KliFi Woede in de republiek Nederland

Een pamflet. Een aanklacht tegen populisten, klimaatontkenners, racisten, socialisten, fascisten, opportunisten. Van Dis schrijft niet zomaar een boek, maar voelt schijnbaar een urgentie om zijn stem te laten horen. Nelleke Noordervliet deed dat eigenlijk ook al vorig jaar in De val van Thomas G.. Maar dan subtieler. Toch, de covers, het spelen met taal, het variëren met vertelvormen: het zit in beide boeken. Twee titanen die zien wat er in de wereld gebeurt en hun normale werkzaamheden stopzetten om hun bescheiden mening te geven. Schoorvoetend doen ze dat, met respect voor de huidige kritieken die vast ook over hen neer zullen dalen.
.
In het boek lezen we over Jákob, een tachtigplusser die als kind vlucht uit Hongarije. Hij is nu, in 2030, bevoorrecht, want woont op een terp. Het land is droog, maar Jákob maakt er het beste van. Hij is weduwnaar, maar heeft weer liefde gevonden bij Talétha, een bewoonster van De Kuil, een soort nederzetting van vluchtelingen en verschoppelingen. Als de allesverwoestende orkaan komt, zijn Jákob en zijn buurman Kees veilig op de terp. Als de orkaan gaat liggen, wordt de terp een toevluchtsoord. De soldaten zoeken naar vluchtelingen. Deze vluchtelingen zijn niet veilig voor het huidige regime van De president die wel heel erg lijkt op Thierry Baudet. Jákob registreert de vluchtelingen, maar gaat zich steeds meer verzetten.
.
Jákob denkt ergens in het verhaal aan kunstenaars die in deze tijden maar twee dingen kunnen doen: emigreren of zelfmoord plegen. Ik vraag me af tijdens het lezen: is dit boek de zelfmoord van de Van Dis? Hij kan neergesabeld worden door dit boek, maar misschien wil hij aangeven: kom maar op: maak me af. Ik geef alles, maar het deert me niet. Ik, de boomer, die het niet goed kan doen. Die niet meer meetelt. Oh, fantastisch vind ik het. Is dit een meesterwerk of een niemendal? Ik denk toch dat eerste, maar goed, wat weet ik ervan? Ik weet alleen dat echte schrijvers en andere kunstenaars leeftijdsloos zijn en blijven; dat hun ideeën altijd vernieuwend zijn en dat ze meetellen.
.
Met dit boek lijkt Van Dis ons te willen waarschuwen voor de klimaatveranderingen die onze ondergang zullen worden. Hij is onze eigen David Attenborough. Daar mogen we best trots op zijn.

In KliFi schetst Adriaan van Dis een beeld van een maatschappij in Nederland waar de koning is vertrokken, een president de macht heeft en het land geteisterd is door een orkaan.
Het is het verhaal van een Hongaarse vluchteling – Jákob Hemmelbahn - die ten tijde van de Hongaarse Opstand met zijn ouders naar Nederland is gevlucht. Hij heeft zijn vrouw verloren, is verhuisd naar een terp aan de rivier en is bezig een boek te schrijven waarin hij de situatie in Nederland aan de kaak stelt. Door zijn verleden en ook de situatie in Nederland is hij zich er van bewust welke risico’s er zijn aan het schrijven van zo’n boek. Hij wordt voortdurend op zijn vingers getikt door de Poema: De verpersoonlijking van de zelfcensuur.
Na de orkaan komt er een hulp actie opgang om de overlevenden uit de buurt op te vangen op de terp van Jákob. Die buurt wordt in KliFi de Kuil genoemd. Het is een soort van vrijstad waar mensen wonen en leven die niet passen binnen de gevestigde orde, zeker niet de orde die door de aanhangers van de president worden nagestreefd.
De rol van Jákob is het registreren van de overlevenden en het in kaart brengen van degenen die vermist worden – hij was bijna 50 jaar bibliothecaris.
Uiteindelijk komt het tot een clash tussen de overlevenden van de Kuil en de overheid. Er duiken op sociale media beelden op van dit treffen en ja, iedereen heeft een ander verhaal van wat er gebeurt is. Het gevolg is dat dit treffen verder geen consequenties heeft en men in de rest van het land gewoon verder gaat alsof er niets gebeurt is.
Op het eind van het KliFi levert Jákob het manuscript van zijn boek in bij de uitgever. Natuurlijk komt de Poema nog langs om te knippen, door te halen en zwart te lakken.
Jákob heeft zijn taak volbracht en dik in de 80 heeft hij er genoeg van.

KliFi is een relevant boek. Het schetst een beeld van de maatschappij die door de ene groep lezers verafschuwd zal worden, maar door anderen (lezers??) als gewenst zal worden gezien. Weg met rand figuren (zeker als ze uit andere landen komen), alternatieve waarheden en een leider van het land die geen leider is, maar alleen maar zegt hoe goed hij is. Adriaan van Dis heeft duidelijk naar Amerika gekeken en naar ontwikkelingen in Nederland. Daarom zet dit boek je aan het denken. Alhoewel de orkaan een gevolg is van de klimaatveranderingen, is het beeld van de maatschappij naar mij mening veel verontrustender. Van Dis heeft een “pamflet” geschreven dat ons bewust maakt van de gevaren die onze samenleving bedreigen.

Laat je niet misleiden door het gemak waarmee je het boek leest. Het is vlot geschreven en bevat humor, maar de boodschap is ernstig.
Tot slot nog een opmerking over de typografie van het boek. Op de eerste pagina van deel 1 wordt je gelijk vergast op een schaar (iets wat is weggeknipt), doorstrepingen, zwarte balken en tekst in rode letters. Ook is er een onderscheid in lettertype van het verhaal, en de tekst van het boek van Jákob. Daarmee krijgt het boek nog een extra laag.

In deze elfde roman van Adriaan van Dis komt het wel en wee van een aantal inwoners van Nederland aan de orde na een orkaanramp ergens in de nabije toekomst. Klimaatfictie noemt de schrijver het, vandaar de afkorting KliFi in de boektitel. En de Oranjes zijn uit ons land verdwenen, vandaar de Republiek in de ondertitel.
Ondanks het zware onderwerp, een klimaatramp, is het geen loodzwaar boek geworden. Integendeel, dankzij de door Van Dis gekozen verteltrant en ook door de gevarieerde opmaak met diverse lettertypes is er een onderhoudend, niet zwaar-op-de-hand boek ontstaan. Een verdienste van de schrijver, die verrast met deze interessante en ook geestige roman. Van Dis trakteert de lezer op een origineel verhaal, in een vlotte verteltrant met veelal korte zinnen.
De hoofdpersoon, Jákob Hemmelbahn, niet toevallig even oud als Van Dis, stelt op schrift wat er is gebeurd rond de orkaanramp. Hij wordt daarbij terzijde gestaan door een innerlijke stem (Poema genoemd) die hem op het correcte Republikeinse pad wil houden. Dat betekent: schrappen, en het regime onwelgevallige woorden als arrestantenbussen en klimaatvluchtelingen wijzigen in grijze bussen en drenkelingen. Uitspraken van de President dienen in rode kapitalen te worden weergegeven (niet de enige president die in hoofdletters praat). De President regeert met harde hand, geholpen door de VaderlandseGarde.
Hemmelbahn woont tot zijn geluk op een terp waardoor zijn huis alleen beschadigd raakt in de orkaan. De mensen die in De Kuil woonden hebben het slechter getroffen: ze mogen blij zijn dat ze hun leven nog hebben. Hemmelbahn’s huis en grond worden gevorderd om als noodkamp dienst te gaan doen voor ‘de Kuilers’, een wonderlijk gezelschap ontheemden.
Van Dis strooit met rake typeringen om de tijdgeest te beschrijven. Hij heeft het over ‘het schuttersputje van het eigen gelijk’, over ‘dor hout (dat kan buigen)’, over ‘Herhalen: zeg iets drie keer en het wordt waar’ (algoritme), over ‘pandemiepaniek’ en over ‘De grote gelijkmakers sleutelden aan de wereld, aan de taal, aan de geest’.
Jákob is overigens wel bang om door een vijandige tijdgeest als totaal overbodig te worden geveld. Hij spreekt weliswaar zeven talen, maar spreekt hij ook de taal van deze tijd?, zo vraagt de hoofdpersoon zich af.
Met deze prikkelende roman (“zonder zout in de wond voelt de lezer niks”) laat Adriaan van Dis de lezer op een originele manier nadenken over de gevolgen van klimaatontwrichting.

Verrassend en met bijtende en schurende humor wordt er een vreselijk naar toekomstbeeld geschetst, Orwelliaans. Medogenloos worden diverse personages in bizarre omstandigheden, liefevol beschreven!

Lees mijn volledige recensie op www.bookaddict.nl

Deze stap uit mijn comfortzone was absoluut interessant te noemen.

Alhoewel de schrijfstijl in dit boek mij niet echt lag, ben ik wel gefascineerd door het onderwerp. Het heeft mij absoluut doen nadenken over mijn keuzes en de omgeving om mij heen.

En eigenlijk denk ik dat Adriaan van Dis dit ook zo bedoeld heeft. Dus wat dat betreft is hij daar absoluut in geslaagd.

‘KliFi‘ is een bijzondere roman die ons een beeld van de toekomst geeft, wanneer wij als burgers niet nadenken over bepaalde keuzes.

Het laat ons zien dat we te allen tijden moeten blijven nadenken over dat wat we doen en de gevolgen daarvan.

En ondanks dat dit boek misschien niet helemaal de mijne was, ben ik absoluut van plan om ook andere boeken van Adriaan van Dis te gaan lezen.

Eind 2016 zond de EO een boeiende dramaserie uit met als titel ‘Als de dijken breken’, zowel in ons land als in België bekeken door miljoenen mensen. In de serie krijgt Nederland te maken met een stormvloed van ongekende omvang en de serie laat zien wat dat doet met de relaties van mensen en met het landsbestuur.
Ik moest daaraan denken toen ik in diverse kranten een interview las met Adriaan van Dis over zijn nieuwste roman ‘KliFi’, een afkorting van ‘klimaatfictie’. Ik citeer de achterflap van het boek: ‘De Oranjes zijn verjaagd, de republiek Nederland likt haar wonen na een orkaan en het volk schikt zich in een president die ontkennen tot kunst heeft verheven.’
Mijn verwachtingen waren dan ook hoog gespannen, maar eerlijk gezegd stelt het boek mij teleur. Ook in 2030 gaat het om een overstroming als gevolg van een orkaan. Die leidt ertoe dat een groep klimaatvluchtelingen vanuit een nederzetting in de uiterwaarden vlucht naar een hoger gelegen plek. Hun verhalen worden opgetekend door de 84-jarige Jákob Hemmelbahn, zelf ooit met zijn ouders in 1956 vanuit Hongarije naar Nederland gevlucht.
Een interessant thema: de gevolgen van klimaatverandering in combinatie met de vluchtelingenproblematiek, met populisme en nationalisme. Maar echt boeien kan het boek mij niet. Af en toe komen de drenkelingen met grappige getuigenissen, maar uiteindelijk krijgen zij niet echt een gezicht. Dat schept een afstand die de ernst van de mogelijke gevolgen van de klimaatcrisis niet echt dichterbij brengt. Een gemiste kans.

Een boek voor liefhebbers van mooie poëtische zinnen, met een natuurlijk ritme.
Je kan je mooi laten meevoeren met prachtige zinnen.
Mijn grootste probleem, In dit boek is de samenleving in 10 jaar afgegleden naar een dystopie.
Hoe dit is gebeurd, is niet onderbouwt De samenleving is een amorfe blob die beweegt een beetje naar rechts, en een beetje naar links maar komt nooit echt van zijn plek. Dat maakt het verhaal flinterdun en lees je alleen nog wat dit boek echt is, een aanklacht tegen van alles en nog wat.

De luisterversie is dit boek echt zo geweldig.
Adriaan leest het zelf voor, met alle dialecten en accenten en hij zingt zelfs even.
Het boek zou zich in de toekomst spelen, alleen heeft het heden het boek al ingehaald, met de overstromingen in Limburg.
Een bijzondere wake up call, prachtige zinnen en erg veel hedendaagse en toekomstige ontwikkelingen waardoor Adriaan blijkt geeft met 84 jaar nog midden in het leven te staan.
Het draait hier om het grotere geheel, niet om het uitdiepen van personages, maar om te waarschuwen voor wat het leven kan gaan worden als we zo doorgaan.

Zeer nieuwsgierig was ik naar dit boek. De beschrijving sprak van bittere humor, distopische elementen en een link met klimaatverandering.
Deze roman verhaalt over een Nederland in de toekomst, geen koninkrijk meer, maar een republiek, met een President aan het hoofd en een VaderlandseGarde actief. De hoofdpersoon is Jákob Hemmelbahn, in de tachtig en woonachtig op een terp aan een rivier, waar hij met z’n inmiddels overleden vrouw naar toe was verhuisd na vertrek uit de randstad. Na een verwoestende orkaan blijkt Jakobs huis de enige in de omgeving dat nog overeind staat, dus wordt deze gevorderd door het leger, dat noodhulp komt bieden. Zo komt Jakob in contact met overlevenden uit De Kuil, een verzameling mensen met migratieachtergrond, die in deze Republiek eigenlijk niet welkom zijn. In de periode na de ramp werkt Jakob aan zijn roman (bemoeilijkt door aanwezigheid van criticus Poema), registreert de overlevenden en vermisten, en reflecteert ondertussen op de omstandigheden. Vooral de klimaatproblematiek, ontkend door de president, en de omstandigheden van de ‘Kuilers’ komen hierbij langs. In al deze thema’s probeert Jakob zich een houding te geven, met wisselend succes.
Het boek is duidelijk geïnspireerd door zorgen van klimaatactivisten, zoals ook blijkt uit de lijst met boeken achterin. Daardoor schuurt het verhaal aardig, ook door het Baudet-achtige personage van de President. De reflecties van Jakob zijn daarin een boeiende spiegel voor de lezer.
Maar uiteindelijk moet ik zeggen niet geheel overtuigd te zijn geraakt door het boek. Soms was er net te veel vervreemding, zoals bij het optreden van de Vaderlandse Garde, soms net te veel herkenning. Uiteindelijk legde ik het boek daarom ietwat onbevredigd weg.

Als je van “ vondsten” als: “ zilvervisjes, de meest vraatzuchtige lezers...” houdt zal je dit boek waarderen.
Staccato geschreven, korte zinnen, dito scènes, waardoor het vlot leest, maar de geforceerde woordspelingen verarmen de tekst eerder dan dat ze verrijken. Er is zoveel nadruk op gelegd dat het boek niet tot verdieping komt: een lege huls met een strik er om.