Het empathisch teveel op naar een werkbare onverschilligheid

Dit boek wordt gekenmerkt door één grote begripsverwarring: de auteur haalt empathie als cognitief vermogen, het emotioneel geraakt worden door het leed van anderen (medelijden) en de actieve inzet voor een ander in nood (altruïsme) voortdurend door elkaar. Dat pure emotionaliteit niet zomaar leidt tot een rechtvaardige samenleving is al te evident. Maar waarom zouden we zo’n samenleving willen, als we niet eerst geraakt worden door die ander? En hoe zouden we efficiënte maatregelen kunnen nemen zonder ons in te leven in diens toestand? De verhouding emotie-ethiek is al eerder en veel scherpzinniger uitgewerkt door Martha Nussbaum, die niet vermeld wordt. Het betoog wordt gelardeerd met ideeën van Hume, Adam Smith en Levinas, die op zijn minst onvolledig en inaccuraat worden weergegeven (van Hume wordt 'An Enquiry Concerning the Principles of Morals' niet vermeld, bij Levinas verwijst hij in de tekst naar het verkeerde boek – als hij Levinas echt zou kennen, zou hij bovendien weten dat liefdadigheid nooit helemaal overbodig kan worden, omdat de wet altijd te laat komt en te algemeen is). Zijn weergave van de visie van het darwinisme op het altruïsme leidt aan hetzelfde euvel. Wat met ‘universele naastenliefde’ bedoeld wordt, heeft Devisch evenmin begrepen: het gaat niet over 'iedereen sympathiek vinden', maar om zich het lot aantrekken van om het even welke medemens in nood. Het onderscheid tussen ‘eros’ en ‘agapè’ is hem blijkbaar niet bekend. En snapt hij echt niet dat er precies omdat de mens niet zomaar het goede wil, van een gebod sprake is? Dat we onze verzorgingsstaat beter niet vervangen door op medelijden gebaseerde liefdadigheid spreekt vanzelf. Maar het is veel urgenter om in te gaan op de idee de zorg te privatiseren. De hoofdstelling – er is te veel empathie en te weinig onverschilligheid – werkt uiteraard prikkelend op potentiële lezers, maar wie het boek enkel oppervlakkig benadert, zal het gemakkelijk als een rechtvaardiging voor zijn eigen egocentrisme zien en in die zin is het niet ongevaarlijk. De roep om meer empathie (als cognitief vermogen!) lijkt juist heel gerechtvaardigd in een samenleving waar mensen steeds meer vreemden worden voor elkaar. Dit boek concentreert zich op een vals probleem, en dat op een manier die een lesgever aan een universiteit op veel vlakken onwaardig is.

Geschreven bij Het empatisch teveel

Op zich klinkt het ongeloofwaardig, hoe zou je teveel aan empathie kunnen hebben? Waarom zou dat niet goed zijn, wat kunnen de consequenties zijn? Soms is het goed om de zaak van een totaal andere kant te bekijken en daarom is het fijn dat Ignaas Devisch de voor-en nadelen op een rijtje heeft gezet zodat de lezer zelf een oordeel kan vellen. Het boek is opgebouwd uit vijf hoofdstukken, waarvan één met de titel: Waarover ik praat als ik over empathie praat, is dit misschien een verwijzing naar het gelijknamige boek van Haruki Murakami, (Waarover ik praat als ik over hardlopen praat)?
Aan de hand van voorbeelden uit het maatschappelijk debat vertelt de auteur over de filosofisch-maatschappelijke geschiedenis van het denken over empathie en hij laat ons nadenken over de vraag of er in elk mens een schurk kan schuilen....
Volgens fenomenologen zoals Edmund Husserl, Maurice Merleau-Ponty en Edith Stein is empathie het vermogen je in te leven en mee te voelen in de belevingswereld van een ander is. Het woord fenomenologie is afgeleid van het Griekse phaenomenon, 'dat wat aan ons verschijnt' , de wereld die zintuiglijk aan ons verschijnt. De opgedane kennis is niet voor iedereen gelijk, het is afhankelijk vanaf welke plaats in de wereld deze kennis opgedaan wordt.  
Het lijkt of we steeds gevoellozer reageren op andermans leed, maar wanneer je de cijfers erbij haalt valt dat heel erg mee. Misschien is het de morele globalisering die ons soms doet wegkijken? Er bestaat zelfs een formule die gebruikt wordt in de context van ontwikkelingswerk H=E:A  (Hulp=Ellende:Afstand). Door de enorme hoeveel leed die ons bereikt, is het niet moeilijk voor te stellen dat wij empathische handen tekort komen. Volgens Frans de Waal (bioloog) is empathie ontstaan om de eigen kleine groep van naasten bijeen te houden. 
Dit is een helder verhaal over een actueel onderwerp. De auteur heeft zichzelf regelmatig herhaald om zijn verhaal te versterken, zo zal ik het maar samenvatten. De lezer mag zichzelf de spiegel voorhouden of hij vindt dat hij te weinig, teveel of precies empathisch genoeg leeft. Er zijn alternatieven, soms is een beetje afstand nemen juist heel functioneel. De goede balans tussen alles weggeven en alles voor jezelf houden is te vinden wanneer je niet alleen vertrouwt op de emotie maar ook het verstand mee laat spreken. De historische, politieke (meer of minder verzorgingsstaat) en filosofische achtergronden helpen mee om een beeld te krijgen van wat de mens beweegt empathisch te zijn. Begrippen als solidariteit, medeleven, medelijden en empathie liggen soms dicht bij elkaar, maar zijn niet hetzelfde.   

Een boek vol verrassende inzichten in de rol van empathie in de samenleving. Empathie als beweegreden lijkt voor velen goed en vanzelfsprekend, maar Devisch laat zien dat daar veel op valt af te dingen. Empathie staat op gespannen voet met rechtvaardigheid, leidt tot perverse effecten en is voor bijvoorbeeld openbaar bestuur als leidraad regelrecht uit den boze.

Helaas kan ik mij niet scharen in de rij van enthousiasten van dit boek. Ik had hogere verwachtingen en hoopte dat het boek me daadwerkelijk aan het denken zou zetten als empathisch mens. Dat is niet gebeurd. Het blijft objectief en naar mijn mening ietwat 'warrig en niet-pakkend'. Ik kan er de vinger niet op leggen, maar ik kon mijn hoofd moeilijk bij de inhoud houden. Misschien de schrijfstijl, ik weet het niet. Helaas geen topper voor mij.

zwak boek, ik had meer verwacht van een universitair persoon en filosoof. Haalt allemaal termen door elkaar, deels omdat hij begrip empathie niet definieert waardoor hij allerlei zaken door elkaar haalt. Uit de bibliografie komt het tekort aan de oppervlakte, heeft belangrijkste werken uit de psychologie niet gelezen, niet op hoogte van de ontwikkelingspsychologie, recente hechtingstheorieën, alsook niet de belangrijkste psychotherapie richting, welke over empathie meest uitgebreid heeft besproken, gelezen.

Geschreven bij Het empatisch teveel

Zeer helder uiteengezet waarom een teveel aan empathie niet perse goed is.

Zeer matig boek, dat qua uitwerking, onderbouwing en verdieping tergend ondermaats is voor een hoogleraar filosofie en ethiek. De auteur hanteert zo het hem uitkomt verschillende begripsdefinities, onderbouwd met een evenzo selectieve greep uit de literatuur. Een en ander wordt aan elkaar geknoopt met drogredenen, weliswaar in een vlotte schrijfstijl. Dit boek geeft enkele (niet hele vernieuwende) inzichten in partialiteit en solidariteit, maar niets over het centrale dilemma t.a.v. empathie.

Geschreven bij Het empatisch teveel

Geeft ook praktische handvatten voor zelfreflexie en zicht op gedrag van anderen.

Wat ik goed vind aan dit artikel: goede kwaliteit.

Het verbreed je horizon, en je kijkt anders naar het empathie's vermogen van anderen.