Het meisje en de geleerde kroniek van twee verloren gewaande Rembrandts

Het boek wat door iedere liefhebber van geschiedenis en kunst gelezen moet worden!
Je mag een boek niet op zijn kaft beoordelen.. Nou bij dit boek mag dat zeker wel.
Een boek die je gewoon af en toe uit de kast wilt pakken alleen al om die 2 pareltjes op de voor- en achterkant nog eens goed te bekijken.
Dit geldt ook zeker voor de inhoud.
Het begint met hoe de schilderijen en het verhaal erachter van `het mapje ooit´ tot de uitwerking van dit boek is gekomen.
Je voelt en merkt in alles de liefde voor deze schilderijen en de kunst geschiedenis.
Het boek neemt je mee van het Amsterdam waar de 2 "tronies" in 1641 geschilderd werden door de meester, tot hoe ze uiteindelijk via de veiling van Jan van Leppens bezittingen terecht kwam in het Weense paleis van de familie Lanckronski en verder...
Het 2e kind van vader Karol Lanckoronska was Karolina; Gravin Karolina Lanckoronska was het eerste kind uit zijn huwelijk met Marie Fürstin von Croy ze werd geboren op 11 aug. 1898.
Gravin Karolina speelt een belangrijke rol in dit verhaal. Het is dankzij haar en de brief die ze in 1994 schreef, 5 jaar naar het vallen van de muur vanuit Rome dat we ze nu nog kunnen bewonderen in het koninklijk paleis van Warschau.
We volgen in het verhaal de weg van Karolina die ondanks dat het in die tijd niet gewoon was voor een meisje toch kunst geschiedenis mocht gaan studeren. De liefde voor de kunst had ze als klein meisje al overgenomen van haar vader.
Je leert meer over haar, de geschiedenis van Polen en Oostenrijk inclusief de 2e wereldoorlog waar Karolina in concentratiekamp RavensBrück terecht kwam. Ondertussen dat Karolina aan het vechten was voor haar leven kwamen de twee schilderijen bloot te staan aan de grote kunstroof tijdens de oorlog.

Het hele verhaal is in op een zeer boeiende manier verteld waardoor ook iemand zonder veel interesse in (kunst) geschiedenis zich kan verliezen in dit boek. Je proeft daadwerkelijk de sfeer van Amsterdam van kunstenaars en kunstverzamelaars in de 17e en 18e eeuw en je ziet jezelf al ronddwalen op Rozdal in de 19e eeuw..
Gerdien Verschoor heeft dit verhaal tot leven weten te brengen.
Ze heeft me een andere kijk op de schilderijen weten te geven en ik zou nu niks anders willen als naar Warschau gaan...
Pluspunten aan dit boek zijn de mooie foto's die te zien, de bronnen en het namenregister waar overal in dit boek naar verwezen wordt.
*****

Op 22 oktober 1994 krijgt het Koninklijk museum in Warschau 2 schilderijen van Rembrandt van Rijn, ‘Meisje in een schilderijlijst’ en Geleerde aan zijn lessenaar’. In het boek Het meisje en de geleerde van Gerdien Verschoor volgen we het verhaal van deze twee schilderijen van 1641 toen Rembrandt ze schilderde tot de schenking in oktober 1994 door Karolina Lanckoronska. Het is haar fascinerende levensverhaal dat het grootste deel van dit historische boek inneemt.
Het eerste deel van het boek ‘Het paradijs’ beschrijft de geboorte van de schilderijen tot aan de Tweede Wereldoorlog. Vooral de sfeer van het Wenen rond 1900 weet Verschoor prachtig neer te zetten. De geschiedenis van Polen en haar laatste koning Stanislaw August Poniatowski is interessant om te lezen.
In het tweede deel van het boek ‘Op drift’ neemt Verschoor de lezer mee naar de periode 1939 – 1994. In dit deel wordt het leven van Karolina Lanckoronska beschreven waarbij vooral haar jaren in het concentratiekamp Ravensbruck bijzonder zijn. Hoe Karolina na de oorlog haar leven weer opbouwt vanuit haar overtuiging om goed te willen doen, is inspirerend. De beslissing om ‘Meisje in een schilderijlijst’ en ‘Geleerde aan zijn lessenaar’ zoals Verschoor het schrijft: “terug te geven aan een heel volk dat door delingen en oorlogen zoveel cultureel erfgoed is kwijtgeraakt”, past dan ook helemaal in het beeld dat van Karolina geschetst wordt.

Naast dat het boek goed geschreven is, is het een prachtig pleidooi voor het belang van kunst en haar geschiedenis.

Wat een fascinerend boek. Zowel de reis van de twee schilderijen als vooral het levensverhaal van gravin Karolina Lanckorońska wordt zo boeiend verteld dat je door wilt blijven lezen.
Gerdien Verschoor neemt je mee in de geschiedenis over de politieke situatie in Europa in de 18e, 19e en 20e eeuw en dus ook de 1e en 2e wereldoorlog en het leven van vooral de Poolse adel in deze periode. Naast de twee schilderijen staat het leven van gravin Karolina, dochter van Karol Lanckorońska, edelman en gepassioneerd kunstverzamelaar, centraal. Karolina deelde die passie met haar vader, zij studeerde aan de universiteit van Wenen en was docent aan de universiteit in Lwow tijdens de 2e wereldoorlog, zat in het verzet, maar ook in kamp Ravensbruck. Indrukwekkend hoe zij zich staande kon houden in het concentratiekamp, mede door te putten uit haar kennis over kunst.
In het boek vind je ook prachtige foto’s van de familie en van de schilderijen waarover geschreven wordt. Omdat er heel veel informatie in het boek staat, zou het daardoor saai kunnen worden, maar dat is het zeker niet. Wat mij betreft is dit boek echt een aanrader. En op mijn bucketlist staat nu een bezoek aan Warschau om de twee Rembrandts, het meisjes en de geleerde, in het echt te zien.

In oktober 1994, toen de laatste Sovjettroepen het Poolse grondgebied net verlaten hadden, kwam in Warschau bij het Koninklijk Paleis een zending schilderijen aan. Daarbij waren ook twee topstukken van Rembrandt uit 1641 die eerder in dit paleis hadden gehangen: Meisje in een schilderijlijst, en Geleerde aan zijn lessenaar. Het zijn twee zogenaamde ‘tronies’, genrestukken die niet in opdracht waren geschilderd maar waarvoor Rembrandt onbekende mensen liet poseren voor schilderijen die hij verkocht op de open markt.
In Het meisje en de geleerde beschrijft Gerdien Verschoor deze schilderijen zo gedetailleerd dat je het gevoel hebt dat je naast haar staat terwijl zij ze bekijkt. “… dat Meisje kijkt je vanonder haar baret onbevangen aan. Haar neus is recht, haar lippen vol, ze heeft een zweem van een kuiltje in haar kin. Haar losse haren zwieren over het jakje dat bij de hals met bont is afgezet. …. We zien zelfs de schaduwen van haar vingertoppen op de schilderijlijst bewegen. Het meisje lijkt maar een klein duwtje nodig te hebben om door de lijst heen te kunnen springen en in levenden lijve voor ons te staan.” Goed kijken is een kunst op zich.
De schilderijen hebben een lange en ingewikkelde geschiedenis, en hebben een fascinerende reis achter de rug van verzamelaar naar verzamelaar, dwars door Europa. Onder andere waren ze het eigendom van de laatste koning van Polen. Via vererving belandden ze in het bezit van de graven Lanckoroński, Poolse grootgrondbezitters met landgoederen in het zuid-oosten van Polen. Tijdens de tweede wereldoorlog werden de Rembrandts geroofd met als doel deel te gaan uitmaken van Hitler’s museum, dat er nooit gekomen is. In plaats daarvan stonden ze in het depot in een oude zoutmijn. Na de oorlog kostte het de familie de nodige moeite om ze net als de rest van de verzameling terug te krijgen, maar dat lukte. Ze werden tijdelijk opgeslagen in een kasteel, waar vervolgens brand uitbrak… Lang werd gedacht dat ze daarbij verloren gegaan waren.
De geschiedenis van de schilderijen is door Verschoor kunstig vervlochten met het levensverhaal van de laatste gravin, Karolina Lanckorońska, een markante persoonlijkheid die kunstgeschiedenis studeerde, de hele 20e eeuw aan den lijve meemaakte, een verblijf in Ravensbrück overleefde, en uiteindelijk besloot haar lang verborgen gebleven verzameling van honderddertig schilderijen te schenken aan Polen om in musea in Warschau en Krakau te kunnen tonen.
Kunsthistoricus en schrijver Gerdien Verschoor is er heel goed in geslaagd om haar uitgebreide research op een toegankelijke manier te presenteren. Haar beeldende en soepele taalgebruik maken dit boek tot een groot plezier om te lezen. Je maakt kennis met boeiende personages, het fenomeen kunstverzamelaar door de eeuwen heen, aspecten van de roerige Europese geschiedenis, en niet te vergeten met prachtige schilderijen die je het liefst meteen zelf in Warschau zou gaan bekijken.
Het boek is verzorgd uitgegeven met een mooi fotokatern waarin schilderijen en familiefoto’s zijn opgenomen, bronvermeldingen, achtergrondliteratuur en een namenregister.

Dit meeslepende boek is een sterke combinatie van drama, spanning en (kunst)geschiedenis.
Het leven van hoofdrolspeelster Karolina Lanckoronska die maar liefst 104 jaar oud zal worden, bestrijkt langer dan de gehele 20e eeuw. De twee wereldoorlogen hebben grote invloed op haar leven en de kunstcollectie van haar vader. In deze collectie bevonden zich twee prachtige lange tijd verloren gewaande schilderijen van onze meester schilder Rembrandt die tegenwoordig veilig in het koninklijk paleis in Warschau hangen waar ze publiekelijk te bewonderen zijn. Deze schilderijen is waar het boek om draait. De schilderijen hebben enkele interessante eigenaren gehad waaronder de Amsterdamse koopman Jan van Lennep, de Poolse koning Stanislaw August Poniatowski en man van adel Karol Lanckoronska. Deze personen, hun geschiedenis en relatie met de schilderijen wordt op boeiende wijze beschreven.

Het boek heeft een vlotte schrijfstijl en verspringt per hoofdstuk naar verschillende fases in de geschiedenis van de schilderijen. Toch blijft het verhaal als geheel overzichtelijk en is de verhaallijn steeds weer snel op te pakken. Uiteraard staat kunst voorop in dit boek, ook andere schilderijen en kunstenaars uit allerlei musea die Karolina bezocht heeft worden besproken, en natuurlijk allerlei werken uit de enorme collectie van haar familie die vanwege de tweede wereldoorlog en de schandalige roofpraktijken van de nazi’s nooit meer hetzelfde zal worden. De kunstroof doet denken aan de bekende Goudstikker affaire. Ook deze keer bevechten de onderdanen van de heren Goring en Hitler elkaar om zoveel mogelijk topwerken uit de, dit keer Lanckorinski-collectie, voor hun bazen veilig te stellen.

Tussendoor beschrijft het boek prachtig en tot in detail waar de Lanckorinski’s leefden en hoe het eraan toeging in de deftige huizen en paleizen en op de uitgestrekte landgoederen die zij in bezit hadden. Helaas is deze familie op pijnlijke wijze slachtoffer geworden van twee vreselijke wereldoorlogen, die periodes worden beide uitgebreid en op meeslepende wijze beschreven. Vooral Karolina’s tijd in Ravensbruck en de aanloop naar haar arrestatie is een ijzersterk gedeelte van het boek. De manier waarop Karolina dingen aanpakte en steeds, soms met gevaar voor eigen leven, opkwam voor anderen is ronduit indrukwekkend. Deze in een adellijke familie opgegroeide vrouw was ronduit bijzonder en gaandeweg het verhaal wordt de bewondering steeds groter vanwege haar uitzonderlijke kracht en daden. Zij voelde zich nergens te goed voor en haar leven heeft grotendeels in het teken gestaan van het helpen van anderen en het terugbrengen van kunstschatten die de Poolse staat zijn afgenomen. Voor de val van muur hielp ze bijvoorbeeld tientallen Poolse studenten met een beurs zodat ze in het westen konden studeren. Een teken van hoe deze vrouw in elkaar zat.

Dat de schrijfster zich heeft verdiept in de familie en haar geschiedenis is vanzelfsprekend maar na het lezen van dit boek geloof ik niet dat iemand nog dichter bij het leven en de gebeurtenissen rond de familie Lanckoronski kan komen dan Gerdien Verschoor.

Alleen al voor de kaft zou je het boek willen hebben! Daar staan afgebeeld de twee schilderijen van "het meisje en de geleerde", op de voor- en achterkant.

Bijzonder is het verhaal te lezen, welke taak Karolina van Brzezia Lanckorońska, (1898-2002), in haar leven heeft vervuld ten aanzien voor de liefde van de kunst. En dankzij haar vader mocht studeren. En dat in die tijd dat vrouwen amper mochten studeren. Dankzij haar inspanningen kon zij het kunstbezit in eigendom van haar familie weer terug halen naar Polen.
Kortom, een rijke geschiedenis waar niet aan voorbijgegaan kan worden.
Gerdien Verschoor is een begeesterd onderzoeker en schrijfster, die het enthousiasme over brengt op de lezer.

Geschreven bij Het meisje en de geleerde

Boeiend verhaal over twee schilderijen en een bijzondere vrouw

In oktober 1994 worden door gravin Lanckoronska 150 kunstwerken geschonken aan het Koninklijk paleis in Warschau en het kasteel op Wawel. Hieronder bevinden zich twee Rembrandts, het Meisje in een schilderlijst en de Geleerde aan zijn lessenaar, die in de nasleep van de tweede wereldoorlog verdwenen zijn. Niemand behalve de familie Lanckoronski wist dat de schilderijen ongeschonden uit de oorlog waren gekomen. Gerdien Verschoor leest het in de krant en gaat regelmatig bij de Rembrandts kijken. Pas jaren later besluit ze een boek over de geschiedenis van de Rembrandts te schrijven. Het boek beschrijft de lange reis van de schilderijen en het boeiende leven van gravin Karolina Lanckoronska.

Gerdien Verschoor, kunsthistoricus en schrijver (1963), neemt je mee in de geschiedenis van Polen vanaf ongeveer 1700 en het boeiende leven van gravin Karolina Lanckoronska. Door deze twee te koppelen aan de plaatsen waar de Rembrandts zijn geweest blijft het verhaal interessant. Gerdien Verschoor heeft een prettige schrijfstijl waardoor je ondanks de vele feiten, geboeid blijft en dit boek als een roman leest. Afwisselend wordt de geschiedenis van Polen met de reis van de Rembrandts en de levensloop van de gravin beschreven. Een goede keuze want zo kan je alles wat je ervoor hebt gelezen even laten bezinken en wordt het boek niet saai. Snel moet je dit boek dan ook niet willen lezen want dan ga je stukken missen. Leg het boek af en toe weg en laat je gedachten eens gaan over de twee Rembrandts en gravin Karolina, zo kan je volledig genieten van deze bijzondere geschiedenis.

De cover laat niets aan duidelijkheid te wensen over. De schilderijen die een hoofdrol spelen in Het meisje en de geleerde staan op de voor- en respectievelijk de achterkant. Met veel liefde, kennis en oog voor detail beschrijft de auteur de schilderijen. Het maakt dat je als lezer heel anders naar deze schilderijen kijkt. Gerdien Verschoor weet haar liefde heel goed over te brengen, tijdens het lezen sla ik regelmatig het boek dicht om nog eens naar deze schilderijen te kijken. Ditzelfde geldt ook voor de foto’s en schilderijen die in het boek zelf zijn opgenomen. Gerdien Verschoor weet waar ze het over heeft. Ze heeft haar sporen in de wereld van de kunst ruimschoots verdiend. Ook kent ze Midden-Europa goed. Ze heeft jaren in Polen gewerkt. Deze twee Rembrandts zijn innig verbonden met Polen en de geschiedenis van de Poolse familie Lanckoronska. De familiegeschiedenis van de familie Lanckoronska en in het bijzonder gravin Karolina Lanckoronska, hangt sterk samen met de Rembrandts en de liefde voor kunst. De auteur heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de geschiedenis van deze familie. Ze volgt niet alleen de levenswandel van de geëmancipeerde gravin die ondermeer leidt naar een concentratiekamp in de Tweede Wereldoorlog, maar ook de levenswandel van de Rembrandts die op verschillende plekken in Europa zijn geweest. Het is interessant om meer te lezen over de grootschalige kunstroof in de Tweede Wereldoorlog. Een niet onbekend thema, maar in dit boek uitgebreid uit de doeken gedaan.
Gerdien Verschoor schrijft toegankelijk in korte hoofdstukken en heeft kunst en een familiegeschiedenis op een prachtige manier op papier gezet. Haar manier van schrijven doet denken aan Geert Mak. Wie bijvoorbeeld met plezier De levens van Jan Six heeft gelezen, zal ook dit boek zeker kunnen waarderen.

'In haar rechteroor glansde een parel. Haar handen lagen op de lijst van het schilderij waarbinnen ze zich bevond'.
'Een oude man kijkt peinzend voor zich uit. Zijn muts, zijn hand, dat licht'.
Twee zinnen uit het verhaal over twee geheel onbekende schilderijen van Rembrandt van Rijn. Geschilderd door de meester in 1641. Wat volgt is een boeiende reis door de tijd, over een deel van de wereld en langs de families die deze schilderijen in bezit hebben gehad. De beschrijvingen zijn levendig en het boek is goed onderbouwd met vele bronvermeldingen. Aan het schrijven van dit boek is veel research voorafgegaan getuige de vele voetnoten en uitgebreide literatuurlijst. Deze 'kroniek van twee verloren gewaande Rembrandts' is een boeiende familiekroniek, een kroniek van de familie Lackoronski in Wenen die de schilderijen in bezit heeft als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Karoilna Lanckoronski redt de schilderijen door ze naar Zwitserland te brengen. Jaren later zal Karolina op hoge leeftijd na de omwentelingen in de Oostbloklanden de schilderijen overdragen aan Polen waardoor ze in het Koninklijk Paleis te Warschau aan een groter publiek getoond kunnen worden. Aan het boek zijn een aantal fraaie foto's betreffende Karolina, haar familie en hun kunstverzameling toegevoegd. Deze vormen een visuele aanvulling op wat in de tekst beschreven wordt. Het meisje en de geleerde is een prettig lezend, fraai vormgegeven en informatief boek, een waardevolle en interessante bijdrage aan de kennis over de kunstwereld en geschiedenis ook voor de wat minder uitgesproken 'Rembrandtfans'. Leuk is dat dit boek verschijnt in het Rembrandtjaar 2019, het jaar waarin het 450 jaar geleden is dat deze grote Hollandse meester is overleden.

Het meisje en de geleerde door Gerdien Verschoor, 2019
Uitgeverij Atlas Contact
ISBN 9789045037912