Heimwee Naar De Mens

'Heimwee naar de mens', een boek op het snijvlak van literatuur en filosofie, is niet toevallig van de hand van een filosofe in wier werk de belangstelling voor kunst en verbeelding vanaf het vroegste moment aanwezig is geweest. In een reeks prikkelende essays probeert zij de mens terug te vinden die dreigt te bezwijken onder het gewicht van de geschiedenis, (godsdienst) oorlogen en de verregaande mechanisering van het bestaan. De bundel opent met een fascinerend tweeluik over Antigone, de klassieke heldin uit Sophocles' gelijknamige treurspel. Zij staat als rebel en bewuste paria model voor het heimwee naar menselijkheid, een thema dat ook in andere stukken wordt aangesneden. Antigone verbeeldt voor Hermsen de radicale, compromisloze houding van de kunstenaar die weigert het op een akkoordje te gooien met politieke machthebbers, maar die daarmee het eigen leven en dat van anderen in gevaar brengt. De verhouding tussen kunst, filosofie en politiek is een terugkerend thema in deze bundel. In het tweeluik over Hannah Arendt, filosofe tegen wil en dank die net als Harry Mulisch 'het proces van de eeuw tegen Eichmann' versloeg, staat de kwestie van banaliteit van het kwaad centraal die voortkomt uit gedachteloosheid. In een ander essay plaatst Hermsen kritische kanttekeningenbij de manier waarop Georges Bataille het gebruik van geweld legitimeert ten behoeve van de eigen extatische ervaring. Liever volgt ze Ingeborg Bachmann bij haar zoektocht naar het ontzegbare. Het essay over de in Nederland te onrechte nog onbekende filosofe Sarah Kofman geeft een inkijkje in de meeslepende manier waarop Kofman het werk van Nietzsche en Freud ontrafelt. Als rode draad door dit en andere essays loopt de vraag wat de kunst en het denken nog vermogen in politiek onrustige tijden.

Recensie(s)

In deze essays op het snijvlak van filosofie, kunst en literatuur geeft Hermsen verschillende voorbeelden van wat zij 'de mens' noemt: het individu dat zich van de massa onderscheidt met een eigen levenshouding. Hoewel een gang door de geschiedenis wordt gesuggereerd - van Sophocles' heldin Antigone tot het lichaamsloze individu in cyberspace - is de bundel eerder een verzameling losse essays. Antigone, het getroebleerde liefdesleven van Flaubert en de politieke filosofie van Hannah Arendt laten zich allemaal onderbrengen onder het ruime thema van 'de mens'. Dat doet overigens aan de merendeels interessante inhoud niets af. In portretten van Flaubert, Lou Andreas-Salome, Rilke en Arendt weet Hermsen de artistieke, amoureuze en intellectuele worstelingen van haar hoofdpersonen helder en meeslepend tot leven te wekken. Hermsen (1961) schreef eerder filosofische verhandelingen rond 'de vrouw in de filosofie' en twee romans (o.a.'Tweeduister', 2001). In deze bundel herneemt zij veel van haar eerdere onderwerpen, waarmee het boek tevens een aardige introductie op haar denken is. Paperback; kleine druk.

Desanka Kempers