Het houten bestek

IJzermans beschrijft een kant van de oorlog die onbekend is gebleven: dwangarbeiders.
Mooi, ontroerend verhaal in rijke taal. Veelbelovend debuut.

Mart heeft als jongeman in de Tweede Wereldoorlog veel meegemaakt. Daarna heeft hij ervoor gekozen om nooit meer terug te kijken alleen maar vooruit: leven! Het leed heeft hij weggestopt in een kamertje van zijn geheugen, de deur ervan op slot gedaan en de sleutel weggegooid.
Heel lang gaat dat goed, Mart trouwt en krijgt samen met zijn vrouw kinderen. De kinderen hebben een lieve vader die veel met hen doet. Als zijn dochter Mathilde op een ochtend samen met haar broertje op snoepjacht is, ontdekken ze diep weggeborgen een houten bestek. Hun moeder geeft dan aan dat hun vader in de oorlog veel dingen heeft meegemaakt, het houten bestek is een herinnering daaraan.
Als Mathilde achttien is, gaat ze naar de kunstacademie in Breda en op kamers. Thuis zijn benauwt haar, de sfeer is niet goed meer. Dat lijkt door Mart te komen. Hij is overspannen thuis, zegt niets, doet niets.
Zijn vrouw denkt dat het met zijn herinneringen te maken heeft uit de Tweede Wereldoorlog en maant hem aan om een uitkering aan te vragen. Mart voelt daar niets voor, het verleden is het verleden voor hem, dat is afgesloten.
Het houten bestek is een prachtig boek. Het verhaalt over keuzes maken, maar ook over vrijheid. Vrijheid om je eigen keuzes te maken, zelfsturing te geven aan je leven, niet hoeven te voldoen aan de verwachtingen van anderen.
Mathilde lijkt veel op haar vader, zij gaat op zoek naar zijn verleden door te graven in een oude kist. Deze kist staat symbool voor het afgesloten kamertje in het geheugen van Mart. In de oude kist ligt het dagboek van vader Mart uit de laatste dagen van de WOII en de dagen daarna. Ze gaat Mart beter begrijpen en vindt daarbij ook zichzelf terug.

Mathilde groeit op in gezin met een geheim, iets waar nooit over gepraat wordt. De rol van de vader in de tweede wereldoorlog. Maar daarnaast is het een geweldige vader voor de kinderen. Een vader die altijd liep te zingen, die de kinderen in bad deed en hielp met de afwas. De vader die zondagmiddag met de kinderen naar de zandverstuiving in het bos. Maar als Mathilde studeert aan de kunstacademie en zit met haar in de knoop als haar vader instort. Hij houdt op met praten. Dat Mathilde haar nieuwe leven niet met haar vader kan bepraten is nog het meeste dat ze mist.
Ze weet dat er een kist is waar ze nooit aan mochten komen. Ze weet dat daar spullen in zitten van de Tweede Wereldoorlog. Mathilde is 17 jaar oud als ze de kist opent en een dagboekschrift van haar vader vindt en begint te lezen. Dat vormt een deel van het verhaal, het dagboekverhaal van haar vader, het andere deel is haar eigen leven en wat ze daarin meemaakt en het derde deel is het verhaal van haar vader die de psychiater bezoekt om een uitkering te krijgen. De vader is in de oorlog opgepakt wegens spionage en voor straf naar een zogenaamd Arbeitserziehungslager gestuurd. Het was daar heel zwaar, mishandelingen, vernederingen enzovoort. Maar toen ze terugkwamen, degene die het overleefd hadden, kregen ze een kater. Geen ontvangst, geen blijdschap, mee voor collaborateur versleten en het zinnetje dat steeds terugkwam ‘had je niet kunnen onderduiken’. Dat is de reden om te zwijgen.

Het boek is indrukwekkend maar door de manier van schrijven blijft het wat afstandelijk. De personages hadden dieper uitgewerkt kunnen worden naar mijn mening aan de andere kant heeft het afstandelijke ook het voordeel dat je het zelf kan invullen/aanvullen met eigen beelden en ideeën op die manier kan je ook je eigen grens trekken tot hoever je die invulling geven kan laten gaan, hoe diep het bij je binnen kan komen.
Aan de andere kant vind ik het ook wel bijzonder dat ik nooit iets geleerd heeft over deze straf/werkkampen. Ik heb voor geschiedenis de tweede wereldoorlog behandeld op de middelbare school maar deze ken ik niet, het wordt nog steeds doodgezwegen daarom ben ik blij met het boek.

De titel van het boek komt niet goed terug in het boek. Na enig speurwerk in de leesclub van Hebban kwamen we er achter dat de gevangenen in Scheveningen een houten bestek kregen waarmee geen schade kon worden aangericht. Dat had wel iets duidelijker in het boek naar voren mogen komen.
Alles bij elkaar een prachtig boek met een paar kanttekeningen daarom 4 sterren.

Wat een indrukwekkend boek over een vader en een dochter. Beschreven wordt hoe verdrongen ervaringen doorwerken in een gezin en in dochter Mathilde die op zoek gaat naar het verhaal van haar vader. Ontroerend, indringend en prachtig geschreven. Dit boek moet gelezen worden!

Spannend beschreven in de vorm van een vluchtverhaal. Literair, maar zeer prettig leesbaar. Mede doordat er 3 verhaallijnen door elkaar heen lopen.