De tuinen van Buitenzorg

Geschreven bij De tuinen van Buitenzorg

De tuinen van Buitenzorg vertelt het verhaal van de ouders van Jan Brokken, Olga en Han, die als zendeling naar Nederlands-Indië vertrokken in 1935. Maar het vertelt vooral het verhaal van Olga, de jonge vrouw die in Indië zich ontwikkelde tot een welbespraakte dame die zich verdiepte in cultuur, kunst, muziek en vooral de taal Maleis. Naast het Maleis leerde ze ook de plaatselijke dialecten aan, gaf ze naailes aan de vrouwen uit de kampongs en redde ze zich prima in haar eentje als haar man weer op missie was of voor andere bezigheden weken weg was.
Olga schrijft brieven aan haar zus Nora in Nederland en die brieven krijgt Jan Brokken na de dood van zijn moeder van zijn tante. Door van die brieven lopen we aan de hand van de schrijver door het leven van Olga met al zijn verschillende kanten. De Olga in Indië is een andere vrouw/moeder dan Jan kent, want de komst van Jappen en het verblijf van Olga met haar 2 oudste zoons in het kamp verandert haar voorgoed, de pijnlijke herinneringen tekenen de rest van haar leven en niet alleen van haar maar ook van haar man Han en hun zoons. Jan is het kind wat later in Nederland wordt geboren en dus niet het gezamenlijke trauma deelt.
Naast dit verhaal lezen we ook over de mooie muziekstukken van Leopold Godowsky, die geïnspireerd was door de gamelan, wordt er over geloof, het zendingswerk, cultuur maar ook de oorlogstijd gesproken.
Het boek is een aanrader, een klein juweeltje wat je meeneemt en maakt dat je door wil lezen en meer wilt weten over bijvoorbeeld die Godowsky, die zo mooi de Java Suite heeft gecomponeerd.

Olga en Han waren respectievelijk 23 en 25 jaar toen ze in 1935 naar Nederlands-Indië vertrokken. Daar in de tuinen van Buitenzorg is Olga op slag verliefd geraakt op de tropen. De twee oudere broers van Jan Brokken zijn in Nederlands-Indië geboren, maar de schrijver zelf werd in Nederland geboren en kende zijn moeder alleen als vrouw van de dominee in een oer-Hollands dorp. Als hij op een dag het indrukwekkende pianostuk ‘De tuinen van Buitenzorg’ hoort, een van de 14 stukken van ‘Java Suite’ van componist Leopold Godowsky, is hij in één keer terug in Bogor. Jan maakte twee keer een reis door Indonesië en bezocht natuurlijk ook de hortus botanicus.

‘Als je niet weet wie de persoon is die je moeder is geworden, weet je uiteindelijk weinig over jezelf’. Hij krijgt van zijn tante Noor - na de dood van zijn ouders - drie fotoboeken en de 39 brieven die zijn moeder haar zus vanuit Nederlands-Indië heeft geschreven want ‘jij bent nog altijd op zoek naar je moeder’. Deze geven een mooi tijdsbeeld.

Brokken schrijft uitgebreid over de componisten Godowsky en Seelig. Beide zijn mij totaal onbekend, maar nadat ik op Spotify ‘Java suite’ had gevonden, ben ik ernaar blijven luisteren tijdens het lezen van dit boek. Een aanrader!

‘Verdwaal maar niet in ons verleden’, zegt zijn moeder. Het is dan ook een ingewikkeld verhaal daar op Celebes, met al die religies en stammen waar ik nog nooit van heb gehoord. Petta Barang, een krijger uit het verleden die juist geen jihadist is en invloed heeft op la Galiti, een soort Che Guevara die zich bekeert tot het christelijk geloof en een behoorlijke aanhang krijgt. Spelen daar religieuze of andere overwegingen? Dat is Hans werk: het onderzoeken van de bekeringsbeweging op Saleier. Soms staat het wel wat ver van mij af.

Zo gaat het over taalgeleerden als Nicolaas Adriani, die de taal moest leren met als doel een Bijbelvertaling en een woordenboek te maken. Het komt uiteindelijk natuurlijk weer neer op die beschavingsmissie die wij als koloniale grootmacht hadden te vervullen. Nicolaas kreeg daar steeds meer moeite mee toen hij de mensen beter leerde kennen. Want wie was er nu eigenlijk primitief?

‘Alles is zoveel ingewikkelder dan je denkt, en zoveel wreder ook’, schrijft Olga.

Het meest boeiend vond ik het verhaal van Olga. Zo jong als ze was om dit grote avontuur aan te gaan, hoe zij meerdere supermoeilijke lokale talen leerde beheersen en zo haar man Han hielp en zelfs een sleutelrol speelde. Daarbij waren professor Cense en doctor Matthes van belang, bij wie zij vele lessen volgde. Over hen beiden wordt ook uitgebreid geschreven. En iedere keer vertrok Han weer voor een paar weken naar Saleier en vaak moest hij Olga achterlaten, want op Saleier mochten ze niet wonen. ‘Leven in Indië = afscheid nemen’, schrijft Olga een beetje chagrijnig aan haar zus.

Zelfs na de oorlog bleven ze hun toekomst op Celebes zien ondanks de ellende van Olga en haar beide zoons in het jappenkamp, het afzien van Han in een krijgsgevangenkamp en de agressie van de lokale bevolking die Olga na de oorlog ervaarde.

‘Nergens zoveel geleden, nergens zo intens geleefd’, heeft Olga haar zoon een keer gezegd, met de nadruk op de laatste woorden.

Met de muziek van Godowsky in mijn oren heb ik genoten van dit boek. Veel te snel was het uit. Het leven van Jans ouders op Celebes, de brieven die zijn moeder schreef, de latere reizen van Jan naar Indonesië en zijn overpeinzingen: het is een mooi geheel van 28 korte hoofdstukken dat prettig leest. Soms iets te veel details over al die vroegere helden van Celebes (componisten, taalgeleerden, rebellenleiders), maar dat is Brokken vergeven.

Op de omslag een zwart-wit foto van de moeder van Jan Brokken te paard. De vrouw die hij eigenlijk nooit zo heeft meegemaakt. Zijn broers kenden zijn moeder uit Indonesië, hij niet. Hij kende zijn moeder eigenlijk alleen als de vrouw van de dominee in een oer Hollands dorp. Met het voormalige Nederlands-Indië wilde hij niets te maken hebben. Daar werd thuis niet over gesproken.
♥
Toch probeert Jan Brokken, nu, met het schrijven van dit boek de geschiedenis te reconstrueren en zo dichterbij zijn moeder te komen. Dertig jaar lang liep Brokken rond met de brieven die zijn moeder aan zijn tante schreef in de tijd dat de familie op Celebes, nu het Indonesische Sulawesi, woonden. De rest van het verhaal vult hij aan met impressies (die hij veel later) opdeed tijdens een reis naar Indonesië
♥
Het verhaal dat leest als een documentaire begint met een verslag over de toen 23-jarige Olga en de twee jaar oudere Han in 1935 die naar Nederlands-Indië verhuisden. De wereld ging voor hen open. De eerste maanden brachten ze door op Java, later woonden ze in Makassar, waar Han als theoloog onderzoek deed. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verwoestte die wereld. In 1947 moesten ze noodgedwongen terugkeren naar Nederland.
♥
‘Als je niet weet wie de persoon is die je moeder is geworden, weet je uiteindelijk weinig over jezelf’.
♥
Zijn moeder bleek veel vrijgevochtener en idealistischer dan hij altijd dacht. Ze leerde in haar jonge jaren Makassaars en Boeginees en voerde interessante gesprekken met geleerden en probeerde via naailessen contact te leggen met de lokale vrouwen van de eilanden zelf.
♥
‘Alles is zoveel ingewikkelder dan je denkt, en zoveel wreder ook’, schrijft Olga aan haar zus.
♥
Haar taallessen kreeg ze bij professor Cense en doctor Matthes, die beiden ook uitgebreid worden beschreven in het boek. Olga bleef steeds vaker achter als Han weer voor een paar weken naar Saleier moest. ‘Leven in Indië is afscheid nemen’, schreef Olga een keer een beetje narrig aan haar zus.
♥
Onder druk van financiële zorgen, de hitte en eenzaamheid hield de romantiek niet lang stand. En tot overmaat van ramp overleed Olga bijna in haar eerste kraambed. Dochtertje Nora stierf kort na de geboorte. Ze was niet bij machte om er over te praten. Toen niet en later niet. Het bestond niet, althans niet buiten de geheime spelonken van haar geheugen.
♥
Toen de oorlog kwam, werden Olga en haar twee zoontjes afgevoerd naar het kamp en Han naar een strafkamp. De passage waarin Olga en haar jongens door lokale vrouwen die langs de kant stonden werden bekogeld met stenen, is vreselijk. Het blijft (ook bij de lezer) een tijd hangen. Olga was verbijsterd, dit waren vrouwen die zij kende en met wie ze samengeleefd had. Het viel niet te ontkennen, die stenen waren óók voor haar. Het blijft haar de rest van haar leven dwarszitten.
♥
Maar Indonesië zat nog steeds in hun hart. Na alle ellende en agressie wilden ze nog niet weg, want ondanks alles, hadden ze nergens zo intens geleefd. De nadruk lag op die laatste woorden.
♥
Zoals altijd zijn de boeken van Jan Brokken sfeervol. De korte hoofdstukken lezen zo weg en beginnen en eindigen met een stemmige zwart -wit foto. Je merkt dat Brokken veel reist en onderlegd is. Zijn zoektocht loopt via vloeiende beschouwingen over muziek en literatuur, cultuur en geschiedenis dwars door de weelderige tuinen van Buitenzorg. Dat laatste heb ik net als vele andere lezers, gelijk even opgezocht, net als de componist Godowsky.

Aan de hand van brieven die zijn moeder schreef verteld Jan Brokken ons het verhaal over zijn ouders. In 1935 vertrekt de jonge Olga samen met haar man Han naar Indonesië. Han heeft theologie gestuurd en is gespecialiseerd in godsdienstgeschiedenis. Het is de bedoeling dat hij in Indië onderzoek gaat doen naar een islamitische bekeringsbeweging op Saleier. In haar brieven verteld Olga uitgebreid over hun leven in Nederlands Indië. Han reist veel voor zijn werk. Soms kan Olga mee, maar vaak blijft ze achter in 1 van de huizen waar ze in de loop van de jaren hebben gewoond. Ze houd zich bezig met badminton spelen, naailes geven aan een groep vrouwen, met het maken en luisteren naar muziek en het volgen van lessen in allerlei Inheemse talen. Op allerlei momenten in het verhaal neemt de schrijver ons bij de hand en neemt ons mee in de wereld van de muziek en literatuur. Componist Leopold Godowsky, voor mij een totaal onbekende componist, blijkt de componist te zijn van " de tuinen van Buitenzorg".  We leren veel over de geschiedenis van het land en vooral over de verschillende geloven van de bevolking en de vele talen die er gesproken worden. Het leven lacht Han en Olga toe, totdat hun eerste kindje, dochter Noortje, sterft tijdens de bevalling. Maandenlang is Olga niet in staat om brieven te schrijven. De familie in Nederland moet het doen met korte berichten van Han, vol met woede, onmacht en verdriet. In 1939 wordt hun zoon Boris geboren en eind 1940 hun tweede zoon Chiel. Het leven lacht Olga weer toe. Helaas is dit maar van korte duur. De tweede wereldoorlog heeft ook Indië bereikt. Han komt in een kamp terecht , en heeft jaren geen contact met z'n vrouw en zoons. Olga wordt samen met een grote groep vrouwen en kinderen naar een ander kamp gebracht. Een voor mij heel emotioneel moment in het boek is het moment waarop Olga beschrijft hoe de vrachtwagen waar ze in zitten bekogeld wordt met stenen. Stenen die gegooid worden door de plaatselijke bevolking. " Stenen en steentjes joelend geworpen. Ja dat geluid, dat intense plezier, herinnerde ze zich. Olga vond het erger dan de straffen en de vernederingen van de Jappen.........ze vroeg zich de rest van haar leven af wat ze fout had gedaan". Na de oorlog verblijven Han en Olga en de kinderen nog een korte tijd in Indië. Maar het leven is veranderd, alles is veranderd. Uiteindelijk keren ze terug naar Nederland. In 1949 wordt Jan geboren. Jan zal altijd het gevoel houden dat hij zijn moeder niet echt heeft gekend. De rest van het gezin heeft een gezamenlijk verleden waar hij geen deel van uitmaakt. De zoektocht naar zijn moeder heeft dit boek opgeleverd. Een prachtig verslag over een jonge vrouw die vol vertrouwen in de toekomst vertrekt naar het andere eind van de wereld. Het verteld ons wat oorlog met mensen doet en hoe prachtige dromen worden verstoord. Het verhaal heeft me enorm gegrepen. Alle informatie over talen, godsdiensten, muziek en literatuur vond ik er interessant, maar ook wel erg veel. Zoveel namen en informatie maakte dat ik de draad soms dreigde kwijt te raken. De tuinen van buitenzorg is wat mij betreft een echte aanrader!

Dit boek verschaft de lezer, naast een indrukwekkende geschiedenis, een beschrijving van het Nederlands-Indie van “toen”. Het daagt de lezer uit om minstens de *eigen* opvatting over die tijd te bevragen.

Ik had als idee om dit boek cadeau te doen aan een broer van mij die veel van geschiedenis houdt. Dit boek was een schot in de roos. Een indrukwekkende zoektocht naar een moeder die nog niet je moeder is.

2e boek wat ik van deze schrijver las (jan brokken)

Prachtig boek, geweldig geschreven, een echte aanrader.

In deze tijd van gedwongen thuisblijven heb ik een aantal heerlijke uren doorgebracht op reis in dit boek.
Jan Brokken beschrijft ongedwongen en krachtig de leefwereld van zijn moeder toen die als jonggetrouwde vrouw met zijn vader naar Nederlands-Indië verhuisde. Doorspekt met de cultuur van het land vertelt hij haar persoonlijke verhaal.
Ik werd er echt in ondergedompeld en zag, rook, proefde Nederlands-Indië bijna. Een aanrader!

prachtig boek