Beter weten filosofie van het ecohumanisme

Een ontstellend boek. En één goede raad aan de mensen die liever de ogen gesloten houden voor alles wat er rond hen gebeurt: vooral dit boek NIET lezen. Wakker worden kan nogal pijnlijk zijn. Lang, zeer lang geleden dat ik nog zo’n boeiend, eerlijk, onderbouwd en (vooral) ontstellend boek onder ogen heb gehad. Dus nogmaals, vooral NIET lezen en wegsmijten dat ding! En verder vleesje eten, voetballetje kijken, olympische spelletjes absorberen, vliegtuigreisjes maken, en lustig bijdragen aan de vernietiging van je kinderen en kleinkinderen. Het ga hen goed! Maar kom me in godsnaam niet vertellen dat je het niet had kunnen weten!

Voor kenners van van den Bergs eerdere boeken, zoals "Filosofie voor een betere wereld", zal een groot deel heel bekend voorkomen. Dat maakt het boek echter niet minder interessant. Het verschil met eerder werk zit 'm in het feit dat de filosofische beschouwingen geordend zijn in een aantal overzichtelijke blokjes, zoals Veganisme, Liberalisme, Atheïsme etc. Daarnaast is het ook een positief punt dat het boek een afwisseling is van filosofische essays, interviews met voorbeelden van van den Berg, brieven, boekbesprekingen en portretten van andere filosofen. Dit zorgt voor afwisseling in schrijfstijl en dat vond ikzelf erg prettig. Het nadeel van het feit dat het boek uit een boel 'losse' componenten bestaat, is dat er veel overlap is tussen sommige essays. Zo worden het piecemeal engineering van Popper, het schadeprincipe van Mill en het sentientisme van Singer meerdere keren redelijk uitgebreid behandeld, wat een beetje irriteert.

Voor carnistische, religieuze, intolerante personen zal dit boek geen prettige ervaring zijn, omdat je je aangevallen zult voelen en uit je comfort zone wordt gehaald. De toon van van den Berg kan soms confronterend, arrogant, recht voor z'n raap en moreel superieur overkomen. Echter, de argumentatie is objectief te zien weinig op aan te merken. Het afwijzen van de argumentatie, puur omdat van den Bergs toon niet aan staan, zou een vorm van shooting the messenger genoemd kunnen worden.

Als je er van houdt om uitgedaagd te worden en kritisch over je eigen levensstijl na te denken is dit zeker een aanrader. Maar zoals van den Berg zelf zegt: filosoferen is handelen. Je kunt niet alle argumenten aannemen en vervolgens de conclusie verwerpen, omdat je geen grote veranderingen in je levensstijl aan wilt brengen.

Zeker een aanrader. Uitgebreid pleidooi voor logisch denken en vooral doen.

Een waarlijk goed geschreven boek met legio onderwerpen voor de geinteresseerden.

Wat ik goed vind aan dit artikel: goede kwaliteit
Minder goed: kwetsbaar

Van den Berg positioneert zich in deze bundel met gelegenheidsgeschriften – het is een bonte verzameling essays, boekbesprekingen, meditaties, brieven, enkele interviews en een heuse “woordenlijst van ecohumanisme” – als atheïst, liberaal, humanist en veganist. De auteur meent dat deze levensvisies, en met name veganisme, noodzakelijkerwijs uit zijn begrip van filosofie voortvloeien. Iedere echte filosoof komt uiteindelijk uit bij vrijdenken, atheïsme en veganisme. Iedere filosoof bij wie dit (nog) niet het geval is, is eigenlijk in de ogen van Van den Berg toch wel wat achterlijk, of sterker: iedereen die zich druk maakt over dierenrechten en dierenmishandeling maar wel vlees eet, is hypocriet en heeft eigenlijk geen recht van spreken.

Hij doet geen enkele moeite om zijn positie te beargumenteren. En dat is meteen de cruciale zwakte van het hele boek. Het is geen filosofieboek, maar een opeenhoping van meningen over atheïsme, secularisme, liberalisme, veganisme en duurzaamheid, verpakt in teksten die Van den Berg de afgelopen jaren geschreven heeft. Onduidelijk is waar de teksten oorspronkelijk gepubliceerd zijn (er is geen bronvermelding), de stijl van de verschillende teksten verschilt nogal. Dit betekent dus dat dit boek een schoolvoorbeeld is van zelfplagiaat.

Verwacht bovendien geen systematische uiteenzetting van ecohumanisme, maar vooral een verzameling teksten die thematisch zijn geclusterd (achtereenvolgens rond ecohumanisme, atheïsme, secularisme, humanisme, scepticisme, liberalisme, veganisme, duurzaamheid, vrijdenken en verlichtingsfundamentalisme), maar verder los zand zijn. Het proza van Van den Berg is uiterst simpel, korte zinnetjes, moeilijke woorden worden vermeden, filosofisch jargon kom je zelden tegen – als je niet al wist dat Van den Berg filosoof van beroep is, zouden deze teksten geen aanleiding geven om dit te vermoeden.

Het boek wordt gekleurd door de extreme religiehaat van Van den Berg. Het voortdurend schoppen tegen religie werkt vermoeiend, vooral omdat ze totaal irrationeel blijkt – in de zin van: onberedeneerd. Veel van zijn meningen over religie (bijv. “Ik denk inderdaad dat je gek moet zijn om in een god te geloven of op z’n minst naïef, onkritisch en zweverig. Wie zaken voor waar aanneemt waarvan je wel kunt nagaan dat het niet zo is, spoort niet. (…) Er zijn zeker intelligente gelovigen, maar als gelovige moeten ze toch ergens een steekje in de bol los hebben” (42)) zijn dan ook niet meer dan het uiten van onderbuikgevoelens. Zelfs Godwins schuwt Van den Berg niet, zoals wanneer hij al op pagina 51 tegen het het “God met ons” op de euromunten fulmineert en dit vervolgens koppelt aan de tekst die SS’ers op hun koppels droegen.

Soms lijken de teksten eerder door een cabaretier geschreven dan door een academicus, zoals wanneer hij Moeder Teresa neerzet als een “evil bitch”. Bij vlagen is wat hij schrijft hilarisch, maar ik vrees toch dat Van den Berg alles wat hij schrijft (inclusief zichzelf) erg serieus neemt, zoals uit de volgende passage blijkt:

“Hoe kan het, vragen mensen mij, dat jij de waarheid en het goede in pacht hebt, en al die anderen niet? Tsja, hoe kan dat? Ik weet het niet. Goed durven nadenken, doordenken en vlijtig studeren, denk ik. Het durven trekken van ongemakkelijke conclusies. De kennis en inzichten die ik heb zijn niet esoterisch. Iedereen kan aan deze kennis komen. Zoals door het lezen van boeken, waaronder de mijne.” (570)

Van den Bergs tegendraadse en met retoriek doorspekte mening is weliswaar amusant, maar van serieuze filosofie is nauwelijks sprake. Het is mij dan ook volstrekt onduidelijk wat de uitgever heeft bewogen dit enorme boek met teksten van deze tamelijk onbekende en verder ook nietszeggende filosoof te publiceren.

(Deze bespreking verscheen in uitgebreide versie op mijn weblog: https://tasmedes.wordpress.com/2015/09/29/floris-van-den-berg-beter-wetenfilosofie-van-het-ecohumanisme-boekbespreking/.)

Ik ben maar tot pagina 63 geraakt maar dit boek is duidelijk niet geschreven door een godsdienstcriticaster. Integendeel, als er radicale fundamentalistische atheïsten bestaan die nuancering en tolerantie liefst uit de weg gaan om alles wat niet hun idee is af te breken dan is deze auteur er zeker ééntje van. Het boek is ronduit verschrikkelijk ongenuanceerd. Het is beslist geen aanrader voor iemand die op een stapsgewijze manier wilt overtuigd raken of op tenminste wil beginnen nadenken over ecofilosofie.

'Als er geen religie zou zijn, leeft iedereen in vrede met elkaar' is een voorbeeld van een citaat dat complete nonsens is. Zoals Samuel Huntington al heeft aangehaald is het niet de religie of ideologie die volkeren doen botsen, maar hun cultuur. Dit om maar één voorbeeld te geven van de slechte onderzoeksmethodologie, het gebrek aan reflectie en relativering dat dit boek bevat.

Een boek dat beslist geen aanrader is. De heer Van den Berg pretendeert ondogmatisch te denken maar het tegendeel is het geval: hij betoogt als een hardcore marxist, zonder enige ruimte voor twijfel, ja zelfs zonder enige ruimte voor nadenken. Het hele -rommelig opgebouwde- boek bestaat uit een collectie forse stellingen, die niet onderbouwd worden. Waarom deze man zich filosoof noemt is mij onduidelijk: hij heeft geen liefde voor de wijsheid maar heeft liefde voor forse stellingen die hij als feiten presenteert zonder deze te onderbouwen. Waarom Van den Berg aan een universiteit filosofie doceert is mij ook een volstrekt raadsel. Deze man is een blamage voor de wijsbegeerte. Triest dat dit uitgegeven wordt. De titel zegt genoeg: onze Floris is een betwetertje, meer niet.