Ongemakkelijk erfgoed Koloniale collecties en teruggave in de Lage Landen

Het boek Ongemakkelijk Erfgoed geeft een goed inzicht in het huidige debat in de Lage Landen over teruggave van verloren erfgoed. Maar niet alleen dat. Van Beurden neemt de lezer mee in zijn jarenlange, persoonlijke zoektocht naar koloniale collecties soms ver weggestopt in onoverzichtelijke depots. Hij beschrijft de verschuiving in het denken over het rechtmatige eigendom van het museale bezit en ook de wijze waarop de koloniale erfenis wordt geëtaleerd.
De tijd dat Afrikanen in hutjes als bezienswaardigheid werden getoond op Europese Expo's is voorgoed voorbij. Mede onder druk van vertegenwoordigers uit herkomstlanden is gestart met teruggave van belangrijke culturele en religieuze voorwerpen. Maar het blijkt een complex proces. Want wie is de rechtmatig eigenaar en waar wordt het erfgoed het best bewaard? Musea beschikken ook over honderdduizenden menselijke resten die voor dubieus onderzoek uit de koloniën naar Europese universiteiten zijn vervoerd. Wie waren deze mensen, waar komen ze vandaan en hoe ga je respectvol met dit ongemakkelijk erfgoed om? Van Beurden beschrijft de verandering in het denken, de moeizame onderhandelingen, het ongemak en mooie oplossingen. En hij stelt vragen. Vragen waarop geen gemakkelijke en eenduidige antwoorden mogelijk zijn. Een lezenswaardig en toegankelijk boek over een complex vraagstuk.

Intressant om te lezen

Het boek met heel veel genoegen gelezen. Even boeiende als onthutsende verzameling casestudies, maar gelukkig ook voorbeelden van best practices en perspectieven hoe het kan en zou moeten. Met tot besluit een persoonlijke droom. Het boek verscheen overigens op een interessant moment, dan wel draagt daar aan bij: er lijkt meer beweging dan ooit rond ongemakkelijk erfgoed. Mede door het delen van de inzichten en de inspiratie en volharding van de schrijver Van Beurden schrijft bovendien met veel vaart en put soepel uit veel praktijkvoorbeelden uit zijn langjarige betrokkenheid bij het onderwerp. En niet onderlangrijk: goed gekozen beeldmateriaal brengt de casuistiek tot leven. Een aanrader dus, met veel dank aan de auteur!

Van Beurden vertelt hoe tal van voorwerpen en menselijke resten in de achterliggende 500 jaar vanuit de gekoloniseerde landen in de collecties van musea in Nederland en België terecht gekomen zijn. Na de dekolonisatie geven de destijds gekoloniseerde landen te kennen dat zij graag de menselijke resten (o.a. hoofden van Maori 's uit Nieuw Zeeland en voorwerpen (o.a. een Indonesische kris en een kanon uit Sri Lanka) terug willen hebben.
De schrijver beschrijft hoe de goederen en lichaamsdelen (door roof, diefstal, missie en zending) in collecties in Nederland en België terecht gekomen zijn en over het moeizame proces om tot teruggave te komen.
Het onderwerp is hoogst actueel. Zo hield de Franse president in 2017 in Burkina Faso een speech waarin hij een nieuw teruggave beleid voor Afrika aankondigde. In 2019 vroeg de Nederlandse minister van cultuur advies over hoe om te gaan met koloniale collecties.
Zij stelde daartoe een speciale commissie in. In oktober 2020 verscheen het "Advies over het omgaan met koloniale collecties". De voorzitter van de commissie vatte het advies samen met de woorden : "Wat gestolen is zal terug moeten gaan". Ook besteedt Van Beurden aandacht hoe om te gaan met de archieven tot stand gebracht in de koloniën.
In feite gaat het boek over de nasleep van de dekolonisatie. Hij heeft er een geweldig interessante en belangwekkende verhandeling geschreven, verluchtigd met diverse foto's.

Een wetenschappelijk en tegelijkertijd prettig leesbaar boek.
De schrijver beschrijft aan de hand van veel voorbeelden de herkomst en wijze van verkrijgen van de “roofkunst”.
De voormalige koloniën willen teruggave. Dat roept veel nieuwe vragen op en ook die problematiek wordt duidelijk beschreven.
Lees zelf wat daarbij zoal een rol speelt.
Naast teruggave van kunstvoorwerpen moet ook het vertrouwen hersteld worden en gewerkt worden aan gelijkwaardigheid.
Je proeft de kanteling die gaande is in de Lage Landen.