Het bolwerk Macht en misbruik achter de gesloten deuren van de Zweedse Academie

Als je zo goed onderbouwd kunt documenteren als Matilda Gustavsson in deze zaak heeft gedaan, dan ben je een uitstekend journalist en mogen we hopen dat er nog veel goede verhalen zullen volgen.

Ze schrijft boeiend en bovenal integer en op intelligente wijze over een ontluisterend beeld van de Zweedse Academie. Deze Academie werd jarenlang voor een groot deel "bevolkt" door narcisten die zichzelf onschendbaar achtten. Voor veel mensen, en niet alleen voor de Zweden, is dit beeld als een luchtballon uiteengespat.

De "hoofdrolspeler" in het verhaal, Jean- Claude Arnault, heeft jarenlang de kans gehad zijn gang, op allerlei wijze, te gaan. In de tijd dat hij naar Zweden kwam (en daar bleef) was er geen enkele controle naar de achtergrond van iemand, in dezen Arnault. Hij kon zijn gang gaan. Hij blijkt een pathologisch leugenaar. Zijn partner, Katarina Frostenson faciliteerde zijn gedrag. Dat kon alleen omdat zij werd gezien als een goed poëet. Ze had alle vrijheid, wie zou haar tegenspreken? Vazallen en meelopers zijn van alle tijden.

Katarina Frostenson en Arnault hebben de boel nogal bedonderd, geld en macht waren de hoofdzaak. Er werden kunststukken vermist, waarom werden hier geen onderzoeken naar verricht? Er konden appartementen in het buitenland worden bewoond, betaald blijkbaar met subsidie. Er vond blijkbaar geen enkele controle plaats waaraan de verleende subsidie werd besteed. Waarom is er geen fiscale recherche verricht?

Arnault, als je zijn eerste levensjaren bekijkt, is door zijn moeder in wezen afgewezen. Waarschijnlijk kon ze hem als naaister niet onderhouden. Hij werd opgevoed door een andere vrouw en kwam daarna terecht in het tweede gezin van zijn vader. Is het afstaan van zijn biologische moeder aan een andere vrouw (opvoedster) een rode draad die door zijn verdere leven een grote rol speelt? Moesten de vrouwen die hij verkrachtte/vernederde daarvoor boeten? En was Katarina misschien de moeder die hij miste? Katarina, de vrouw op de achtergrond, maar heel dominant aanwezig, op alle fronten. Zij maakte de dienst uit en niemand durfde in "haar kringen" op te staan tegen haar. Ze heeft dit gedrag lang volgehouden en daardoor veel slachtoffers veroorzaakt.

Uiteindelijk laat het verhaal me niet gemakkelijk los. Wat de man vrouwen die kwetsbaar waren heeft aangedaan en ook de personen die om hem heen hingen, uit eigenbelang en die zich (lafhartig) afzijdig hielden, heeft/hebben veroorzaakt is niet te beschrijven.

Arnault heeft zijn minderwaardigheidscomplex (geen enkel diploma) prachtig uitgebuit. En Katarina heeft dit, wetende, als een soort cultuur uitgedragen. Noem het een machtsgevoel of een gevoel van onaantastbaarheid. Beiden wisten zich gesteund door een bepaalde groep (kliek).

Uiteindelijk zijn ze, met hun vazallen, door de mand gevallen. Het moest gewoon ooit gebeuren. Het heeft alleen erg lang geduurd voordat het naar buiten kwam.

Zweden mag met Matilda Gustavsson een uitstekend schrijfster aan hun lijst van goede auteurs toevoegen. Ze verdient het.

De Nobelprijs voor de literatuur 2018 werd niet uitgereikt. Aan dit volstrekt ongebruikelijke fenomeen lag een werkelijk onvoorstelbaar schandaal ten grondslag. Dat werd veroorzaakt door “macht en misbruik achter de gesloten deuren van de Zweedse Academie”, zoals de ondertitel van het boek luidt.

De in 1946 geboren Fransman Jean-Claude Arnault is de echtgenoot van de in Zweden vermaarde dichteres Katarina Frostenson. Deze dame was lid van de Zweedse Academie, een eerbiedwaardig instituut bestaande uit achttien personen van hoge statuur die voor het leven gekozen zijn. De Academie is onder meer verantwoordelijk voor de toekenning en uitreiking van de Nobelprijs voor de literatuur.

Matilda Gustavsson werd als onderzoeksjournalist van het Zweedse dagblad Dagens Nyheter in oktober 2017 getriggerd door een bericht over het seksschandaal rond Harvey Weinstein. De rechtszaak tegen die weerzinwekkende machtswellusteling is thans in een eindstadium. Gustavsson besloot een nog sluimerend soortgelijk schandaal in eigen land te onderzoeken. Er waren slechts geruchten dienaangaande. Zij kon zich aanvankelijk ook niet voorstellen dat zoiets in Zweden mogelijk zou zijn.
Na langdurig en grondig onderzoek bleek het tegendeel het geval. De belangrijke culturele ontmoetingsplaats Forum in Stockholm had dwarsverbanden met de Zweedse Academie. Het beheer van Forum werd gevoerd door eerdergenoemde Arnault, een charmante maar ook uiterst botte fantast.
Gustavsson duikt in de levensgeschiedenis van Arnault. De man bleek een verleden van twaalf ambachten dertien ongelukken te hebben gehad in zijn vaderland. Na zijn huwelijk met Katarina wist hij zich in Stockholm in te dringen in de belangrijke culturele kringen. Via Forum maakte hij zich vervolgens schuldig aan vele gevallen van seksuele intimidatie en zelfs van verkrachtingen van veelal jonge(re) vrouwen. Door zijn veronderstelde machtspositie bleef dat jarenlang onder de radar en dus ook onbestraft. Zijn handelwijze werd zelfs door sommige mensen gewoon goedgepraat. De (vrouwelijke!) hoofdredacteur Cultuur van een krant schreef:

“Het gedrag van de vrouwen moet ervoor hebben gezorgd dat hij (Arnault) moeilijk kon beseffen dat hij tegen hun wil seks met hen had.”

Toen de zaak door openhartige getuigenissen van diverse vrouwen aan het rollen raakte, ontstond er een crisis in de Zweedse Academie. Daarin speelde de inmiddels overleden Sara Danius een moedige rol, die zij moest bekopen met haar vertrek. Enkele anderen volgden haar voorbeeld. Als verdediging van Arnault en Frostenson werden allerlei complottheorieën gelanceerd.
De eerste melding van het onaanvaardbare gedrag van Arnault werd al in 1996 bij brief gedaan. Zij verdween in de doofpot. En Arnault kon nog vele jaren ongehinderd zijn gang gaan. Het is bijna ongelooflijk, zoals dat ook geldt voor Weinstein.
Arnault is uiteindelijk vervolgd en op basis van twee bewezen verkrachtingen veroordeeld tot tweeëneenhalf jaar gevangenisstraf. Katarina Frostenson stelde zich lang teweer, maar trok zich tenslotte terug uit de Zweedse Academie.

Matilda Gustavsson heeft met “Het bolwerk” een indrukwekkend non-fictie boek geschreven. De schrijfstijl en het woordgebruik zijn onberispelijk. Het verhaal kan worden gelezen als een spannende roman, maar het is keiharde werkelijkheid. De lezer vraagt zich regelmatig af hoe het toch mogelijk is dat deze misstanden kunnen plaatsvinden en ook nog gedurende zo’n lange tijd. Het gedrag van “mensen” als Weinstein en Arnault is onbestaanbaar, maar het gebeurt wel degelijk. En gevreesd moet worden dat er nog veel meer gevallen zijn.
“Het bolwerk” is een fraai staaltje onderzoeksjournalistiek van Matilda Gustavsson. Haar onschatbare verdienste is dat zij met veel volharding heilige huisjes omver weet te werpen en te decimeren tot ordinaire gelegenheden.

Geschreven bij Het bolwerk

Koop dit boek niet als luisterboek. De vertelstem blijft het hele boek op dezelfde intonatie hoogte, behoorlijk monotoom, zinnen lijken nooit “af” waardoor het taaie kost wordt, spanningsbogen missen en de verhaallijnen zijn daardoor minder duidelijk. vermoeiend luisteren. Zonde want het verhaal vraagt erom dat spanning wordt opgebouwd.