Vrije wil is geen illusie hoe de hersenen ons vrijheid verschaffen

Emeritus hoogleraar neuropsychologie Kolk geeft geen onderwijs meer, maar laat nog steeds van zich horen, getuige dit boek. Als docent wist hij complexe zaken begrijpelijk uit te leggen en het is een genot te lezen dat dit op schrift nog steeds het geval is.
Daar waar hersenonderzoekers zoals Swaab aangeven dat 'wij' onze 'hersenen' zijn en in die zin helemaal niet beschikken over zoiets als 'vrije wil', biedt Kolk een tegengeluid. Hij betoogt dat automatische (re)acties wel degelijk doorbroken kunnen worden door de aandacht op specifieke taken te richten. Met name daar waar automatisch gedrag niet voldoet, is daarvoor aandacht en bewustzijn nodig, en innerlijke spraak is daarbij behulpzaam. Deze kan zelfs de hersenactiviteit beïnvloeden.
Kolk betoogt dat 'wij' eigenlijk niet ons 'brein' zijn, maar onze 'geest'. En dat is eigenlijk weer de optelsom van alles wat wij ons bewust zijn. Natuurlijk is het brein nodig om ervaringen te kunnen hebben, maar dat brein leeft niet in dezelfde zintuigelijke wereld. Zonder hersenen geen vrije wil, maar vrije wil is evenwel niet te reduceren tot 'processen in het brein'.
Kolk schrijft helder, toegankelijk, en in een prettige stijl. Dat maakt dat het boek leest als een trein. Zoals we van hem gewend zijn worden feiten onderbouwd met literatuurverwijzingen. Al met al een geslaagd en toegankelijk tegengeluid!

In een tijd waarin mensen gereduceerd worden tot hun symptomen en automatismen een krachtig tegengeluid dat een constructief en positief perspectief biedt. Stoornissen in de persoonlijkheid zijn ook te zien als automatismen die het verleden representeren. Het is juist de klinische ervaring die zo aansluit op wat Kolk zo begrijpelijk en zichtbaar beschrijft: door het richten van de aandacht op gedrag dat de aanpassing hindert (en het leren overwinnen van de angst die daar vaak bij hoort) ontstaat bewustzijn. Het bewust-worden van de aard van het (automatische) probleemgedrag maakt dat mensen het sneller (kunnen) herkennen en er dan bewust (met (innerlijke) talige steun) de aandacht op richten en -met hulp- geleidelijk aan alternatieven ontwikkelen die de aanpassing juist weer dienen, met andere woorden de beloning vormen. Geen vastlegging van mensen op eens gevormde automatismen maar openlegging, (keuze)vrijheid en wilsbeschikking. Dat is wat ik zie in de praktijk. Het is ook waar dat de mate waarin, en de snelheid waarmee dit kan gebeuren varieert.
Samenvattend: een echte aanrader voor hulpverleners.