Heerlijk oneerlijk hoe we allemaal liegen met name tegen onszelf

Eerlijk gezegd sprak de titel me niet meteen aan, maar omdat ik zo nu en dan de blog van Dan Ariely lees en hem een originele wetenschapper vind, was ik benieuwd. Ik dacht voor ik ging lezen: er zijn nou eenmaal oneerlijke mensen in de wereld, maar de meeste - mezelf incluis - zijn best wel eerlijk, toch?
Tijdens het lezen kwam ik erachter dat iedereen een soort sjoemelmarge heeft. Een klein beetje liegen of frauderen (net zoveel als je voor jezelf kunt goedpraten), doet vrijwel iedereen als hij de kans krijgt. Een aantal dingen blijkt dat te kunnen versterken of juist verminderen, en dat maakt het boek zo interessant.
Zo blijkt er minder gefraudeerd te worden als je boven aan een formulier schrijft het naar waarheid te zullen invullen. (De gebruikelijke plek onderaan gaat geen fraude tegen.) Ook erg grappig is het experiment waaruit blijkt dat mensen die nep merkartikelen dragen meer gaan frauderen.
Het boek is vlot geschreven en must read voor iedereen die gefascineerd is waarom mensen liegen en hoe ze zichzelf toch recht in de spiegel durven aankijken (denk aan Lance Armstrong, Diederik Stapel etc.). Maar ook boeiend als je bijvoorbeeld als leidinggevende wilt bereiken dat je werknemers zo eerlijk mogelijk blijven. Verder zitten er genoeg eye-openers en onderzoekjes in die leuk zijn om weer door te vertellen.

Fantastisch boek dat bewijst dat wetenschap leuk is. Dan Ariely weet in zijn boek zijn experimenten op een luchtige manier te brengen en de lezer te boeien èn zelfreflectie te plegen. In eerste instantie is je gedachte ‘oneerlijk’, dat geldt voor alleen anderen, maar bij het lezen moet je toegeven dat je in bepaalde situaties zelf ook wel eens ‘oneerlijk’ bent. Er staan leuke voorbeelden in van medewerkers van EMRON, tot mensen die nep-merkkleding dragen. Gelukkig geeft Ariel ook een verklaring van het menselijk gedrag, waarbij niet altijd het persoonlijk gewin voorop hoeft te staat.
Dit boek is populair geschreven en leest lekker weg in de trein, waarbij het moeite kost om zo nu en dan niet te lachen. Ik heb het boek met veel plezier gelezen en kan het iedereen aanraden om te lezen.

'Heerlijk oneerlijk' van Dan Ariely handelt over een thema waar we ons allemaal wel eens schuldig aan maken: liegen. Want zeg nu zelf, wie laat er zich nu nooit eens vangen om de waarheid te verbloemen?

Aan de hand van verschillende tests die in het boek worden besproken, komen we meer te weten over de factoren die een invloed kunnen hebben op ons gedrag. En beïnvloed zijn we allemaal sneller dan je denkt... Geld, creativiteit, samenwerking en vele andere elementen spelen mee in onze beslissing om eerlijk te handelen of niet. Het boek stelt daarbij al snel vast dat er maar weinig eerlijke mensen op onze planeet wonen.

Dit boek is een plezier om te lezen: wetenschappelijke testen afgewisseld met leuke anekdotes zorgen ervoor dat het boek leest als een trein. En ja, het is – misschien spijtig genoeg – soms herkenbaarder dan je zou willen!

Inderdaad heerlijk, dit boek van hoogleraar psychologie en gedragseconomie Dan Ariely. Hij beschrijft een onderwerp waaraan we ons allen (ja, ook jij!) schuldig maken: oneerlijkheid in alle soorten en maten, en probeert in dit boek meer inzicht te verkrijgen in de oorzaken van oneerlijk gedrag. Zonder in al te specialistisch jargon te vervallen weet Ariely in 10,5 hoofdstuk een onderhoudend verhaal neer te zetten over de vele manieren waarop we bedriegen, sjoemelen, spieken, liegen en frauderen. Aan de hand van tal van experimenten wordt bewezen dat oneerlijkheid in alle lagen van de bevolking, in alle landen ter wereld en in alle beroepsgroepen wordt gebezigd. Als lezer voel je je geroepen om bij de talloze voorbeelden van oneerlijk gedrag na te denken over wat je zelf zou hebben gedaan in die situatie. Gelukkig veroordeelt Ariely ons er niet om: oneerlijkheid is een uitstekend voorbeeld van onze irrationele neigingen, en zodra we de werkelijke oorzaak daarvan kunnen achterhalen, kunnen we proberen om ons gedrag onder controle te houden en onze resultaten te verbeteren.
Een boek over een interessant en aansprekend onderwerp, dat bovendien dankzij de soepele vertaling van Pon Ruiter heerlijk wegleest.

Ik ken Dan Ariely van zijn lezingen over irrationeel gedrag op TED. Zijn laatste boek gaat over een (verwant) veel voorkomende eigenschap van ons mensen; Liegen! En dan met name frauduleus gedrag.

Fascinerend om te kunnen lezen hoe liegen in zijn werk gaat. Het boek is vlot geschreven (leuke anekdotes) en de bevindingen worden ondersteund met onderzoeken die zijn verricht op dit fenomeen. Na het lezen heb je een goed beeld wat liegen bevordert, welke invloeden niet van toepassing zijn en wat we kunnen doen om liegen te voorkomen.
Een aantal onderzoeken/ feiten zijn in andere (Maven) boeken uitvoeriger beschreven. Als je deze niet kent lijken deze bevindingen daarom wat kort door de bocht. Dit maakt hij ruimschoots goed door zijn eigen onderzoeken en opzet uitgebreid te beschrijven.

“Heerlijk Oneerlijk” is een vermakelijk boek waar je wat van op steekt en zo uitleest. Eerlijk!

De schrijver verbaasde zich over het laconieke gedrag van een goede vriend die voor het omvallen bij Emron werkte en tot 2002 net als vele anderen bewust de ogen sloot terwijl er op vele niveau ’s door de staf met ogenschijnlijk groot financieel succes gerommeld en gefraudeerd werd totdat de dijk doorbrak en er geen redden meer aan was. Hij besloot onderzoek te doen naar de beweegredenen achter liegen en oneerlijk gedrag en startte met het bestaande beslissingsmodel EMRAM ( Eenvoudig Model van Rationele Misdaad) Dit model gaat er van uit dat wij de neiging hebben te liegen en frauderen zolang de pakkans maar minimaal is. Een zuiver rationele afweging dus.
Uit zijn onderzoeken blijkt echter dat wij indien het ons goed uitkomt allemaal liegen en frauderen om onze doelen te bereiken zolang wij het zelfbeeld dat wij redelijk eerlijk zijn voor onszelf overeind kunnen houden.
De pakkans speelt daarbij een ondergeschikte rol. Maar als het liegen en frauderen eenmaal begonnen is blijkt het vaak een hellend vlak dat van kwaad tot erger leidt. Hierbij speelt ook groepsgedrag een belangrijke rol ten goede maar ook vaak ten kwade. Ook zijn stress en vermoeidheid belangrijke negatieve motivators. Zelfs het bewust dragen of gebruiken van nepartikelen verlaagt zonder dat we ons dat bewust zijn de drempel naar verdere fraude.
De onderzoeken die hij daarvoor samen met een aantal collega’s doet om dit inzichtelijk te maken zijn vaak verrassend door hun eenvoud maar sterk in bewijskracht.
Hij geeft ook een aantal, soms onverwacht simpele maar effectieve, adviezen om verregaand frauderen al in de kiem te smoren of zelfs te voorkomen. Vlot en met veel humor geschreven Al met al een mooie en vaak verrassende inkijk in ons dagelijkse handelen en gedrag. Als je vooraf dacht ik ken mezelf al door en door dan wacht je een verrassing, niet dus! Zeer leerzaam!

Wie dit leest is een leugenaar.

Toen ik dit op de achterkant las dacht ik meteen: nou dit geldt misschien voor een hoop mensen, maar niet voor mij. Tijdens het lezen werd me steeds duidelijker dat we ons allemaal schuldig maken aan oneerlijk gedrag. Komische voorbeelden en persoonlijke verhalen geven inzicht in de factoren die oneerlijk gedrag beïnvloeden. Zo klinkt het logisch dat mensen een kosten en batenanalyse maken van de gevolgen van hun daad. Daar zouden ze dan vervolgens hun actie op afstemmen. In de praktijk blijkt dit echter niet zo te zijn.

Het boek leest makkelijk weg door de vele leuke voorbeelden uit de praktijk, persoonlijke ervaringen en overzichtelijke indeling. Waar andere boeken vaak de neiging hebben om saaier te worden zodra de onderzoeksmethode wordt beschreven zijn, is deze bij Ariely juist een interessante en heldere toevoeging. Door zijn methodes kort te beschrijven snap je goed waar de beweringen op gebaseerd zijn.

Ariely draagt talloze voorbeelden aan die heerlijk herkenbaar zijn in ons eigen dagelijks leven. Maar hij komt echter ook met veel verrassende conclusies die niet direct voor de hand liggen. We komen er bijvoorbeeld achter dat het dragen van nepmerkkleding een onverwachte invloed heeft. En dat een goede persoonlijke band met een professional zoals een tandarts de kans op fraude alleen maar vergroot.... terwijl die voor ons gevoel met een betere vertrouwensband juist lijkt af te nemen.

Gelukkig biedt Ariely ook praktische handvaten voor het verbeteren van eerlijk gedrag en stelt hij positief dat we nog lang niet zoveel frauderen als we zouden kunnen op basis van een logisch kosten en batenplaatje.

Kortom een aanrader die je niet zal kunnen wegleggen!

Waarom maken Rutte en Samson zich al dan niet schuldig aan kiezersbedrog, waarom lijkt de gemiddelde CEO en bankier zich niks aan te trekken van de verontwaardigde publieke opinie over hun ‘graaicultuur’, hoe is het Armstrong jarenlang gelukt ons te laten geloven in zijn web van leugens? Allemaal hoogst actuele vragen die perfect passen in het thema van dit boek: ‘Heerlijk Oneerlijk; hoe we allemaal liegen, met name tegen onszelf’.

Hoewel ik een groot bewonderaar ben van zijn werk vroeg ik me af of een boek over leugens en bedrog ruim 250 pagina’s de moeite waard blijft. Dit blijkt geen enkel probleem voor psycholoog en gedragseconoom Dan Ariely. In 10 hoofdstukken geeft hij een fascinerend en toegankelijk inzicht in de uitkomsten van een groot aantal, vaak zijn eigen, wetenschappelijke studies. Doorspekt met persoonlijke anekdotes, verhalen van zijn vele studenten en ingezonden brieven, slaagt hij er in dit boek op bewonderenswaardige wijze in om zijn theorieën en inzichten op enthousiasmerende en soms confronterende wijze te vertalen naar de dagelijkse praktijk.

Centraal in dit boek staat ‘de sjoemel(marge)theorie’: zolang we maar op kleine schaal frauderen, kunnen we zowel de vruchten plukken van onze oneerlijkheid als tegelijkertijd een positief zelfbeeld in stand houden.

Een steeds terugkerend thema is het feit dat de meeste mensen frauderen, maar dan een klein beetje. Prachtig en zeer illustratief is ‘de les van de slotenmaker’. Hierin wordt het verhaal verteld van een student die zich per ongeluk heeft buitengesloten en in gesprek raakt met de slotenmaker. Deze is door schade en schande tot de conclusie gekomen dat verreweg de meeste mensen eerlijk zijn zolang de omstandigheden dit toelaten. Als de verleiding echter groot genoeg is, zijn ook zij oneerlijk. Sloten bieden dan ook geen bescherming tegen dieven, want die komen toch wel binnen als zij dit echt willen. Nee, sloten bieden voornamelijk bescherming tegen (bijna altijd) eerlijke mensen, die in de verleiding komen als er geen slot op de deur zit!

Het boek is in wezen een voortzetting van zijn ‘stokpaardje’: mensen hebben een groot gebrek aan inzicht in hun gedrag, maar helaas ook een groot talent om hier achteraf een ‘logische’ verklaring voor te verzinnen. ‘Heerlijk Oneerlijk’ is in mijn ogen ‘verplichte kost’ voor iedereen met ook maar een klein beetje interesse in zijn eigen gedrag en persoonlijke relaties. Al was het alleen maar om je tandarts op tijd aan te kunnen spreken op zijn (onbewuste) neiging om misbruik te maken van jouw blinde vertrouwen in zijn kennis en kunde en om vervolgens ‘nee’ te kunnen zeggen tegen die nieuwe, schrikbarend dure behandeling die hij je voorstelt…

Heerlijk oneerlijk, hoe we allemaal liegen, met name tegen onszelf door Dan Ariely.

Het boek begint met het uitgangspunt dat het bij fraude gaat om een kosten-batenanalyse. Echter aan de hand van diverse onderzoeken, toont de schrijver aan dat het krijgen van geen rot gevoel en het zichzelf nog recht in de spiegel kunnen kijken ook zeer belangrijk is bij het plegen van fraude. Daarnaast hebben ook diverse factoren van buitenaf invloed op de mate van frauderen. Een mooi experiment dat dit aantoont betreft de mogelijkheid om bij een matrixopgave te frauderen. De deelnemers werden in twee groepen verdeeld. De eerste groep kreeg voor het maken van de matrixopgave de opdracht om de 10 geboden op te schrijven. De tweede groep moest in plaats van de 10 geboden 10 boeken opschrijven welke zij gelezen hadden op de middelbare school. Bij de groep waaraan gevraagd was om de 10 geboden op te schrijven kwam absoluut geen fraude voor bij het maken van de matrixopgave, dit in tegenstelling tot de tweede groep. Naast dit voorbeeld beschrijft Dan Ariely nog vele andere voorbeelden die je als lezer bewust maakt dat iedereen fraudeert, ook de lezer zelf wel eens…
Juist door deze vele voorbeelden die beschreven worden en waarbij humor ook nog wel eens om de hoek komt kijken, zorgt de schrijver ervoor dat dit een zeer toegankelijk en leuk boek is om te lezen.

Het is een hot topic deze dagen, maanden, de afgelopen jaren. Grote fraudezaken in de Verenigde Staten (Enron, Bernard Madoff), maar ook dichter bij huis en meer persoonlijk zoals de Duitse minister van Defensie Zu Guttenberg, die in 2011 officieel werd beschuldigd van plagiaat in zijn proefschrift uit 2007 waarmee hij toen summa cum laude promoveerde. En meer recent is er nog een Duitse minister in opspraak gekomen wegens fraude. In Nederland kun je denken aan de bouwfraude en ook de naam Diederik Stapel ligt nog steeds voor op de tong als we aan fraude denken. Deze hoogleraar in de sociaal-psychologie fingeerde op grote schaal onderzoeksresultaten met als een van de gevolgen dat vele conclusies van anderen, gebaseerd op de verzonnen resultaten van zijn onderzoeken, nu in twijfel getrokken worden.
Een Amerikaanse ‘collega’ van Stapel is Dan Ariely, hoogleraar psychologie en gedragseconomie aan Duke University. Hij deed de laatste jaren baanbrekend onderzoek naar de waarheid achter oneerlijkheid. En de resultaten, deels beschreven in zijn boek Heerlijk oneerlijk, zijn verbluffend: eerlijke mensen bestaan niet. De gemiddelde persoon is echter niet zo berekenend dat hij een rationele kosten-batenanalyse maakt voorafgaand aan het plegen van een misdrijf of fraude, want als dat zo zou zijn, zouden er veel grotere schaal misdrijven gepleegd worden. De gemiddelde mens wil echter wel voordeel halen uit het plegen van fraude, maar tegelijkertijd wil hij zichzelf ook nog recht kunnen blijven aankijken in de spiegel. Het gevolg van deze twee op het oog elkaar tegensprekende waarden is gesjoemel. De sjoemelmarge, dus de mate waarin we dit doen, blijkt sterk afhankelijk te zijn van invloeden van buitenaf. Om er een paar te noemen: de samenstelling van de sociale groep waarin iemand zich bevindt op het moment van het plegen van fraude of het al dan niet dragen van nepmerkkleding. Ook blijkt dat creatieve mensen beter in staat zijn om te sjoemelen en dat controlerend gedrag en blootstelling aan ethische codes fraude juist beperkt. Daar ligt meteen ook een belangrijke conclusie van dit boek: er is geen medicijn dat frauduleus gedrag kan uitroeien. Echter door meer controles in te bouwen en mensen blijvend te wijzen op hun gevoel voor ethiek, zal frauduleus handelen wel beter beperkt kunnen worden dan nu soms het geval is.
Dit boek geeft een humoristische en verfrissende kijk op een zeer veel voorkomend aspect van het menselijk handelen. Waarbij enige zelfreflectie onvermijdelijk is. Ariely beschrijft op heldere, begrijpelijke wijze de vele onderzoeken die hij heeft gedaan en de doelstelling ervan. De vertaling is verbluffend goed en draagt zeker bij aan het feit dat, ondanks dat dit een Amerikaans boek is met onderzoek uitgevoerd aan Amerikaanse instituten en veelal onder Amerikaanse studenten, dit boek geen Amerikaanse bijsmaak heeft. Een bijsmaak die in heel veel soortgelijke populair-wetenschappelijke boeken en hun vertalingen wel aanwezig is, waardoor het vaak moeilijk is om de inhoud op ons zelf, nuchtere Nederlanders of Europeanen te betrekken.

Uitgegeven door Maven Publishers, uitgever van toegankelijke wetenschappelijke kennis over het menselijk gedrag. Oktober 2012. 288 pp.