Het stempel naar de vrouw die zegt dat ze mijn moeder is

Een onvervulde kinderwens leidt tot een slepende adoptieprocedure, die gelukkig goed afloopt.
Voeg daarbij een verborgen, half-joodse familiegeschiedenis met jong gestorven moeders tussen 1940-45. Niet bepaald voor de hand liggende ingrediënten om een beeldverhaal, een ‘graphic novel’ van te maken. Zhenya Paskina, tekenaar en James Boekbinder als scenarist is het echter uitstekend gelukt. Samen met Judith Uyterlinde werkten ze haar aangrijpende non-fictie boek ‘De vrouw die zegt dat ze mijn moeder is’ om tot ’De stempel’. Die veranderde titel verwijst naar de gewoonte om binnen een familie in gezichten naar familietrekken te zoeken, zelfs bij de “koude kant”.
Grappig, maar het dwangmatige karakter maakt het ook tot iets treurigs.
Het verhaal wordt niet literair maar beeldend verteld, steeds vanuit het perspectief en de - niet altijd betrouwbare - herinnering van de vertellers. Regelmatig belanden we in een donkere kamer waar iemand een verhaal-van-vroeger opdist of lezen we oude brieven mee. De achtergrond van zo’n retrospectieve, a-dynamische scène lijkt vanwege de gesuggereerde houtnerfjes een houtdruk.
Gedempte tinten geven mooi de sfeer van de bedompte oorlogstijd weer.
Geregeld stapt Paskina uit het verhaal en komt met een prachtige kijkpagina waarop je bijvoorbeeld vaandels van Nederlandse (verzuilde) verenigingen bijeen ziet. Of – erg geestig – in de sterrenhemel boven een verliefd stelletje verbeeldt een schema de activiteiten van de jonge leden van de socialistische Arbeiders Jeugd Centrale: de aantallen fietstochten, toespraken, verbeterde werelden tot nieuwe liefdes. Ook de rudimentair getekende vrachtwagentjes lijken een knipoog naar de opgewekte Sovjet-jeugdboeken die Paskina als meisje las.
Net als in een film “zoomt” het verhaal geregeld in op veelzeggende details, die de handeling een extra lading geven. Bij een zwaar gesprek zien we alleen twee paar zoekende handen rondom kopjes koffie: Hollands binnenkamerverdriet.
Dat je de ingewikkelde familieverbanden niet meteen doorgrondt, neem je voor lief omdat het verhaal zich luchtig bijna nuchter ontrolt, maar zonder de emotionele ondertoon te verliezen.
Juist dankzij de doorvertaling tot beeldroman bleef de met oorlogstrauma’s vervlochten vrouwengeschiedenis niet particulier maar werd het aantrekkelijker voor een breder publiek.
Eenmaal vertaald in het Engels zal dit boek zich moeiteloos meten met de internationale grootmeesters van de graphic novel, speciaal met Bernice Eisenstein: ‘I Was A Child of Holocaust Survivors’. Ook bij haar beïnvloedde de Sjoah haar (joodse) identiteit nu.

Chris Reinewald

In NL is nog niet veel (goede) ervaring met graphic novel. Dit is een positieve uitzondering. Goed verhaal, ziet er erg mooi uit

Jim Boekbinder en Zhenya Pashkina hebben samen een ontroerend beeldverhaal gemaakt n.a.v. 'De vrouw die zegt dat ze mijn moeder is' van Judith Uyterlinde. Het woord 'impact' komt steeds bij me boven. Van Van Uyterlinde's oorspronkelijke familiegeschiedenis moet je al behoorlijk bijkomen en dan lees je 'Het stempel'... Het laat je niet los.

'Het stempel' toont vanuit verschillende personages een verhaal over familie en adoptie nu en - onder geheel andere omstandigheden - in de Tweede Wereldoorlog. Elk perspectief kent een fantasierijke beeldtaal. Als schrijver probeer je altijd elk personage te versterken door hem/haar een eigen taal te geven: dialect en woordgebruik, maar ook lengte van de zinnen, blikveld en niveau van de dialoog. In tekeningen doet Pashkina dat ook - en heel slim. Het perspectief van een angstig kind bijvoorbeeld wordt weergegeven door een laag standpunt en kinderlijkere tekenstijl met andere kleuren.
Toch is het hele boek één geheel, ondanks wisselende bladindelingen, standpunten, vertelwijzen. Wellicht door het consequente kleurgebruik of door de onderkoelde emotie waarmee het hele verhaal wordt verteld? Onderkoeld, maar uiterst persoonlijk verwoordt het best de sfeer van dit aangrijpende verhaal.

Meestal erger ik me aan filmversies van boeken: er wordt te veel weggesneden, er wordt zo maar een 'love interest' aan toegevoegd, de hoofdpersonen lijken niet op de karakters die ik me voorstelde, etc. Bij deze vertaling van woord naar beeld is dat niet het geval. Sterker nog: de beelden stimuleren juist om in te vullen wat niet direct wordt verbeeld - om a.h.w. je eigen stempel op het verhaal te drukken.

Het boek benadrukt nog eens hoe belangrijk de familiegeschiedenis - inclusief foto's en documenten - is voor volgende generaties. Een zorgvuldig bewaard doosje brieven uit WO-II was aanleiding voor deze twee prachtige, krachtige publicaties.

Een ontroerend verhaal, prachtig getekend en geschreven.
Achter elkaar uit gelezen; daardoor vast wel een paar grapjes gemist.
Dus: twee keer lezen, minstens!
BMV