Het geheim van Carmen

Je leest Kooiman, en waar je meteen al niet omheen kan is de stijl: wat allemachtig strak geschreven! Er staat geen woord overbodig, er is geen woord dat niet precies en exact is, alles wat er staat vraagt om honderd procent aandacht. Hij schrijft in een taal die je geen ruimte geeft om adem te halen, geestelijk pauzeren is uit den boze, voor je het weet heb je iets gemist, en ontgaat je misschien de betekenis. Het paradoxale is dat wàt Kooiman beschrijft bijna betekenisloos lijkt: meestentijds lijkt er helemaal niets te gebeuren, maar aan het eind blijkt er wel degelijk wat gebeurd te zijn, iets heel ingrijpends bovendien. De tragedie is als het ware naar binnen gesijpeld, tussen die woorden door die emotioneel gezien kaal zijn, maar aan het eind de lezer met een beklemd gevoel achterlaten, met een brok in de keel, of met een prangend hart dat vergeefs naar uiting haakt. Dan kijkt de lezer naar buiten en constateert dat de werkelijkheid minder dwingend is dan een verhaal van Kooiman waarin vrijheid onbeduidend is en het noodlot onnoembaar: weet een vis van water?
In feite had dit boek ook wel, aansluitend op zijn vorige verhalenbundel "Oefenen in ontsnappen deel II" kunnen heten. Net zoals door de lezer aan de stijl van Kooiman niet valt te ontsnappen lukt het ook de hoofdpersonen van z'n leven niet om te ontsnappen. Dat ze niet kunnen ontsnappen is het bewijs van hun schuld. Niet het onomstotelijke auteurschap van een handeling maakt de personages schuldig, het feit dat ze niet kunnen ontsnappen aan het vernietigend oordeel bewijst dat zij schuldig zijn. Dat is intrigerende ethiek. Bij Kooiman bestaat vrije wil wel degelijk. Maar het willen van een daad wil nog niet zeggen dat wat je aangewreven wordt ook op deze wil terug te voeren is. De verbeelding is nog vrijer dan de wil, en het is in de verbeelding dat schuld naar binnen kan om het noodlot tot alleenheerser te komen. Ik vind –ondanks de blurptekst- het fenomeen schuld in deze verhalen minder belangrijk dan de onontkoombaarheid van het noodlottig einde. Dat de hoofdpersonen willen ontsnappen maakt de verhalen, niet dat ze schuldig zijn. Je zou bijna zeggen: de schuld is niet van hen, hun einde wel. Wat dat betreft zijn Kooimans verhalen nog het meest te vergelijken met Griekse tragedies, vallen ze buiten de Joods-christelijke morele traditie.
Wat ik jammer vind is dat de eerste twee verhalen veel te schetsmatig eindigen, alsof Kooiman er geen zin in had om ze net zo magistraal naar een eind te voeren als in de novelle "Schuld en boete" waarmee het boek afsluit.