Makke schapen Over volgzame burgers en vluchtige politiek

“Makke schapen” van Paul Kalma zet nog eens verdienstelijk de geschiedenis van de sociaaldemocratie in Nederland op een rij binnen bekende ideologieën. Maar binnen die context slaagt hij er niet in aan te geven hoe de sociaaldemocratie volgzame burgers weer actief kan maken. In die zin is het boek teleurstellend.

“Kern van het probleem vormt een sterke bedrijfskundige wijze van werken en organiseren. Die is haar doel ver voorbij geschoten en heeft betreffende sectoren opgezadeld met schaalvergroting , taakopsplitsing en groei van management functies –plus een cultuur van dikke salarissen (aan de top)” (blz 100). In “Bedrijfskundig management” van De Leeuw (muntte de term bestuurlijke drukte) staat nergens de noodzaak voor schaalgrootte, taaksplitsing of topsalarissen. Organisatiegoeroe Minzberg gaf al lang geleden aan dat regeren wat anders is dan privatiseren en waarschuwde tegen cijferfetisjisme van MBA studenten. Nog veel eerder publiceerde Schumacher (organisatieadviseur in mijnbouw) zijn boek “Small is beautiful”. De brij van (quasi) marktwerking en gedetailleerde gedragsregels die Kalma beschrijft heeft niets te maken met bedrijfskunde, maar met de eveneens door Kalma gemelde intolerantie binnen de PvdA fractie. Als lid stelde ik in een zgn. PvdA kenniscentrum (2000) op bedrijfskundige gronden de grootschaligheid in het HBO ter discussie. Maar PvdA coryfee Leijnse had met HBO bestuurvoorzitters de lijn al uitgezet en via de lobby aan Kamerleden doorgegeven. In kenniscentra werd dit voor leden verkocht, zoals past in een campagnepartij. Machtposities en belangen in de PvdA zijn de oorzaak van de problemen. Bedrijfskundige theorieën worden verdraaid om ze hetzij als argument hetzij als zondebok te gebruiken. "Makke schapen" is daarvan een voorbeeld.

“Politiek gaat ook alleen niet over luisteren maar minstens zozeer over vertellen. En bijvoorkeur ver voor de verkiezingen.” Kalma neemt terecht afstand van de goedkope campagnepartij en geeft aan dat sociaaldemocratie zich daarmee niet staande kan houden. Sociaaldemocratie hoort een boodschap te hebben, maar Kalma blijft zoeken in oude ideologieën en bekende tirades tegen het kapitalisme en de financiele sector (op zich vaak terecht). Naast luisteren en vertellen moeten mensen mee kunnen werken en invloed hebben. Nederland is van de Nederlanders afgepakt en Pim Fortuijn had (in tegenstelling tot Wilders) als organisatiedeskundige ideeën over hoe je dat m.b.v. ICT terug kon geven. Horizontaal samenwerken met een middenveld. Kalma citeert Tjeenk Willink ”De overheid is naar veler oordeel op verschillende terreinen geen inhoudelijke gesprekspartner meer” en Dijsselbloem “kritische onderzoeken en adviezen waren nooit welkom” (blz 104/105) terwijl hij in “lobbyen in soorten en maten” weet dat bedrijven en grote organisaties wel invloed hebben. Maar in tegenstelling tot Fortuijn (bekend met Marx EN organisatiekunde) maakt Kalma niet de stap naar een gezonde visie op een nieuwe complexe ICT samenleving ook voor burgers. Kalma wil countervailing power in een ouderwets conflictmodel. Met nieuwe media is dat snel georganiseerd zoals de Arabische lente laat zien, maar zitten we te wacht op al die ellende of een occupy beweging zonder echt alternatief? Kalma lijkt te veel versmolten met oude PvdA visies om los van ideologieën tot nieuwe (eventueel bedrijfskundige) oplossingen te komen. Organisaties op basis van dit type ideologieën zijn wolven in schaapskleren.

Kortom een soepel leesbaar boek over de afgelopen 60 jaar, maar met weinig inzicht in organiseren en mede daardoor zonder een visie over hoe we in de toekomst een betere sociaaldemocratie realiseren in een complexe media samenleving.