De barbaren essay over de mutatie

Geschreven bij De Barbaren

Op de drempel van het nieuwe jaar las ik "De barbaren" van Alessandro Baricco. Een passend boek voor de jaarwisseling: filosofische bespiegelingen over oude en nieuwe tijden, aan de hand van geheel verschillende onderwerpen zoals wijn, voetbal, boeken, klassieke muziek en Google. Allemaal ingrediënten voor een feestelijke viering van oud en nieuw, maar daar gaat het boek niet over. Baricco schrijft, heel geestig, verrassend en in een heel bijzondere stijl, over deze onderwerpen om te laten zien dat er binnen de kaders van de oude, ons bekende, beschaving iets nieuws aan het groeien is.
De titel "De barbaren" suggereert een cultuurpessimistische ondertoon over het nieuws dat ons te wachten staat. Maar dat is niet de inzet van Baricco. Dat "alles achteruitgaat" kun je misschien wel concluderen uit de kwaliteit van producten of de smaak van het publiek. Maar de dreiging van de barbaren zit vooral in ons zelf. De Chinese Muur die de bestaande beschaving moet verdedigen is in feite zinloos, want beschavingen ontwikkelen zich en in het bestaande zit de kiem van het nieuwe. Zo bekeken bestaan er zelfs geen barbaren waartegen we ons moeten verdedigen. Of zoals Arnold Heumakers in zijn recensie schrijft: "de defensie is tegelijk de oorzaak van de bedreiging doordat zij elke verandering uitsluit en het bestaande verabsoluteert."

Let dus niet op wat die "barbaren" allemaal vernietigen, maar probeer uit te vinden wat ze aan nieuws meebrengen. Hoe het er allemaal uit gaat zien, weet ook Baricco niet. Hij is geen voorspeller van de toekomst, maar iemand die in het heden de "mutaties" naar nieuwe vormen probeert te ontdekken. Zoals in Google. Google laat zien dat de manier van kennisverwerving ingrijpend aan het veranderen is. We zoeken de kennis niet zozeer in de diepte, door te graven, door steeds dieper in te gaan op de materie, zoals eenzame geleerden dat in de 19e en 20e eeuw plachten te doen. Kennis ontstaat nu in brede, wereldomspannende verbindingen. Kennis is niet meer het resultaat van individuele inspanningen, piekeren en zweten, maar van relaties, netwerken, sociaal verkeer. Het is niet zozeer een kwestie van ergens in duiken (dat doe je in een boek), maar van surfen en navigeren.

Ik weet niet of het zo is zoals Baricco vermoedt. En, als het zo is, of we dit positief of negatief moeten beoordelen (of misschien gewoon voor lief moeten nemen). De tijd zal het leren. Maar zijn originele kijk op wat er vandaag de dag om ons heen en met ons gebeurt is ten opzichte van de vele platgetreden paden van de cultuurkritiek wel zeer de moeite waard.

We zitten midden in een beweging naar een samenleving, die een metamorfose doormaakt: 'het oppervlak in plaats van de diepgang, snelheid in plaats van reflectie, sequentie in plaats van analyse, surfen in plaats van verdieping, communicatie inplaats van uiting, multitasking in plaats van specialisatie en plezier in plaats van inspanning'. Deze metamorfose is van een gelijke orde als die van de Verlichting en die van de Romantiek. De samenleving als geheel wordt anders. Het zijn de technologische vernieuwingen die het steeds mogelijk maken. Barrico ziet het overal terug: Wijn was vroeger voorbehouden aan Franse en Italiaanse kastelen met gekoelde kelders. De uitvinding van de airco maakt wijnproductie over bijna de gehele wereld mogelijk. De introductie van de techniek van het maken van pockets maakt, dat boeken beschikbaar kwamen voor het grote publiek. Er is geen schaarste meer, het is overal. Op TV, in de muziek, in restaurants en uiteraard op internet. Je kunt het zien als barbaars, als de teloorgang van het unieke. Je kunt je er tegen verzetten... Baricco maakt duidelijk, dat dat zinloos is. Ieder van ons is er al mee 'besmet'. De beweging is niet tegen te houden en zal doorzetten. Bouwen we een muur, hoe lang ook, de beweging zal eromheen trekken...net als vroeger zo vaak bij de Chinese muur gebeurd is.
Hij schrijft dit in 2006. In dat jaar is Twitter opgericht. Als er iets treffend voldoet aan de nieuwe samenleving, die hij schetst dan is het Twitter wel: 'In hun zoektocht naar betekenis, naar ervaring, gaan ze op zoek naar handelingen waar ze snel in kunnen en gemakkelijk weer uit kunnen. Ze geven de voorkeur aan systemen die de beweging niet opvangen, maar genereren'.
Ook de ontwikkeling van het e-book pas perfect in de beweging die Baricco schetst. In 2007 geraakt het e-book in een stroomversnelling als gevolg van de toepassing van e-readers met electronisch papier...
Kortom: de barbaren hebben de toekomst en ... we zijn zelf meer barbaars dan we denken...

Heb het boek gelezen naar aanleiding van de VPRO serie 'Sarah’s barbaren' (najaar 2011), een vierdelige documentairereeks over kunstenaars die "in hun werk hoge en lage cultuur moeiteloos met elkaar verbinden: Disney-prinsessen als inspiratie, street art in het museum, mode met een missie, het menselijk lichaam als schildersdoek.", zoals het programma zichzelf aankondigt. Het programma gaat niet echt een diepere interactie aan met het boek dan dit zinnetje, maar is desalniettemin toch de moeite waard.

De essentie van het boek wordt door het zinnetje ook niet vol getroffen, maar ook het boek is interessant om te lezen. Het is een samenvoeging van een aantal krantenartikelen die over onze veranderende cultuurbeleving aan. Illustratief zijn de voorbeelden over boeken, wijn en voetbal. Ze laten zien hoe traditie en diepgang verdreven worden door beleving, vluchtigheid en oppervlakkigheid; "beweging en dynamiek" zoals Baricco dit noemt. Hij kan zijn voorkeur voor de oude cultuurbeleving niet geheel onderdrukken maar geeft aan het eind van het boek wel toe dat het meemaken van deze overgang an sich erg interessant is.
Dezelfde thema's komen ook in andere boeken aan bod zoals in "En toen wisten we alles: een pleidooi voor oppervlakkigheid" van Coen Simon en "De Druk van beleving: filosofie en kunst in een domein van overgang en ondergang" van Gerard Visser, maar het boek van Baricco onderscheidt zich door haar leesbaarheid en -vooruit- oppervlakkigheid :-)

De schrijfstijl is wennen, maar de boodschap van het boek zeer de moeite waard.
Eigenschappen en kwaliteiten worden niet gezocht in de diepte (individualiteit) van b.v. een boek, een wijn, een mens, maar in de oppervlakte. Waar het gaat om de connecties met andere boeken, wijnen, mensen, kortom alles. Als deel van een groter geheel. Een nieuwe manier van ervaring opdoen door verschillende punten in de ruimte van de werkelijkheid aaneenrijgen (horizontaal denken en handelen). Voornaamste doel hierbij is beweging creëren, waarbij de doorgangssystemen belangrijk zijn, om beweging niet op te vangen maar te genereren. Het nieuwe woord wat in het boek wordt geïntroduceerd is Spectaculariteit; als aanduiding van een typisch eigentijds fenomeen: cultuuruitingen die zó opwindend zijn vormgegeven en zich zó makkelijk laten consumeren. Je krijgt er energie van in plaats dat het je energie kost, het nieuwe barbarentijdperk.

Geschreven bij De Barbaren

Soepel geschreven essayistisch boek - ook in Nederland nog altijd actueel - dat je tot nadenken stemt en je laat lachen. Baricco neemt ons via boeiende en alledaagse casus mee op zijn zoektocht naar de 'modus operandus' van 'de barbaren'. Hij plaatst daarmee het denken over hoge en lage cultuur in een ander perspectief. En los daarvan slaagt hij erin om je als lezer mee te leiden in de vraag hoeveel barbaar je in jezelf hebt.

Geschreven bij De Barbaren

De belangrijkste boodschap van Baricco in "De barbaren" is dat ze van alle tijden zijn. Een van de vier motto's van het boek past daar goed bij: Baricco vertelt het verhaal van Beethoven die door een deel van zijn tijdgenoten gezien werd als barbaar, omdat zijn muziek "frivool", "pompeus" en "oppervlakkig" zou zijn. Een op zijn minst bijzondere opvatting gezien in het licht van de huidige tijd, waarin wij Beethoven juist als een van de toppunten van de klassieke muziek zien.

In de hoofdstukken die volgen poogt Baricco enkele onderscheidende kenmerken van de barbaren aan te wijzen, dat doet hij goed. Zijn verklaringen berusten misschien op onvoldoende empirie, maar ze helpen goed om een aantal barbaarse veranderingen te verklaren: hoe het kan dat wijn geen 'hoge' drank meer is, hoe het kan dat het voetbal simpeler is geworden en ga zo maar door. Intrigerend.

In de rest van het boek poogt Baricco aan te geven wat wij met deze kennis zouden kunnen. Allereerst, niet ontkennen. Het barbarisme gebeurt en daar kun je weinig tegen in brengen. Wat wel kan, ten tweede, is ontdekken wat de barbaren drijft om hen in die drijfveer beetje bij beetje bij te kunnen sturen, mocht je dat willen.

De barbaren schuilen in ons allen, zo betoogt Baricco, en mijns inziens heeft hij daarmee een punt. Het boek is eenvoudig geschreven, maar laat op verschillende momenten zien dat eenvoudig niet staat voor weinig diepgang. Het boek is ook herkenbaar geschreven. De voorbeelden van wijn en voetbal mogen voor sommigen ver van hun belevingswereld staan, de boodschap die Baricco uit die voorbeelden destilleert is zo helder en duidelijk dat een ieder er wat mee kan.

De laatste hoofdstukken van "De barbaren" bevatten een toepassing van de nieuwe kennis op verschillende praktijken. Zijn aanwijzingen zijn interessant en tot nadenken stemmend, maar nog weinig écht concreet. Ze verdienen derhalve zeer zeker verdere doordenking.

In dit boek bekijkt Alessandro volgens mij vanuit een antropologisch oogpunt naar de nieuw cultuur die de laatste jaren ontstaan is. Dit doet hij aan de hand van een aantal essays waarbij hij onze angst voor cultuur vervaging bespreekt. Nu moet ik wel zeggen dat sommige essays beter zijn dan anderen maar over het geheel genomen is het gewoon een leuk en interessant boek om te lezen.

Geschreven bij De barbaren

Geeft een goed inzicht in de maatschappelijke ontwikkelingen voor de crisis.

Geschreven bij De barbaren

Wat ik goed vind aan dit artikel: goede kwaliteit.

Geschreven bij De barbaren

Fantastisch boek! Verassende analyse met als conclusie dat de afvlakking van de maatschappij niet zorgwekkend is maar onderdeel van “the bigger picture”. Hele geruststelling ;-)