Kopstukken gesprekken met bekende wetenschappers over hersenen en bewustzijn

Denken over het brein raakt aan de meest fundamentele zaken van het menszijn: wie ben ik, waarom doe ik dit en voel ik dat? Wat is de geest? Geurts’ dagelijks leven – zelfs tijdens een feestje- is doorweven met het ‘probleem brein ’ en daarom misschien wordt zijn boek aangevuld met ‘scènes uit het leven van een hersenwetenschapper’.
Voor dit boek is hij de hele wereld over gereisd. Op een weblogachtige manier beschrijft hij zijn belevenissen, zijn overpeinzingen, zijn verbazing en zijn irritaties. Het is een wetenschappelijk reisverslag en tegelijk een reis door de wereld van de hersenen. Zo is hij gefascineerd door de honderdjarige Rita Levy-Montalcini die, als hij haar in een impuls in Rome opzoekt, veel tijd voor hem vrijmaakt en hem nieuwsgierig het hemd van het lijf vraagt over zijn eigen MS-onderzoek. Geurts enthousiasme sleept je snel mee. Hij heeft de gave de ingewikkelde geheimen van het brein in begrijpelijke taal te ontwarren. De reisperikelen hadden misschien wat minder gedetailleerd gekund. Na alle tochten in scheurende taxi’s raak ik wat dizzy. Of is het van de hoeveelheid informatie?
De vraag blijft: kunnen we ooit met ons beperkte brein - dat wel 100 miljard cellen bevat! - ons hele brein begrijpen? Weten we dan wie we zijn? Waar blijft ‘ons zelf’ dan? Zijn we meer dan een serie elektrische stroompjes en wat chemische reacties?

Gelukkig blijft Jeroen Geurts hierover schrijven, hij is alweer aan een volgend boek begonnen. Een briefwisseling met een filosoof. Om zo dichter te komen bij wat voor hem het grootste mysterie van het leven is: hoe ontstaat bewustzijn.

Geurts' gesprekspartners zijn niet de eersten de besten - onder anderen Oliver Sacks, Richard Dawkins en Nobelprijswinnaar Fernando Lopes da Silva . Onderwerpen zijn de grote filosofische vragen die uit het hersenondrzoek voortvloeien. Zoals: wat verstaan we onder de ziel? En: hebben we zoiets als een vrije wil? Niet dat het om droge academische verhalen gaat. Geurts beschrijft zijn ontmoetingen op aanstekelijke wijze en tot in details. Zelfrelativering is nooit ver weg, zoals in zijn weergave van het korte gesprek met de 'ielige' filosoof Daniel Dennett, dat in een taxi plaatsvindt. Door de ongedwongen stijl ontstaat een levendig beeld van de geinterviewden en hun positie in het maatschappelijke debat. Geurts confronteert hen ook met elkaars standpunten, wat soms vuurwerk oplevert. Zo ontlokt hij hoogleraar farmacologie in Oxford Susan Greenfield de uitspraak dat Richard Dawkins 'een talibaneske houding' aan de dag legt ten aanzien van religie en dat zijn argumentatie gelijk staat aan Mein Kampf en de retoriek van George Bush. Overigens vertelt barones Greenfield erg boeiende dingen over de internetgeneratie. Geurts' ontmoeting met 'romantisch wetenschapper' Oliver Sacks in New York zal de lezers van 's werelds beroemdste neuroloog wellicht aanspreken. Geurts vraagt Sacks te kiezen: 'Neurologie of psychiatrie?' Sacks antwoordt: 'Ik denk dat hersenwetenschap en psychanalyse op vele fronten bij elkaar zouden kunnen komen (...) Ik denk dat de wereld van de subjectieve beschrijving altijd autonoom moet blijven en ook op zichzelf kan overleven. Zelfs wanneer we alle neurologische correlaten van de gewaarwording 'nat' zouden kennen, dan hebben we nog alleen maar het menu. Zo heeft Edelman [Nobelprijswinnaar voor de Geneeskunde, 1972] het eens verwoord: hersenwetenschap is het menu, niet de maaltijd.' Een van de vele en mooie quotes die je uit Kopstukken kunt lichten. Dit is een eerlijk, leerrijk en leuk boek.

---Leen Lampo, hoofdredacteur EOS Psyche & Brein

In het boek [Kopstukken] is Jeroen [Geurts] als het ware op een zoektocht om de allesomvattende theorie te vinden. Een theorie die ervoor zorgt dat we eindelijk kunnen verklaren hoe onze hersenen precies functioneren, hoe de architectuur van onze hersenen voor bewustzijn zorgt en wat nu eigenlijk de rol van religie in dit grotere geheel is. Maar zoals Jeroen vanaf het begin aangeeft, is die verklaring er niet en stelt ons brein en alle gedragingen die eruit voortvloeien ons nog altijd voor enorme raadsels. Echter, beetje voor beetje worden er steeds meer van die raadsels opgelost en toevallig, nou ja helemaal niet toevallig natuurlijk, wordt dat gedaan door de onderzoekers waarmee hij heeft gesproken. Met dit boek in de hand kom je weer een stapje dichter bij het antwoord waarom de hersenen ons maken wie we zijn.

Het boek is zeer toegankelijk en helpt je meer inzicht te krijgen in neurologie, ook zonder een medische achtergrond. De schrijver maakt duidelijk waarom het onderwerp nooit kan vervelen.