Heimwee naar het heden weemoedige opstellen over de samenleving

De Nederlandse bevolking is steeds beter opgeleid. Niet minder dan 80% van de groep tussen 25 en 35 jaar heeft op zijn minst havo of mbo achter de kiezen en een derde van die leeftijdsgroep heeft zelfs hoger onderwijs genoten. Wat had al dat onderwijs ons niet zullen brengen: een kritische geest, vrijdom van bijgeloof, een betere opvoeding van de jeugd, minder criminaliteit, politieke belangstelling, leeshonger, betere televisieprogramma's. De resultaten zijn vooralsnog teleurstellend. Al kijkend, luisterend en lezend krijg je het idee dat het niet best gaat met de samenleving. Casinokapitalisme en grootgraaierij tieren welig in de bovenste regionen en wat treden lager op de maatschappelijke ladder stuiten we op routineuze klemzuiperij, voetbalvandalisme, agressie tegen dienstverleners en voortschrijdend analfabetisme. De enorme stijging van de criminaliteit is, ondanks alle bijzetsloten, hooguit tot staan gekomen. De taal is verrijkt met termen als verloedering en hufterigheid en in de politiek dragen simplificaties, krachttermen en persoonlijke aanvallen bij tot de 'levendigheid van het debat'. Populisme kreeg gestalte in omvangrijke politieke bewegingen, terwijl er nog geen sprake was van economische tegenspoed en de gehele bevolking juist naar een hoger welvaartsniveau werd getild. De televisie omlijst ons volksbestaan met een stroom van pulp. Toch is het in deze bundel niet één en al cultuurpessimisme wat de klok slaat. Zo signaleert de auteur dat de huidige bewoners van de Europese Unie in elk geval geen Tweede Wereldoorlog hebben ontketend en dat zij door de bank genomen hun etnische en andere minderheden beter behandelen dan vroeger. De wellevendheid is misschien niet meer wat zij was, maar een terugkeer naar de autoritaire verhoudingen omgangsvormen van weleer is geen wenkend perspectief. Carlo van Praag was vele jaren verbonden aan het Sociaal en Cultureel Planbureau en had in die functie verantwoordelijkheid voor het tweejaarlijks verschijnende Sociaal en Cultureel Rapport. De daarvoor benodigde kennis is niet verloren gegaan en slaat in deze bundel neer in de vorm van korte, persoonlijk getinte observaties, zonder sociologisch vakjargon en zonder ingewikkeld statistisch materiaal. Samen geven de columns een beeld van de eigentijdse samenleving en dat beeld is dus niet zonder meer vleiend. Maar desondanks vindt de schrijver het huidige Nederland nog steeds zeer leefbaar en heeft hij bij voorbaat 'heimwee naar het heden'.