Held zonder vaderland Mijn vader: Pools, Joods en bevrijder

Een zeer onthullende levensgeschiedenis van een Poolse arts, geschreven door zijn dochter. Ik kende de familie, maar niet de achtergronden. Zeer boeiend !

In 2019 en 2020 herdenken we het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog. In september 1944 werden grote delen van het zuiden van ons land al, door de geallieerden, bevrijd. In onze schoolboeken kregen de Amerikanen, Canadezen en Engelsen alle lof toegewezen; dit waren onze helden. We lazen maar weinig over de vierde geallieerde macht, de Polen. Gelukkig komt hier nu steeds meer verandering in. Dit boek gaat over een held van de Eerst Poolse Pantserdivisie; Dolek Guensberg.

In drie eerdere romans Poolse tranen, Ooit en Vrachtbrief speelde Miriam Guensberg’s Pools- joodse vader een fictieve rol. Nu was de tijd voor Miriam aangebroken de pijnlijke geschiedenis van haar vader op papier te zetten. Held zonder vaderland is een ontroerend eerbetoon aan een dappere en liefdevolle vader.

Het is een klein boekje met een grote inhoud. Miriam Guensberg vertelt niet alleen een oorlogsverhaal. Het boek is ook een ontroerend liefdesverhaal, een mooi familiealbum vol foto’s en documenten en een interessant Pools geschiedenisboekje. Veel oorlogsverhalen die zich in Polen afspelen beperken zich tot de zes oorlogsjaren. Miriam vat ook enkele eeuwen Pools-joodse geschiedenis samen. Hierdoor begrijp je niet alleen de positie die Polen in Europa innam, maar ook de oorzaak van het toenemende het antisemitisme in het land.

Dolek Guensberg's ouders zijn op 30 augustus 1942, samen met alle Joodse dorpsbewoners, geëxecuteerd. Dolek sprak met zijn gezin weinig over het lot van zijn familie in Polen. Toen Miriam voor het schrijven van dit boek in haar vaders geboortedorp Nowy Targ rondliep, voelde ze sterk met haar grootouders verbonden. Ze hoorde de schoten, voelde de angst en zag haar grootouders neervallen.

Op het moment van deze afschuwelijke moord zat Dolek Guenberg als militair in Schotland. Dolek had zich aangesloten bij het Poolse leger in de hoop zijn familie en vaderland te kunnen bevrijden. Toen hij met het Poolse leger Breda bevrijd had, vond hij onderdak bij een jonge vrouw met een baby. De militair viel als een blok voor de charmante dame.

Na de oorlog konden de Poolse militairen niet meer terug keren naar huis, omdat Polen geofferd was aan het communistische Rusland. De dappere militairen werden als landverraders gezien omdat ze in het vijandige leger hadden gediend. Helaas werden de Poolse soldaten ook in Nederland niet echt met open armen ontvangen; het werden helden zonder vaderland.
https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/held-zonder-vaderland-miriam-guensberg

Met ‘Held zonder vaderland’ schrijft Miriam Guensberg (1950) een pakkende biografie van haar overleden vader.
Ze zet die neer in haar eigen, woordenrijke taal. Vijfenzeventig jaar na de Poolse bevrijding brengt ze het boek uit; een beter tijdstip kon werkelijk niet zijn uitgekozen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is de Poolse Jood Dolek Guensberg arts bij de Eerste Pantserdivisie. De moedige mannen strijden voor de vrijmaking van Zuid- en een groot stuk van Noord-Nederland. Hij ontmoet zijn toekomstige vrouw Milleke Weyerman. Het stel vestigt zich in Twente; Dolek wordt anesthesist. Het gezin krijgt mooi vorm met vier nakomelingen.
Wanneer het gesprek gaat over die horribele oorlog of de Holocaust, blijft dokter Guensberg vaak stil.

“In een Engels oorlogsverslag las ik over de slag bij Falaise dat niets, maar dan ook niets, de bataljonarts Dolek Guensberg te veel was geweest. Met groot gevaar voor eigen leven pleegde hij noodchirurgie op het veld, rende hij heen en weer, en was hij dag en nacht bezig met het verzamelen en verzorgen van gewonden.”

Vol overgave stort de schrijfster zich in het turbulente leven van de protagonist. Gelukkig beschikt ze over een aantal documenten, dagboeknotities en brieven. Het laat haar toe, de realiteit zo waarheidsgetrouw mogelijk weer te geven. Ze bezoekt zelfs vaders geboorteplaats Nowy Targ. Ginds stuit ze op de verschroeiende feiten die het lot van haar Poolse grootouders hebben veroorzaakt. Dit alles betekent een enorme schok voor haar.

Uiteraard schenkt Miriam Guensberg heel wat aandacht aan de – ten onrechte niet gewaardeerde - rol die de Poolse bevrijders hebben gespeeld in Nederland. Ook de tragedie van Polen, dat aan Stalin wordt geofferd, mag niet ontbreken. De auteur zet een stukje gecompliceerde historie neer; dit doet ze echter op een heel bevattelijke wijze. Ze verklaart eveneens waarom haar vader na de oorlog niet is teruggekeerd naar zijn thuisland.

“Hij is nooit een man geweest die in de wachtkamer van het geluk is gaan zitten, ook nooit een man die zichzelf beklaagd heeft. Tegenslag was er om terug te slaan en er beter uit te komen. En toch.”

‘Held zonder vaderland’ is een regelrechte en oprechte ode aan vader Guensberg; de dappere en dynamische uitblinker. Het boek is voorzien van een aantal expressieve zwart-witfoto’s.
Vol ontroering kijkt ze naar de man die liever zweeg dan te praten over oorlog en gruwel.
Postuum krijgt Dolek Guensberg een warm eerbetoon, nadat hij reeds in eerder werk van zijn dochter aan bod kwam.
Het zijn rake woorden, geen prietpraat.

Precies zoals omschreven.

Dolek groeide op in het Poolse dorp Nowy Targ. Hij ging medicijnen studeren in Praag en het Italiaanse Perugia.
Na zijn studie kon hij niet meer terug naar Polen omdat de oorlog was uitgebroken. Het Poolse leger had onmogelijk kunnen standhouden tegen de aanvallende legers van de Russen en de Duitsers.
Dolek ging in dienst bij het Poolse leger dat in Frankrijk was gevestigd. Hij hield zijn Joodse identiteit niet verborgen. Het maakte zijn positie gevaarlijk en eenzaam. Mede daarom werd hij de held van zijn dochter (de auteur). Hij heeft zich nooit uit angst verscholen.
Hij heeft veel meegemaakt als arts in het leger en heeft geholpen om Nederland te bevrijden. Na de oorlog trouwde hij met Milleke. Het werd een gelukkig huwelijk. Ze gingen in Twente wonen en daar werd hij anesthesist. Hij was de enige in heel Twente en hij werkte dertien haar lang zeven dagen per week. Toen kreeg hij assistentie.
Zijn hobby was beelden maken en brons gieten. Daarmee haalde hij de krant. Het resultaat vond hij niet belangrijk maar het bezig zijn wel.
Dit is een bijzonder levensverhaal van een moedige Pool. Ik had nooit gehoord dat de Polen meehielpen Nederland te bevrijden. De stad Breda is door hen bevrijd, meer Brabantse steden en vervolgens trokken ze naar het noorden waar verschillende Drentse plaatsen werden bevrijd.
De schrijfstijl is prettig, korte hoofdstukken en de auteur schrijft ook over haar eigen gevoelens jegens haar vader.