Macht en onmacht een verkenning van de hedendaagse aanslag op de Verlichting

Geschreven bij Macht en onmacht

Met veel overtuiging fileert Beeckman het postmodernisme en voert -ook al bestaan er geen universele, altijd geldende waarheden- een geloofwaardig pleidooi voor de herwaardering van de verlichting en de rede. Zij roept op tot common sense. Het allesrelativerende postmodernisme is -as a matter of fact- de dood in de pot en Spinoza en waarachtigheid vormen de sleutel om die impasse te doorbreken. Beeckmans introduceert waarachtigheid als een optelsom van oprechtheid en zorgvuldigheid. Wie de schoen past trekke hem aan. De eerste lovende recensies die Beeckman voor hun islamofobe, conservatieve of rechtse karretje spannen heb ik reeds gelezen. Het politieke spectrum -van de 'linkse kerk' tot het 'xenofobe populisme' is- vergeven van opportunisme en gespeend van elke waarachtigheid. Maar Beeckman meet niet aleen de ander (links sociologen, neoliberalen, etc.) aan de lat van 'waarachtigheid'. Nee, zij voert een pleidooi voor zelfkritiek en ontzenuwing van de nihilistische ressentimentmens die in ons huist. Ik lees bij Beeckman dus vooral een aansporing tot een kritische beschouwing van mijzelf en het betrachten van zorgvuldigheid bij het doen van enige waarheidsaanspraak. Uitsluitend binnen die conditie kunnen we spreken van het gebruik maken van je 'gezonde verstand'.

Dit boek bevat interessante gedachten, maar er zijn toch veel problemen. Om te beginnen werkt Beeckman niet uit wat ‘Verlichting’ en ‘democratie’ precies zijn. Elke vorm van kritische benadering van die twee zaken (én van Spinoza) smoort zij telkens in de kiem. De postmoderne filosofen heeft Beekcman eigenlijk nauwelijks of niet bestudeerd (cf. de bibliografie), maar belaadt zij wel ‘ressentimentvol’ met alle zonden Israëls: antisemitisme, totalitarisme, anti-klimaatopwarming-lobby, neoliberalisme, consumentisme, ideaalloosheid, enz. Het komt soms belachelijk over, ook omdat sommige van die fenomenen veel gemakkelijker als een gevolg van op hol geslagen Verlichtingsidealen kunnen worden gezien. Beeckman gelooft trouwens zelf niet in de absolute waarheid. Het komt vreemd over dat Nietzsche vanuit haar perspectief op een positief oordeel kan rekenen, terwijl Heidegger, van wie zij overigens enkel 'Sein und Zeit' heeft gelezen, uiterst ongenuanceerd wordt neergesabeld. Het is ook vreemd en ironisch om vast te stellen dat zij noch de uitgever lijken te weten dat in 1999 al een (nog altijd inspirerend) boek verscheen met de titel 'Macht en onmacht', van de juist eerder postmoderne filosoof Samuel IJsseling. Voegen we hier nog aan toe dat alles wat met religie of christendom te maken heeft zonder uitleg als negatief wordt afgeschilderd. Het zijn ook domeinen waarop zij niet echt thuis is, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de bewering dat Paulus’ parousieverwachting (1.Tess.) behoort tot ‘de’ paulinische theologie (p. 94) of de stelling dat de essentie van de religieuze boodschap is dat er een hiërarchie bestaat en geen gelijkheid (p. 118). We moeten helaas besluiten dat we hier met een ondermaatse publicatie te maken hebben.

In dit boek valt Tinneke Beeckman de postmodernisten aan, omdat zij de waarheid relativeren en zodoende (onder meer) radicale religieuze aanslagen vergoelijken. Voor Beeckman bestaat "de waarheid" wel degelijk en moeten de basisideeën van de Verlichting nogmaals in de verf worden gezet : de mens staat centraal (humanisme) en via de rede komt men tot waarheid (rationalisme). Zowel Heidegger, het neoliberalisme als het complotdenken moeten het ontgelden in een nogal langdradige uiteenzetting, waarin meer voetnoten en citaten staan dan eigen (oorspronkelijke) opinies van de auteur. Ook is dit boek duidelijk geschreven voor personen met een meer dan gemiddeld IQ en komt het als dusdanig enigszins elitair over. Dat is jammer, want de (lovenswaardige) boodschap van dit boek verdiende zeker beter !

Naar aanleiding van de aanslag op Charlie Hebdo gaat filosofe Tinneke Beeckman op zoek naar oorzaken van jihadistischa aanslagen. Waarom staat de verlichting, met haar open geest voor vreemde culturen, ter discussie? Waarom net door mensen die het geluk hier in het Westen zochten?
Even belangrijk is de vraag waarom het postmodernisme niet in staat lijkt de daders, laat staan de oorsprong van dit religieus geïnspireerd geweld te veroordelen, en zo de vruchten van de verlichting op het spel zetten.

Er zijn drie elementen die ik zeer goed vind aan uw boek: het is praktisch, heeft een heldere boodschap en is inspirerend.
Om te beginnen ontleedt u met veel vertrouwen het postmodernisme en voert - ook al bestaan er geen mondiale, steeds toepasselijke feiten - een oprechte redevoering voor de herwaardering van het denkvermogen van het individu bij de Verlichting.
Daarnaast slaagt u er in mijn ogen goed in om ideeën van diverse theorieën over te brengen naar wat we vandaag de dag meemaken en vanuit de actualiteit te voorzien van kritiek. Maar het maakte het boek op enkele momenten moeilijk om te lezen.
Ook onderzoekt u diepzinnige romans en toont u zich als geleerd en kritisch denker in alle standpunten/opinies dat u in het boek construeert. Dit maakt het volgens mij interessant boek voor mensen die geïnteresseerd zijn in filosofische boeken.
Een minpuntje aan het boek vind ik dat het boek duidelijk geschreven is voor hoogopgeleiden en komt het als zozeer elitair over waardoor sommige zaken moeilijk leesbaar zijn voor de modale lezer in mijn opinie.
Samenvattend vind ik uw boek een fascinerend geheel van gedachtegangen waaruit lastig een kernpunt te halen valt, maar het is dan ook een soort verkenning. Er wordt tenslotte wel veel van de lezer gevraagd om bij te blijven. Niet enkel voorkennis, maar met name een ver ontwikkeld verstand over filosofie, politiek en de maatschappij. Ik zit nog niet op zo’n ver niveau, maar ik zal het boek zeker bewaren zodat ik het in de toekomst kan herbekijken.
Het was zeker de moeite waard om te lezen!

Met Macht en onmacht staat Beeckman op de shortlist van de Socratesbeker. Deze 'wordt ieder jaar uitgereikt aan de auteur van het meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende Nederlandstalige filosofieboek dat in het voorgaande jaar verscheen.' De naam refereert natuurlijk aan de gifbeker die Socrates dronk als alternatief voor gevangenschap.

De aanslag op de redactie van Charlie Hebdo maakte heel wat los in de wereld. Beeckman neemt die gebeurtenis als uitgangspunt om de maatschappelijke vertwijfeling over onder andere vrijheid van meningsuiting en godsdienskritiek te verkennen. 'Op erudiete wijze toont ze hoe Verlichtingsidealen als het streven naar waarheid en gelijkheid in onbruik zijn geraakt,' staat in de flaptekst. 'In plaats daarvan overheerst een ambigu postmodern denken dat voortdurend verwarring schept en waarheidsaanspraken onmogelijk maakt.'

De verkenning is complex. Ze haalt historische en hedendaagse denkers aan, onder wie Heidegger. Aan de volgens filosofen onbegrijpbare teksten van Heidegger wordt een relatief groot deel van het boek gewijd. Ze slaagt er goed in om zijn ideeën te vertalen naar het heden en vanuit de actualiteit te voorzien van kritiek, maar het maakte het boek zwaar om te lezen. Ook analyseert ze filosofisch romans en bewijst ze zich als erudiet en scherpzinnig filosoof in haar opvattingen. Dit maakt het een interessant boek voor een filosofische leesclub.

Het is een boeiend geheel van ideeën waaruit moeilijk een essentie te halen valt, maar het is dan ook een verkenning. Er wordt veel van de lezer gevraagd om bij te blijven. Niet enkel voorkennis, maar met name een ver ontwikkeld denkvermogen. Ik zit nog niet op dat niveau, maar bewaar het boek zodat ik het in de toekomst kan herlezen.

Op het moment dat ik het boek las, voltrok het drama in Brussel zich, wat het boek ineens uiterst actueel maakte. Wellicht zijn de aanslagen in Brussel een nieuw vertrekpunt om de verkenning voort te zetten.

Heldere analyse. Wat een kennis in de filosofie zo duidelijk opgeschreven. Afgewogen oordelen. Ben het zeker met haar eens. Het moderne project staat onder druk en moet wel degelijk worden beschermd. Iedereen heeft wel een buurman met Conspiracy theorieën. Ik weet niet of we zomaar terug kunnen naar pure verlichtingsidealen. Meisters des Verdachts hadden zeker een punt, we zijn gewoon doorgeschoten. Vind het mooi hoe zij de voorbeeld uit 1984 over waarheid gebruikt.

Geschreven bij Macht en onmacht

Filosofische analyses over de huidige debatcultuur. Iedereen die geïnteresseerd is in de achtergronden van de belangrijkste maatschappelijke discussies en die bereid is om flink te studeren heeft hier een mooie basis.

actueel onderwerp en iedereen hoort zich daarover een mening te vormen.