LJ Veen Klassiek - In het paradijs voor de vrouw

Au bonheur des dames van Zola is gepubliceerd 1883, en is -zoals de nabeschouwing van Theo Veenhof vertelt- het 11de ‘deel’ van de familiegeschiedenis Rougon-Macquart-Mouret. Hoofdpersoon is daarom Octave Mouret, directeur van het warenhuis ‘Au bonheur des femmes’, want hij is de afstammeling waar het om gaat. Zo wordt het verhaal echter niet meteen gestart: we zien de aankomst in Parijs van Denise, de arme twintigjarige blondine met haar twee kleinere broers uit Normandië, die hun oom Baudu, de lakenhandelaar, komt bezoeken op zoek naar werk. Dat laatste element, het zoeken naar werk en de hang naar moderniteit, is wat Denise Baudus rol bepaalt in dit verhaal, de arme maar evenwichtige twintigjarige blondine, die vanwege de slechte zaken van oom Baudu - dankzij het tegenoverliggende warenhuis- wel bij het warenhuis moet gaan werken. Je kunt zeggen dat het verhaal gelezen kan worden als een verhaal over deze twee uitersten, die bij elkaar moeten komen of met elkaar moeten botsen, maar mensen in dit boek zijn niet de echte verhaalmakers, ze zijn meer lijdend voorwerp van de ontwikkelingen, zelfs Mouret die geld wil verdienen maar eigenlijk niet om het geld maar om de roem. Als naturalist legt Zola wat feiten neer over personen, maar kan ze niet veranderen lijkt het. Ik las het als achtergrond van Huysmans boeken, die eigenlijk later het naturalisme weer verlaat, het interessante is dat je als auteur een standpunt moet innemen over je personages want het karakter is meestal niet veranderlijk.
Het hoofdthema is hier dan toch de ontwikkeling van ‘het warenhuis’, en de gevolgen voor de omliggende winkels. Het verhaal is deels gebaseerd op het warenhuis Grands Magasins de Paix op de Rue des 4 Septembres (nu Rue de Dix Decembre) waar het ook in de roman gesitueerd is, en deels op de Bon Marche, een ander groots warenhuis waarmee de eigenaar Boucicat een waar imperium opbouwde in korte tijd. Het verhaal is te situeren tussen 1864 en 1869, omdat de renovatie van Hausmann (hier ook meespelend als baron Hartmann) met de grote boulevards er een rol in speelt. Dan krijgen de projectontwikkelaars hun kans, en de ondernemers. Het een volgt op het ander: de prijzen gaan omlaag, het vormt de ondergang van vele detailhandelaars, shops en workshops die zich met vrouwenkleding en aanverwanten bezighielden waarvan er zo’n 26000 in Parijs waren (In 1866, aangehaald in een boek over Parijs van die dagen van de Engelse vertaler van Zola, E. A. Vizetelly). Maar het gaf ook kansen aan de jeugd die winkelbediende werd, aan allerlei mensen die werk kregen dankzij de Magasins. Hoewel er ook veel kwaad geoordeeld wordt over deze Magasins in het boek, is de algemene stemming over deze nieuwe winkels goed, en de uitbundigheid waarmee Zola het warenhuis beschrijft is gedurende de hele roman niet uit te doven, vooral over de aankleding, styling en nieuwe vondsten en het betere gaslicht. De jonge ingenieur in Parijs die de nieuwe stalen interieurs maakt van de Magasins en deze niet bedekt met steen wordt opgehemeld zonder zijn naam te noemen, die kende men wel in Parijs. Men kan de toekomst niet tegenhouden is het algemeen devies.
Eigenlijk is het boek te dik, te veel, maar je komt toch steeds weer opgelucht een hoofdstuk tegen dat bevalt. Mooi is het contrast tussen de jeugdvrienden Octave Mouret en Paul Vallagnosc, de eerste trots op zijn prestaties (ook de vrouwen), de laatste flegmatiek en cynisch met zijn nobele achtergrond behalve als het om zijn eigen reputatie gaat zien we later. Mouret trouwt niet uit principe, Vallagnosc trouwt omdat het zo hoort, het stiekeme overspelige gedrag van zijn schoonvader gaat hem niet aan. Hetzelfde hoofdstuk 11 bevat ook de passage waarin Henriette Desforges haar jaloezie uiteindelijk wil uitspelen, heel fraai in dialoog. ‘Ze verloor de voorzichtigheid van de vrouw van de wereld, die de kunst verstaat om de schijn op te houden’. Die dingen gebeuren nu eenmaal, Zola hoeft ze alleen maar te beschrijven lijkt het.

Een treffend beeld van hoe de maatschappij in elkaar zit, toen al eind 19e eeuw.