Het einde van de punk in Helsinki

Het eerste en het laatste hoofdstuk sluiten naadloos op elkaar aan. Toch zitten hier twee verhaallijnen en twintig jaar tussen.

Het is 1987 en nog in de tijd van de DDR.
Ole, met als bijnaam 'Sid' is genoemd naar Sid Vicions van The Sex Pistols. Hij is zeventien jaar en vormt samen met zijn vriend Frank 'Rotten' de band Automat.
Deze twee vrienden reizen af naar Pilsen in het communistische Tsjecho-Slowakije om een optreden van de beroemde punkband Die Toten Hosen bij te wonen. (Tote Hose is een uitdrukking voor saaiheid en verveling omdat er niets gebeurt)

Nancy start in januari 1987 met een geheim dagboek. Sinds de ramp van Tsjernobyl in 1986 heeft ze net zoals bijna iedereen in haar omgeving last van 'haar strot' en slikt daarvoor medicijnen. Nancy spreekt aardig Duits ook al wordt dat door haar moeder niet gewaardeerd.
In haar dagboek kunnen we lezen over het niet passen in het systeem, het communisme van de jaren tachtig.

Nancy is ziek, heel ziek en ze ziet steeds vaker een zwart glimmend beest met oplichtende gouden ogen. Als ze hierin kijkt ziet ze zichzelf.

Tijdens dit concert ontmoet 'Sid' de Tsjechische 'Nancy'. Zij noemt hem en 'Rotten': 'twee Trabi's uit de DDR'. Hier komen de twee verhaallijnen even samen.

Ole runt jaren later een café in een grote stad in het oosten van Duitsland. Het café heet 'Helsinki'. Hij heeft samen met Connie een dochter; Eva. Met hen heeft hij weinig tot geen contact meer.
Zijn vriend Frank is flink ouder geworden de laatste tijd en heeft een eigen wereld gemaakt met voetbalpoppetjes. Hij wordt overreden door een tram en Ole vind de poppetjes van Sid en Nancy en ziet zijn eigen leven als een voetbalwedstrijd;
'Vooral zag hij nu dat hij voor zijn eigen team speelde en tegelijk tegen zichzelf. Hij begreep dat het altijd zo gaat in het leven; en daarom niemand ooit kan winnen omdat je uiteindelijk altijd uitgeput raakte.'
Ole wordt voortdurend geplaagd door allerlei herinneringen uit zijn punkverleden en de ontmoeting met 'Nancy' begint hem parten te spelen.

Het hoofdstuk 'Een manifest' is een hoofdstuk van 17 pagina's in witte letters tegen een zwarte achtergrond. Het manifest bestaat uit één enkele zin met komma's, geen punt tot na het laatste woord. Het handelt over de punkers en de mensen die de muur die hen tegenhield ontgroeid zijn.

Er gebeurt zo enorm veel in dit verhaal. Teveel om op te kunnen noemen zonder alles weg te geven. Het speelt zich af in een sterk veranderende wereld. Deze veranderingen kunnen niet door iedereen bijgehouden worden. En sommigen willen dat ook niet.
Dit verhaal heeft me zeker aangesproken; met name de humor die steeds de kop opsteekt is aanlokkelijk.
Bovendien is het een leerzaam verhaal voor diegenen die de beschreven tijd niet meegemaakt hebben of niet bekend zijn met punk. Soms heb ik iets opgezocht omdat ik niet wist waar het precies over ging. Dat haalde er de vaart wat uit, maar toch heb ik het boek graag gelezen.

De in Nederland nog niet zo bekende Tsjechische schrijver Jaroslav Rudis heeft een vlot leesbaar boek geschreven over een stel punkers die opgroeien in de voormalige DDR en in Tjechie. In de opbouw komen verschillende met elkaar verband houdende verhalen om en om aan de beurt. Grappig is dat dit in de kleur van het papier en de opmaak tot uitdrukking komt. Het boek beschrijft een tijdbeeld van het opgroeien van jong volwassenen in moeilijke omstandigheden. Door punker te zijn maken ze het zich ook niet makkelijk. Het is een uiting van verzet. Ook na de val van het ijzeren gordijn is het in de Oost-Duitse stad waarin de bar Helsinki zich bevindt geen rozengeur en maneschijn. Een boeiend kijkje in de geschiedenis. Boek verdient meer aandacht.

Voor de echte boekenwurm.
Mooi en meeslepend verhaal

Nieuwe Tsjechische literatuur: Jaroslav Rudiš

‘Het einde van de punk in Helsinki’ van de Tsjechische schrijver Jaroslav Rudiš , eind vorig jaar verschenen bij Uitgeverij Nobelman, en prachtig vertaald door Edgar de Bruin, is een opmerkelijke roman. Hij gaat, zoals de titel al aangeeft, over een groep oud-punkers rond het café Helsinki in (waarschijnlijk) Leipzig. Maar een deel van de roman in de vorm van een dagboek dat in de tekst is vervlochten, speelt zich af eind jaren tachtig in wat nu Tsjechië heet.
Punk onder het communistisch regime Husák was toen een verzetsdaad en voor de punkers daar en toen waren de Sex Pistols en de Duitse groep Die Toten Hosen de grote voorbeelden. Maar ‘Het einde van de punk in Helsinki’, de eerste roman van Rudiš die in het Nederlands is vertaald, gaat vooral ook over (het doorbreken van) grenzen. Grenzen tussen de toenmalige DDR en Tsjecho-Slowakije, grenzen tussen generaties, grenzen tussen het Oostblok en het ‘vrije’ westen, terwijl op de achtergrond de grensoverschrijdende Tsjernobyl-ramp ook zijn invloed doet gelden. De grenzen worden ook uitgedrukt op het niveau van de taal: het dagboek van de Tsjechische punkster steekt qua idioom sterk af tegen de tekst van de verteller. Omdat de verschillende tekstsoorten ook in grafisch opzicht van elkaar worden onderscheiden, wordt dit aspect nog een extra benadrukt.
Maar ook de tijd van na de ‘Wende’ heeft zijn eigen problematiek, waar een nieuwe generatie, zoals Eva, de dochter van café-eigenaar Ole en haar vrienden, zich verzet tegen megalomane stadsprojecten en de ontwikkelaars die erachter zitten. Kortom, ‘punk’ is van alle tijden en van alle plaatsen. Toen Jaroslav Rudiš na afloop van de presentatie van de roman mijn exemplaar signeerde, streepte hij op het titelblad ‘Helsinki’ door en schreef er ‘Groningen’ voor in de plaats. Punk is overal.

Jaroslav Rudiš, Het einde van de punk in Helsinki. Roman. Vertaald uit het Tsjechisch door Edgar de Bruin. Uitgeverij Nobelman. 336 pagina’s. ISBN 9789491737169