Wij zijn ons brein van baarmoeder tot alzheimer

Als een grote geleerde zijn vakgebied ontsluit voor een breder publiek kan dat niet voldoende geprezen worden. En als deze geleerde dan ook nog eens helder, toegankelijk, soms humoristisch en steeds heel boeiend weet te vertellen, dan kan ik mijn geluk niet op. Er zou jaarlijks een belangrijke prijs toegekend moeten worden voor geleerden en wetenschappers die dergelijke boeken publiceren. Prof. Swaab zou voor deze prijs genomineerd moeten worden. In zijn boek neemt hij ons mee naar bijna alle uithoeken van de hersenen en laat met aansprekende voorbeelden zien hoe de ontwikkeling vanaf de baarmoeder verloopt en wat er zo al mis kan gaan, en dat is veel. Dankzij hem worden we bijgepraat in de fascinerende wereld van het moderne hersenonderzoek. De implicaties van dit onderzoek voor de medische (en psychiatrische) wereld zijn immens. Prof Swaab laat zien welke grote invloed op de ontwikkeling het verblijf in de baarmoeder heeft, naast de genetische invloeden. Hij neemt ons mee in de wereld van de neuroendocrinologie, de vele stofjes die in de immens ingewikkelde neurale machinerie zorgen voor het doorgeven van boodschappen en het aanzetten van cellen tot allerlei activiteiten. Vele heldere tekeningen illustreren de tekst. De meeste hoofdstukken zijn kort, hapklare brokken als het ware. Ze zijn dan ook eerder gepubliceerd in de NRC. Dit heeft tot gevolg dat er veel wordt herhaald en dat door de betrekkelijk geringe lengte van de hoofdstukken de inhoud soms nogal oppervlakkig blijft. Je wilt dan zo graag er nog wat meer over weten. Er zijn echter ook onderwerpen die in een reeks op elkaar aansluitende hoofdstukken goed worden uitgediept. De auteur noemt vooral veel eigen onderzoek, zonder dat daarnaar expliciet wordt verwezen. Ook veel andere onderzoekers worden genoemd soms met het jaartal van publicatie maar vanwege het ontbreken van een literatuuropgave kan de lezer niets nazoeken. Het is ook jammer dat er niet een lijstje publicaties is om verder te lezen voor wie verdieping zoekt. Ook hier wreekt zich de achtergrond van het boek: de betrekkelijke korte krantenstukjes die niet wetenschappelijk zijn ingericht. Dat is erg jammer. Het maakt het boek wat onevenwichtig en in sommige opzichten onbevredigend. Het onevenwichtige komt ook tot uiting in het uitvoerig bereiden van stokpaardjes. Doorheen het boek zijn er duidelijke tekeningen van hersendoorsnedes. Daar wordt met grote regelmaat naar verwezen, helaas alleen met het nr. van de figuur en niet met het paginanummer. Dit soort 'kleinigheden' maakt mede het boek zo onbevredigend. Ik kan het helemaal eens zijn met zijn visie op religie, maar de vele hoofdstukken die hieraan zijn gewijd zijn teveel van het goede. Die ruimte zag ik liever besteed aan andere heikele punten betreffende hersenziekten en -aandoeningen. Bovendien slaat prof. Swaab af en toe een autoritaire macho-toon aan, die weliswaar wordt gerechtvaardigd door zijn fier overeind blijven onder allerlei aanvallen van de ‘maakbaarheidsfilosofen’, de ID-fanatici en andere warhoofden, maar het had allemaal wel een onsje minder gemogen wat mij betreft. Misschien had prof Swaab een strenge redacteur naast zich moeten hebben of een kritische vakgenoot. Ondanks de gemiste kans om met een omvattend maar toch leesbare inleiding in de neurowetenschappen te komen is het desalniettemin is het een heerlijk, leerzaam boek geworden.

Een groot hersenonderzoeker is nog geen filosoof. Alleen de titel al, die zegt 'wat wij zijn' is geen wetenschappelijke uitspraak maar een filosofische in de sfeer van Descartes 'Cogito ergo sum'. Swaab schrijft heel interessante, voor mij vaak verbijsterende dingen over onze hersens maar houdt zich tussendoor soms bezig met oppervlakkig gefilosofeer , dat niet op enig hersenonderzoek of ander wetenschappelijk onderzoek is gebaseerd en evenmin getuigt van bedrevenheid in de filosofie.
Hoezeer ik het ook met hem eens ben dat de wereld er zonder godsdienst beter aan toe zou zijn, hij onderbouwt dat niet vanuit zijn hersenonderzoek- en kan dat ook niet. Als wetenschapsman zou hij moeten weten dat je minstens een stevig gecontroleerd dubbelblind onderzoek nodig hebt om die uitspraak te onderbouwen. Hij ventileert verder lustig zijn politieke en sociale voorkeuren, die ik meestal wel met hem deel maar die niet in een 'wetenschappelijk' boek op hun plaats zijn. Aan de andere kant vind ik de wetenschappelijke verklaringen die Swaab vaak geeft gortdroog omdat ze bestaan uit opsommingen van hersendelen en stofjes en hoe dat allemaal werkt. Het echt interessante
deel van zijn boek zijn de conclusies die hij op grond van onderzoek heeft kunnen trekken.
Vooral aanstaande ouders moesten verplicht worden zijn boek te lezen!!

Swaab komt uiteindelijk in zijn boek tot een soort determinisme omtrent ons bestaan, dat zo goed als volledig is vastgelegd door de bouw van onze hersens die hun eigen gang gaan. Dat is op sommige punten heel bevrijdend voor mensen die hun lot zien als hun eigen verantwoordelijkheid terwijl het dat niet is. Ook kan onze maatschappij er op veel gebieden haar voordeel mee doen. Dat laat Swaab duidelijk zien en dat is de ontegenzeggelijke waarde van dit boek.
Aan de andere kant levert het problemen op om de mens te reduceren tot zijn allesbepalende hersens. 'De mens' verdwijnt dan eigenlijk.
Zijn leven lijkt een vastgelegde zaak. Reeds Epicurus, die zei dat de Goden, als ze al bestonden, niets met ons van doen hebben en wij dus niet met hen, meende dat je nog beter in bepaalde mythen kon geloven dan in het noodlot ( determinisme) ' waar de natuurfilosofen in geloven'.
Wij Zijn Niet Ons Brein. Ik ervaar mijzelf niet als brein en ik ervaar de medemens evenmin als brein. Ik houd mijzelf en de ander binnen bepaalde grenzen verantwoordelijk voor keuzes en gedrag. Swaab geeft in zijn boek, waarin hij zo graag wat persoonlijk mag filosoferen, geen opening naar het menselijke, al te menselijke waar de echte filosoof zich mee bezig houdt.
Het boek is een mix van verbazingwekkende wetenschap en persoonlijk hobbydenken. Dat maakt het wel leesbaarder maar ik heb mij vaak ook flink geërgerd

Het is inmiddels alweer tientallen jaren geleden dat Swaab met zijn toen nog omstreden ideeen over homosexualiteit in het nieuws trad, inmiddels schaart weldenkend Nederland achter zijn theorie over hoe je geaardheid wordt gevormd in de baarmoeder. Zijn meest recente werk 'Wij Zijn Ons Brein' zit wederom vol met interessante theorien over hoe ons brein werkt, en hoe -dit is het kernpunt van Swaab's denken- het brein de basis is vanuit waar al ons gedrag origineert. Laat u niet van de wijs halen, het werk van Swaab is relevant en voortschrijdend en zijn manier om ons handelen te verklaren is altijd verhelderend en soms zelfs openbarend. Het is schitterend om te lezen hoe Swaab uitlegt hoe ons brein ons keer op keer voor de gek houdt.

Op persoonlijke noot kan ik ook zeggen dat ik veel herken van Swaab's ideeen over het brein, Swaab's ideeen zijn progressief en intelligent, het zal zeker het debat over nature vs. nurture verder doen opvoeren. Lezers die nog waarde hechten aan oude ideeen over hoe de wereld in elkaar zit -die denken in termen van goed en kwaad- zullen zich minder vertrouwd voelen met dit boek, misschien juist daarom moeten ook zij dit boek lezen.

De vele, verschillende reviews maken duidelijk dat Dick Swaab nog steeds weet te prikkelen. Enerzijds omdat het soms moeilijk is om het resultaat van wetenschappelijke onderzoek te accepteren, anderzijds doordat hij er op uit is te prikkelen. Dat laatste hoort ook bij de stijl van een columnist.

Doordat columns aan de basis van dit boek liggen, klinkt er een duidelijke en soms autoritaire mening doorheen. Het zorgt er ook voor dat het boek in hapklare brokken wordt opgediend waardoor het vlot leest. Ja, de eindredactie is niet goed, er zitten storende fouten in en er komen herhalingen in voor.

En nee, het is geen studieboek. Ook geen boek om voor zoete koek te slikken. Het is wel leerzaam, onderhoudend en prikkelend.

Hoewel er zeker interessante passages in het boek voorkomen, ben ik me al lezende steeds meer gaan ergeren aan de mechanistische en reductionistische visie die Swaab op een nogal drammerige manier poneert. Hij is zeker een gepassioneerd wetenschapper, maar net zoals bij menig onderzoeker houdt zijn wereld op bij het ontdekken van een mechanisme. De rode draad in het boek is dat vrijwel alles in de baarmoeder wordt bepaald, en daar is de kous mee af. Dat er sprake zou kunnen zijn van een (onzichtbare of onverklaarbare) wisselwerking van het brein en invloeden om ons heen wordt niet eens geopperd. Als je het brein onderzoekt met behulp van het brein ben je per definitie beperkt, maar aan deze filosofische kwestie waagt Swaab zich niet. Afgezien daarvan, heb ik toch veel opgestoken van dit boek, en heb ik nog meer bewondering gekregen voor dit fenomenale en uiterst delicate en complexe orgaan.

Lange tijd wachtte ik op een zo omvangrijk boek van de hand van D. Swaab, vanwege zijn grootse reputatie op het gebied van hersenonderzoek en zijn toegankelijke wijze van vertellen. Oliver Sacks' geestige boeken heb ik al versleten dus een Nederlands boek over de hersenen door een gerespecteerd wetenschapper was welkom.
Qua inhoud is het boek alles wat ik ervan verwachtte: omvangrijk, gevarieerd en nieuwsgierigmakend. Erg leerzaam voor de leek en tegelijkertijd uitdagend. Qua stijl ben ik minder te spreken over het boek: erg veel herhaling (soms zelfs hele zinnen) en weinig verdieping. Het boek leest snel en daar is ook alles mee gezegd. Wellicht is dat niet de fout van de schrijver maar van de redacteur van Uitgeverij Contact: mijn zesde druk wemelt van de spelfouten, soms zelfs meerdere op één pagina. Zo wordt manier consistent met dubbel n geschreven, leestekens ontbreken hier en daar en publiceerde Abraham Lincoln in '1938' (meer dan 70 jaar na zijn dood) nog een gedicht? Erg slordig en dat maakt het lezen er niet prettiger op.
Voor zo'n verzamelwerk had de uitgeverij wel wat meer moeite mogen doen.

Swaabs boek is interessant en geeft veel informatie, maar je moet wel kritisch lezen en niet alles voor zoete koek slikken.
Anderen hebben er al op gewezen dat Swaab sterk mechanistisch en reductionistisch denkt.
Biovendien lijkt hij niet consequent. In het programma Zomergasten zei hij dat pedofielen er niets aan kunnen doen dat ze pedofiel zijn, maar dat wil volgens hem niet zeggen dat ze zich ook als pedofiel mogen gedragen. Dit is in strijd met zijn stelling dat de vrije wil niet bestaat.
Er zijn betere boeken over het brein geschreven, gebaseerd op veel kennis en onderzoek door internationaal gerenommeerde wetenschappers, b.v. Rebecca Jordan-Young en Cordelia Fine.
Lees ook de kritische commentaren op www.ashatenbroeke.nl, vooral de volgende artikelen "Swaab: Luchtfietserij en vervlogen faam", "Is homoseksualiteit wel aangeboren?" en "Dode zalm-wetenschap".

Dit zijn jammer genoeg alleen maar de NRC columns aan elkaar geplakt, waar uiteindelijk een soort staartje aan gedraaid is. Enige wetenschappelijke verantwoording ontbreekt geheel. Je verwacht een uitgebreide verantwoording aan het eind, hoewel het ontbreken van voetnoten al een waarschuwing is. Men wordt geacht de schrijver op zijn woord en kritiekloos te geloven. Veel herhaling (column-effect) en teleurstellend weinig nieuws.

Swaab's these is helder, consistent en onderbouwd, voor zover ik dat als leek kan beoordelen. Tegelijkertijd maakt dat het boek wat eentonig om te lezen. Het boek is wel rondom interessante thema's opgebouwd, maar van tevoren is al duidelijk wat de invalshoek van de auteur op deze thema's is. Dat neemt niet weg dat hij helder schrijft, met tot de verbeelding sprekende casus. Bovendien vind ik het prettig dat hij de vaktermen niet mijdt, maar tegelijkertijd niet verzandt in onnavolgbaar jargon. Overigens vind ik de gebruikte illustraties in het boek niet altijd even verhelderend of van toegevoegde waarde.

Juist vanwege zijn 'reductionistische' of ik zou zeggen stevige standpunt is het mijns inziens een nuttig boek voor de discussie omtrent 'nature' of 'nurture'.

Eindelijk een compleet boek over de verschillende functies van het brein. Heb al meerdere boeken gelezen voor leken over het functioneren van het brein maar deze is tot nu toe het meest compleet!
Leest als een trein, helder geformuleerd en zeker ook goed te lezen voor leken dus. Er worden leuke voorbeelden aangehaald, bijzondere mensen komen ter sprake, merkwaardige geneeskunst van de vorige eeuw en de verassende uitkomsten van onderzoeken en ongevallen aan de hersenen. De anekdotes maken het zeer leuk en leesbaar boek.