Evolutie of hoe alles almaar verandert haar mechanismen op moleculair, biologisch en sociaal niveau

MAARTEN 'T HART: Een uitmuntende inleiding in de evolutietheorie: voor vakgenoten en leken schitterend samengevat! ANDRÉ KLUKHUHN: In onze tijd van voortgaande specialisatie en versnippering van de wetenschappen is Bos’ universele kijk op de wereld en zijn brede greep op het geheel een verademing. WAT IS EVOLUTIE PRECIES? Daarover bestaan veel misverstanden, vooral bij niet-biologen. Wie het fenomeen beter probeert te begrijpen, ontdekt dat achter evolutie een proces schuilgaat van voordurende verandering. Dit voltrekt zich in drie stadia: het ontstaan van het fysische milieu, zoals de vorming van gesteenten, de biologische evolutie met haar explosie aan levensvormen, en tenslotte wat men kan noemen culturele evolutie: de veranderingsprocessen die zich voordoen in onze samenleving. Het proces van voortgaande evolutie maakt onze werkelijkheid verbazingwekkend dynamisch en complex. Toch verlopen al die veranderingen niet chaotisch. Achter de evolutie schuilt namelijk een beperkt aantal verrassend eenvoudige mechanismen die continu alle mogelijkheden aftasten en beschikbare 'niches' vullen. Zo levert evolutie zeer ingewikkelde en functionele organismen op zonder op een doel gericht te zijn. We hoeven daarom niet aan te nemen dat onze werkelijkheid eerst door iets of iemand bedacht moet zijn, als 'Intelligent Design' of door een of andere schepper. BESTAAN ER STRATEGIEËN WAARMEE WE ONS DESASTREUZE GEDRAG IN DE NATUUR KUNNEN KEREN? Vanuit zijn grondige analyse van de evolutie probeert de auteur, plantenviroloog Lute Bos, om grip te krijgen op de problemen waarvoor de mens zich als gevolg van zijn genetische aanleg in de evolutie gesteld ziet. In het zoeken naar oplossingen komen we grote obstakels tegen, zoals enorme complexiteit, onjuiste beeldvorming en menselijke onwil. Bos benadrukt de noodzaak van verzet tegen de op hol geslagen evolutie en probeert om op basis van de effectieve strategie van geïntegreerde bestrijding van gewasbelagers in de landbouw tot een algemene strategie te komen om het tij de keren. ZIJN ER PARALLELLEN MET INZICHTEN UIT DE LITERATUUR EN GODSDIENSTIGE VERHAALTRADITIES? De enorme veranderlijkheid om ons heen zorgt voor onzekerheid en twijfel aan oude waarheden, vooral bij christenen en ook bij de 'nieuwe Nederlanders' in ons land, zoals moslims. Over de oorspong van het leven heeft de mens zich van alles in zijn hoofd gehaald. Bos verzet zich tegen misvattingen over evolutie en natuur in christelijke kringen en New Age. De veelgehoorde opvatting dat wetenschap en geloof elkaar niet overlappen en dus ook niet in botsing komen, is veel te gemakkelijk. Bos’ levensopvatting is holistisch van aard, maar wars van pseudo-wetenschap. Niettemin herkent hij in literatuur en bijbelse verhalen parallellen met datgene waar we nu als extreem roofzuchtige diersoort in de evolutie tegenaan lopen. Zo legt hij verbanden tussen de geconditioneerde slechtheid van mensen en de wijze waarop in bijbelse verhalen en in de literatuur de 'zonde' en de 'condition humaine' wordt beschreven; en met de oproep tot omkering en doorbreking van de natuurlijke orde, zoals die in bijbelse verhalen voorkomt. Oude geloofsinhouden en teksttradities blijken sociale inzichten te bevatten, die bevestigen wat we nu op basis van wetenschappelijke feiten en kennis van de evolutie zeker weten. Dr. Lute Bos (1928-2010) was werkzaam als plantenziektekundige aan de Universiteit Wageningen. Zijn boek over evolutie is de synthese en filosofische eindbalans van een speurtocht naar de verhouding tussen 'mind and matter' en naar het verschijnsel verandering, dat de Griekse filosoof Heraclitus ooit omschreef als PANTA RHEI: alles stroomt en niets is blijvend.