Humanisme

Humanisme
1. Op zoek naar een definitie
2. Geschiedenis en hoofdfiguren van het humanisme
3. Belangrijke thema's uit het humanisme
4. Tien stellingen van het humanisme
5. Humanisme in de maatschappelijke praktijk


Voorwoord: Iedere mens een humanist?

Is iedere mens, omdat hij mens is, humanist? Wanneer je in het woordenboek "humanisme" opzoekt, lees je de eerste betekenis in vijf woorden: "het streven humaan te zijn". Zoek je vervolgens "humaan" op, dan lees je als eerste betekenis "menslievend".
Een humanist is dus iemand die ernaar streeft menslievend te zijn. En streven we daar niet allemaal naar? Daarom verschijnt na die vreselijke ramp ook het bekende gironummer in beeld. Om "humanitaire hulp" te kunnen verlenen. Door het verlenen van die hulp bevestig je je humaniteit, dat wil zeggen je menselijkheid.
Niet voor niets betekent "humaniseren": "meer menselijk maken", zodat je toch zou zeggen: mens zijn betekent humanist zijn. Dat zou met zich meebrengen dat het humanisme de levensbeschouwing met het grootste aantal aanhangers is, namelijk iedereen. En dat klopt niet helemaal. Het klopt zelfs helemaal niet.

Nederland kent een georganiseerd humanisme in het Humanistisch Verbond. Dat telt slechts zo'n 16000 leden. Hier is dus iets vreemds aan de hand: in kwantitatief opzicht doet dit humanisme het "slecht"; het aantal aanhangers is bedroevend laag. In kwalitatief opzicht vertegenwoordigt het echter het "beste" in de mens, zijn menselijkheid. Hoe valt dit te rijmen?
Zijn we dan toch allemaal humanist, maar weten we het gewoon nog niet? Dat is toch op z'n minst merkwaardig, want je praat over opvattingen die ook je dagelijkse leven beïnvloeden.
Uit het bovenstaande blijkt al dat de humanistische levensbeschouwing een levensbeschouwing is, die zich richt op wat alle mensen gemeen hebben: hun mens-zijn. Het verenigt de mensen dus niet als behorend tot een bepaald ras, een bepaald geloof, een bepaald land of volk, als aanhangers of vereerders van een leider, boek of leer, ook niet onder een bepaald gezag. Het verenigt de mensen als mensen.

Het humanisme heeft echter wel degelijk een geschiedenis of traditie die ver teruggaat in het verleden. Het wordt gedragen door belangrijke figuren uit verleden en heden, en het doet zich gelden bij de discussie over alle thema's die ons moderne bestaan treffen.
We definiëren "humanisme" zeer voorlopig zoals boven: "het streven humaan te zijn", en wel op basis van wat alle mensen gemeen hebben: hun mens-zijn.
In dit streven, op basis van het gemeenschappelijke mens-zijn, zit een beperking en een verrijking. De beperking is dat de humanist mens en wereld niet wil "overstijgen", naar een "hogere", goddelijke, werkelijkheid. De verrijking is dat de mens voor vol en onafhankelijk wordt aangezien.
Dit alles verdient nader kritisch onderzoek, en daarover gaat dit boekje.

In humanistisch verband is het van belang om vast te stellen hoe uniek het is dat er in het geseculariseerde Nederland een brede politieke en maatschappelijke overeenstemming over waarden bestaat. Het humanisme heeft gezegevierd. Het humanisme heeft in de afgelopen vijfentwintig jaar een grandioze 'overwinnings-nederlaag' behaald (dan wel geleden). Misschien heeft het humanisme een profileringsprobleem, maar dit vloeit dan voort uit het succes van de welhaast alom gedeelde humanistische waarden... (De Humanist, 02/99)