De wereld van de islam in begrijpelijke taal

Dit is het eerste boek over de islam dat ik las, en concludeer na lezing dat mijn beeld onnodig negatief was. Ik zal niet bepaald de enige zijn. De heersende media laten bij voorkeur zien hoe figuren als Wilders en extreme moslims elkaar in de haren vliegen. Zo komen vooral de uitersten voor het voetlicht. Maar wat is er echt aan de hand? De in Beiroet geboren auteur Carl Stellweg was jarenlang Midden-Oostencorrespondent voor het AD. Hij ontmoette kopstukken van de politieke islam en bezocht iconische plekken zoals Khomeiny’s mausoleum. Eigenlijk is zijn boek een uitgebreid journalistiek achtergrondverhaal, met veel achtergronden.

Zo lezen wij onder andere spannende interviews waarin Stellweg moedig kritische vragen stelt aan verstokte islamisten. Daarna onderzoekt hij hun beweegredenen. Het blijken merkwaardig ambivalente en welbespraakte figuren, even glibberig als arrogant. Duidelijk wordt ook dat zij zeker niet de universele islam vertegenwoordigen. Het is allerminst hun verwrongen visie, die deze godsdienst voor vele miljoenen zo aantrekkelijk maakt.

En al evenmin, wat sommigen denken, de veelwijverij. Die probeerde Mohammed juist te overwinnen, naast andere onplezierige dingen die wij vaak islamitisch noemen maar in feite pre-islamitisch zijn. Een historiserend hoofdstuk dat wat minder uitvoerig had gemogen, verduidelijkt dit. In een wrede wereld van rivaliserende woestijnstammen betekende de Islam met haar religieuze heilsleer een stap vooruit in de beschaving. Net zomin als Marx een Russische machtselite voor ogen had, zal Mohammed hebben gedroomd van betweterige, machtsbeluste scherpslijpers anno 2014.

Integendeel, hij lijkt voorstander geweest te zijn van solidariteit en gelijkheid. De vaak met islam geassocieerde intolerantie staat zo te zien ver af van Mohammeds oorspronkelijke intentie:bezieling, broederschap en aards geluk. Dat die droom maar zeer ten dele uitkwam, realiseert de schrijver zich ook. Hij sluit zijn ogen niet voor de barbaarse kanten in islamitische samenlevingen en de schaarste aan democratie en mensenrechten. Het islamisme schetst hij als een gevaarlijke, zelfs verraderlijke stroming met weliswaar weinig aanhangers, maar hun macht is groeiende en waakzaamheid is geboden.

De starheid van ultra-orthodoxe moslims leidt tot absurditeiten als schoolkinderen die de hele Koran van buiten leren zonder er een woord van te begrijpen omdat ze geen Arabisch verstaan. Het woord van God vertaal je namelijk niet. Jammer, anders zouden ze kunnen lezen dat nergens in de Koran staat dat vrouwen binnen moeten blijven en niet naar school mogen. Stellweg laat een kleurrijker, verrassender en vaak leuker Midden-Oosten zien dan we meestal lezen. Islamhaters noemen de politieke islam een logisch uitvloeisel van een foute religie. Stellwegs voorbeelden laten zien dat dit onzin is. Zo heb je Egyptische moslims die christenen uitnodigen voor dialoog, islamitische travestieten, en miljoenen soefi’s (mystiek gerichte moslims) voor wie de Koran slechts leidraad is, zonder bidplicht of verplicht moskeebezoek. Het soefisme heeft minstens tien keer zoveel aanhangers dan het islamisme. Soefi’s zijn ook veel religieuzer. Want de politieke islam is een seculiere leer, gericht op macht en niet op het wezen van religie: de innerlijke beleving.

Stellweg legt mooie contrasten aan die laten zien dat terreur minder algemeen is in de islamitische wereld dan veel mensen aannemen. Een goed voorbeeld is Oktay, een Instanbulse taxichauffeur die huivert bij de gedachte, politiek te verbinden met religie. Die bezoedel je niet met de vuile wereld van de macht. Zijn ideale samenleving? Hij wijst om zich heen naar het bruisende leven van de stad aan de Bosporus.

Dit boek maakt duidelijk dat de meeste moslims eerder denken als Oktay, dan als ayatollah Khomeiny of Osama bin Laden. Voor de vele Nederlanders die zich dat nauwelijks bewust zijn, is ‘de wereld van de Islam in begrijpelijke taal’ dan bijna een must.