De engelen van Elisabeth

In haar nieuwste roman laat Florijn je, als lezer, door de ogen van kantklosster Elisabeth de Lange kennismaken met de psychiatrie eind negentiende eeuw. En de wereld binnen de vier muren van het gesticht waarin ze wordt opgesloten – een die bestaat uit koude baden, soms met handen gebonden eten, geweld… – is op zijn zachtst gezegd schokkend. Je kunt je haast niet voorstellen dat het er vroeger zo onmenselijk aan toeging, maar uit het nawoord blijkt dat dit niet fictief is. Door Florijns schrijfstijl die iets rauws heeft – ze vertelt zonder franje, niets wordt mooier voorgesteld – schuurt dit indringende verhaal zich een weg naar binnen. En daar blijft het nog wel even rondzingen, want het laat je niet los en dwingt je er, ook als het boek (na een nogal onverwacht – en ietwat… onbevredigend? – slot) uit is, over na te denken. Over de reden waarom de zusters en dokters in het gesticht deden wat ze deden. Over het verschil tussen dat wat je ziet en niet ziet, maar wel voelt – wat is echt en wat niet? En zo veel meer. Met deze roman brengt Florijn een duister stukje geschiedenis, dat je het liefst in de doofpot zou stoppen, voor het voetlicht. En het is goed dat het wordt verteld. Al is het alleen maar opdat we de Elisabeths uit het verleden nooit vergeten. En opdat we aangespoord worden er alles aan doen om te voorkomen dat vrouwen vandaag de dag op welke wijze ook onderdrukt worden.

Wat een prachtig boek. Heel aangrijpend en tegelijk een indrukwekkend beeld van de tijd en de ondergeschikte positie van vrouwen. Taalgebruik en stijl ook erg mooi, het verhaal gaat ontzettend voor je leven en ik vond ook het spelen met perspectief en realiteit erg goed gedaan.
Zoals de liefde van Elisabeth voor haar kleine Jan beschreven wordt, en wat ze moet doorstaan in de kliniek en thuis als meisje, het raakt je recht in het hart.
Een boek dat me nog wel even bijblijft.

Wie eerder al iets las van Els Florijn, weet ongeveer wat hij of zij kan verwachten in haar boeken. Meestal een hoofdpersoon verwikkeld in tragische gebeurtenissen waarin je als lezer wordt meegevoerd aan de hand van een strakke opbouw van het verhaal. Ook in De engelen van Elisabeth is hiervan sprake.
De hoofdpersoon Elisabeth wordt op een zekere dag opgehaald voor onderzoek naar aanleiding van het sterven van haar jongste dochtertje, kort na de geboorte. Ze wordt opgenomen in een gesticht voor krankzinnige vrouwen, waarin zij de komende jaren zal verblijven. Het is een harde en meedogenloze wereld in een tijd waarin de psychiatrie nog in de kinderschoenen stond, we spreken namelijk over de 19e eeuw. De zusters zijn nauwelijks opgeleid om deze patiënten te verzorgen en er is geen sprake van empathie of begrip voor de vrouwen. In deze kille atmosfeer probeert Elisabeth er alles aan te doen om nog een keer haar zoontje Jan terug te zien, die zij noodgedwongen moest achterlaten op het moment dat zij werd opgehaald. Haar innerlijke worsteling om ondanks de mensonwaardige omstandigheden zichzelf te blijven en de hoop niet te verliezen, wordt door Els Florijn invoelend en fijnzinnig beschreven in sobere bewoordingen.
De hoofdpersoon Elisabeth brengt vanaf haar kinderjaren de dagen door met het maken van prachtig kantwerk, waar zij en haar moeder de kost mee verdienen. Het fijne en lichte kantwerk dat onder haar kunstzinnige vingers tot stand komt, staat in schril contrast met de donkere en sombere sfeer in het gezin die veroorzaakt wordt door haar vader. Hoewel haar moeder graag wil dat ze naar school zal gaan en een opleiding krijgt, zal ook Elisabeth uiteindelijk in net zo'n liefdeloos huwelijk terechtkomen als haar moeder. De naargeestige sfeer van thuis en haar huwelijk hebben grote invloed op het gevoelige meisje en de jonge vrouw Elisabeth. Slechts één ding geeft haar troost in het leven, vanaf haar meisjesjaren wordt ze geïntrigeerd door verschijningen van engelen. Deze engelen bieden haar steun, nabijheid en troost op moeilijke momenten. Na het overlijden van haar twee dochtertjes biedt de gedachte dat ze spelen op de straten van het nieuwe Jeruzalem houvast in haar verdriet terwijl ze in het gesticht verblijft. De schrijfster weet de spanning rond de vraag wat de omstandigheden waren waaronder deze dochtertjes overleden goed vol te houden en dit leidt tot een verrassend einde.
Els Florijn heeft voor deze roman onderzoek gedaan naar de omstandigheden van vrouwen, die in de 19e eeuw waren opgenomen in krankzinnigengestichten. In haar nawoord beschrijft ze hoe Nellie Bly een journaliste uit die tijd undercover verslag uitbracht over de misstanden in de psychiatrie. In Nederland was het Johanna Stuten-te Gempt, die een boekje uitgaf onder de titel: Wartaal van een gek, waarin het leven in het Haagse gesticht Slijkeinde wordt beschreven. Els Florijn geeft in haar boek juist de ongeletterde arbeidersvrouwen, die niet konden schrijven een stem. De omstandigheden van die tijd waarin vrouwen (en ook mannen) leefden wanneer ze waren opgenomen in een gesticht, worden door haar beschreven in een sober taalgebruik, dat op sommige momenten poëtisch aandoet.
De engelen van Elisabeth is een goed opgebouwde roman, waarin afwisselend wordt ingegaan op de jeugd van Elisabeth en haar huidige omstandigheden in het gesticht. Door het gebruikte ik-perspectief leren we de hoofdpersoon goed kennen en krijg je als lezer een inkijkje in haar gedachten en gevoelswereld waardoor je je beter kunt verplaatsen in haar leven. Het motief van de engelen en het fijne kantwerk voorkomt dat het thema van omgaan met rouw en verlies en de psychische invloed hiervan op de hoofdpersoon een sombere en naargeestige sfeer geeft. Het lijkt erop dat Els Florijn hiermee impliciet aandacht vraagt voor de troost die kunst kan bieden evenals de hoop op het eeuwige leven ondanks de belabberde omstandigheden. De roman heeft mij na het lezen nog lang beziggehouden.

Echt een goed boek. Ik had het voorrecht om op de beurs een POD te krijgen, dus ik mocht alvast lezen. Schrijnend, wrang, dit boek raakt je recht in je hart. Goede stijl, goed verhaal, verrassende plot. Lees dit!

Geschreven bij De engelen van Elisabeth

Het verhaal, het plot, de ingehouden spanning, de boodschap, de welhaast gekalligrafeerde zinnen, alles leidt tot een leeservaring die is te kwalificeren als uitmuntend.
Florijn wil recht doen aan de bijzondere en beroerde omstandigheden van vrouwen uit de lagere klasse van de samenleving uit de 19e eeuw die opgenomen werden in een gesticht. Ze geeft een stem aan het bittere leed van vele vrouwen die onder die omstandigheden geleden hebben. Daar is ze in geslaagd.
De christelijke dimensie van de genade van God en het taalkleed van de doorleefde vroomheid uit vroegere eeuwen geven het boek een enorme rijkdom mee.

Els Florijn bezorgd je met dit boek in een heel aangename en vlotte schrijfstijl een schrijnend verhaal. Of je het boek nu erg goed of minder goed gaat vinden, na het lezen blijft het hangen en blijf je nadenken over dit verhaal. (Meer op Alexs-books-and-socks.com

In 1890 speelt dit verhaal zich af. Het verhaal is gebaseerd op een waar verhaal.
Armoede treft Elisabeth in het gezin (vader, moeder, en een niet goed lerende broer), waarin ze opgroeit. Handnijverheid verbindt moeder en dochter, en zorgt ook voor inkomsten. Ook kan Elisabeth in gedachten vluchten aan de omstandigheden binnen het gezin en in haar leven, tijdens deze werkzaamheden.
Omdat Elisabeth verdacht wordt van een feit, wordt zij opgesloten in een gesticht in Haarlem. (Het Dolhuis).
Het boek omschrijft hoe wreed men daar behandeld werd. Het gaat je voorstellingsvermogen te boven dat er zo in-humaan werd gehandeld. In die tijd was men niet geschoold om psychologisch en verantwoord te werken. Artsen hadden ook niet genoeg kijk op wat er in het hoofd van de cliënten, toen patiënten genoemd, omging.
Je word ook nieuwsgierig naar hoe het er toen aan toe ging, en dan ga je informatie opzoeken over dit onderwerp.
De mooie zinnen in het boek die Els Florijn gebruikt, zorgt ervoor dat je tijdens het lezen er over na moet denken. Het is beeldend geschreven, je ziet het als een film voor je.
De hoofdpersoon Elisabeth mist haar jongste zoon, en er ontspint zich een plan die zij verwezenlijkt.
Het verhaal is sec geschreven, er worden geen zijpaden genomen.
Ook wordt het in een ik-vorm vertelt, dat maakt dat je in het verhaal wordt getrokken, en er nog lang over nadenkt.
Dit boek kan zo verfilmd worden!

Toegankelijk, dat is wat ik er goed aan vind.

Prachtig boek. Voert de lezer in fictievorm in de wereld van de 19de eeuwse gezondheidszorg

Ik vind het een vreselijk boek, verschrikkelijk gewoon, wilde niet meer verder lezen, maar toch uitgelezen. Het raak je diepste.. Verlangend naar het hemelse Jeruzalem..