Kijker, kerk en kosmos Galileo Galilei’s ‘Bericht van de sterren’ en ‘Brief aan groothertogin Christina’

Stel je kijkt op een heldere, maanverlichte nacht, ver buiten stedelijk gebied naar de hemel.
Je hebt geen kijker, je ziet alleen het licht van de sterren en de maan. Je ziet dan wat miljoenen mensen duizenden jaren vóór jou hebben gezien: de nachthemel met het blote oog.
Waan je terug in het jaar 1608, toen ook de professionele sterrenkundigen het licht van de hemel toch nog altijd met het blote oog opvingen. Opeens gaan er geruchten dat er in Nederland een kijker is ontwikkeld, waarmee je ver weg gelegen dingen 'dichterbij kunt halen' en waarmee je meer details kunt zien. Handig vooral voor militairen, dachten ze aanvankelijk. Ook Galilei krijgt hier lucht van. Hij schuift zijn andere onderzoek aan de kant en begint zelf kijkers te bouwen. Stapje voor stapje worden ze krachtiger. Hij bekijkt er niet alleen aardse maar ook hemelse objecten mee. Als zijn kijkers sterk genoeg worden begint hij eind 1909 met systematische waarnemingen. Hij valt van de ene verbazing in de andere. De maan is geen gladde bol, zoals eeuwenlang was beweerd. Er zijn hoge bergen en diepe dalen op te zien. Als hij zijn kijker op de sterrenhemel richt ziet hij veel meer sterren dan met het blote oog en ontdekt dat ook de Melkweg uit duizenden sterren bestaat.
Maar dan kijkt hij ook naar Jupiter en ontdekt hij dat dat die planeet niet alleen is: vier manen draaien er omheen en van elk kan hij de omloopstijd bepalen. Ongeveer 45 dagen kijkt hij elke nacht urenlang naar Jupiter.
Snel rapporteert hij, in het voorjaar van 1610, op voor ieder begrijpelijke wijze (in het Latijn, dat wel, want het moest overal in Europa kunnen worden gelezen) zijn bevindingen in zijn boekje Sidereus Nuncius. Op slag wort hij tot ver buiten de grenzen beroemd. De consequenties van dit boek zijn wereldschokkend.
Dit baanbrekende werkje is nu eindelijk integraal uit het Latijn in het Nederlands vertaald door Steven van Impetus. Het is een glasheldere tekst geworden. Compleet met Galilei's eigenhandig getekende illustraties.
Het was meteen duidelijk dat deze waarnemingen een grote rol zouden spelen in de aanzwellende discussie over de theorie van Copernicus, tot dan toe alleen in vrij beperkte kring bestudeerd. Geleerden als Galilei en Kepler raakten er al vroeg van overtuigd dat Copernicus gelijk had, maar dat was toen nog geen opvatting die je luid en duidelijk kon ventileren. Dan zou je ervan lusten, van de kant van traditionele geleerden maar ook van kerkelijke zijde. Galilei verweerde zich uit alle macht tegen allerlei soorten bezwaren. Een van de vruchten van deze steeds verhitter wordende discussie was de beroemde, in 1615 geschreven Brief aan groothertogin Christina, vrouw van de groothertog van Toscane. Galilei was sinds 1610 in dienst van de Groothertog. Deze brief is nu voor het eerst volledig, en op voortreffelijke wijze uit het Italiaans vertaald door Margriet Agricola. Galilei's glanzende volzinnen – hij was in Italië beroemd om zijn stijl en werd door de grote schrijver Italo Calvino tot Italië's beste prozaschrijver uitgeroepen – werden door haar in even zo vloeiend Nederlands omgezet.
Beide teksten worden geflankeerd door uitstekende inleidingen en commentaren van professor Albert van Helden, groot Galilei-kenner, en Margriet Agricola. Ze voorzagen de teksten bovendien van vele verhelderende noten, een bibliografie en een register.
In een beknopte epiloog schetst de vertaalster hoe het verderging tot aan de publicatie van Galilei's beroemde Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen van 1632. Hiervoor kreeg hij na een berucht proces door de Inquisitie levenslange gevangenisstraf, later omgezet in levenslang huisarrest.
Uitgeverij Athenaeum publiceerde in 2012 de integrale Nederlandse vertaling van dit laatste werk en heeft nu opnieuw het Nederlandse publiek een zeer grote dienst bewezen met de publicatie van deze twee teksten.