlijn. In 1938 werd hij door de nazi’s uitgewezen naar Polen. Twee maanden voor de Duitse inval kon hij naar Londen vluchten, waar hij het Instituut voor Joodse Studies oprichtte. In 1940 vestigde hij zich in de Verenigde Staten. De term die bij Heschel een sleutelplaats inneemt is: persoonlijke betrokkenheid, zorg van de ene mens voor de andere. Dit idee van de zorg voor elkaar doordrenkt Heschels hele denken en leven. Hij uitte dit ook in zijn politieke engagement: zo liep hij in 1965 mee met Martin Luther King in Alabama en behoorde tot de leiders van de protesten tegen de Amerikaanse Vietnam-politiek. Heschel overleed in 1972 in New York City.

Vanuit de overtuiging dat de mensheid het jodendom nodig heeft - het laat zien dat het, ook na Auschwitz, voor de mens mogelijk is om mens te blijven (o.a. daarom is dit boek 50 jaar na verschijnen nog actueel) - schrijft de auteur (1907-1972) een filosofie van het jodendom. In het begin gaat Heschel, vanaf 1945 professor in de ethiek en mystiek aan het Jewish Theological Seminary of America, in op de verhouding tussen en de taken van theologie (godsdienst) en (godsdienst)filosofie: godsdienst is een antwoord op de uiterste vragen van de mens; godsdienstfilosofie moet de vragen (waarvan het verdwijnen volgens Heschel aan de godsdienst zelf te wijten is) terugvinden waar de godsdienst een antwoord op geeft. Vervolgens komen 'vergeten' vragen, gegroepeerd rond de thema's God, openbaring en de weerklank die het jodendom daarop geeft, aan de orde. De auteur laat zich in zijn beschouwingen aan de hand nemen door bijbel en traditie, wat niet verhindert dat zijn boek origineel is.

Abraham Joshua Heschel is een van de belangrijkste Joodse denkers van de 20e eeuw. ‘Een militante mysticus’ zoals Time hem eens beschreef. ‘God zoekt de mens’is het kernboek van Heschels oeuvre. De godsdienst, zegt Heschel, raakte niet in verval omdat hij weerlegd werd, maar omdat hij saai, benauwend, geestloos werd. Wanneer geloof vervangen wordt door leer, aanbidding door tucht, liefde door gewoonte, wanneer geloof alleen spreekt namens het gezag en niet met de stem van mededogen, dan wordt zijn boodschap zinloos. Godsdienst is een antwoord op de diepste vragen van de mens. In ‘God zoekt de mens’ gaat Heschel op zoek naar vergeten vragen. Het boek is onderverdeeld in drie delen, met als titels: God – Openbaring – Antwoord. Deel 1: in prachtige beelden wordt geschetst hoe zeer God de mens zoekt, het is net alsof God niet alleen wil zijn en de roep telkens opnieuw klinkt: mensenkind, waar ben je? Deel 2: openbaring wordt nogal eens opgevat als een speciale gebeurtenis in het verleden. Heschel formuleert het zo: God openbaart zich niet; Hij openbaart slechts Zijn weg. Wij moeten het ogenblik of de gebeurtenis niet verafgoden. Openbaring is maar een begin, onze daden moeten voortgaan, onze levens moeten haar volledig maken. Ook hier en nu. Deel 3: reageert de mens op de roep van God? Geeft hij / zij antwoord? Het antwoord dat van de mens wordt verwacht is niet het opzeggen van een geloofsleer, maar te leven naar Zijn wil: ‘Hij heeft u bekend gemaakt, o mens, wat goed is en wat de Eeuwige van u vraagt: niet anders dan recht te doen en getrouwheid lief te hebben, en ootmoedig te wandelen met uw God’ (Micha 6:8).

'God zoekt de mens' is een fascinerend boek. Het boek is echter maar matig vertaald en ronduit slecht geredigeerd.