Miguel Molinos, de laatste ketter

Geschreven bij Miguel Molinos, de laatste ketter

"Miguel Molinos, de laatste ketter" neemt ons mee naar het zeventiende eeuwse Rome. Een Vlaamse jongen die priester is geworden, maakt van nabij de vervolging en veroordeling van het quiëtisme mee, een spirituele beweging waarvan de Spanjaard Molinos de inspiratiebron was. Wellicht was Molinos de laatste die als ketter en 'heresiarch' veroordeeld werd. Het verhaal van deze wat dubbelzinnige figuur leverde een zwarte bladzijde op in de geschiedenis van de mystiek. Was Molinos 'een charlatan die goedgelovige katholieke vrouwen een oor aannaaide, of was hij een oorspronkelijke denker en stichter van een beweging die de kerkelijke overheid aanvankelijk verleidde, maar uiteindelijk na een roemrucht proces veroordeeld is?' Dirk Van Babylon spreekt geen oordeel uit, dat mag de lezer zelf doen aan de hand van de Geestelijke Gids van Molinos, een wegwijzer naar 'zielenrust en hartvrede in de boezem van de Schepper'. Volgens de Inquisitie was deze gids een werktuig van de Duivel.

"Miguel Molinos, de laatste ketter" is geen geschiedschrijving in de zin van een feitelijk en gedocumenteerd verslag, maar een historische roman, gebaseerd op literatuur uit en over de zeventiende eeuw. Hoewel er vaak uitgebreid wordt geciteerd uit de bronnen, zit er ook heel wat fantasie in. De auteur weet door zijn wat gedragen vorm en stijl, en een licht archaïsche taal, in toon en sfeer op een zeer geloofwaardige wijze het tijdsbeeld te vatten. Lezend in de 21ste eeuw krijg je de indruk naar een authentiek relaas uit die periode te luisteren: de stem van de verteller, met zijn eigen kleinmenselijke besognes, trekt je onweerstaanbaar het verhaal in.

Ieder hoofdstukje begint met een schets van het tijdskader, waarna de verteller terugblikt op zijn ervaringen met en de trieste geschiedenis van Molinos. Zowel de figuur van de verteller - handlanger tegen heug en meug van de Inquisitie, worstelend met zijn geweten - als de 'laatste ketter' komen goed uit de verf. De lezer wordt deelgenoot gemaakt van hun angst en hoop, van hun grootmoedigheid maar ook van hun kleine kantjes. Het zijn mensen van vlees en bloed, en niet - zoals in historische romans wel eens meer voorkomt - bordkartonnen vehikels die het de auteur mogelijk moeten maken zijn verhaal te vertellen. Treffend in dat verband, is de subtiel aangebrachte, getroubleerde relatie tussen Molinos, zijn cipier, de knaap Nureddin (het cipiersknechtje) en de verteller - die zijn gevoelens voor de knaap slechts moeizaam in bedwang weet te houden.

Van Babylon schetst een cynisch en nog steeds bijzonder herkenbaar beeld van de manier waarop een individu kan vermalen worden in een machinerie van menselijke eer- en hebzucht, politieke manipulaties en intriges. Op een onderhoudende wijze verwerkt hij tal van interessante weetjes in zijn relaas: over de gebruiken rond de dood van een paus, maar ook over pausverkiezingen (zo ken ik nu de achtergronden die geleid hebben tot het 'inmetselen' van de kardinalen gedurende een conclaaf) en natuurlijk over de Inquisitie en de leerstellingen van het quiëtisme. Je krijgt zowel haarfijn uitgelegd wat voor effect bepaalde martelingen hebben, als waar het quiëtisme precies voor staat.

Patrick Bernauw

Geestverruimend en spiritueel