Melancholie van de onrust essay bij de Maand van de Filosofie 2017

Opnieuw schrijft Hermsen net als in Stil de tijd een interessante ideeengeschiedenis, ditmaal van de melancholie, die ze vervolgens in een sociaal-politieke context plaatst. Het geheel is wel een meer politiek-filosofisch essay geworden, dat ook tot tegenspraak prikkelt. Melancholie in tijden van onrust kan volgens de auteur ook tot een (morele) depressie leiden, waarbij angsten en gevoelens van neerslachtigheid vergroot worden en weerbaarheid en flexibiliteit van de bevolking juist verkleind. Ze pleit voor meer aandacht voor de melancholie, die ze een wezenlijk kenmerk van de mens acht, en van zich een dubbelzinnig karakter heeft, het is zowel verdriet als ook troost en vreugde. De kunst kan ons helpen onze melancholie in goede banen te leiden, maar ook een gedeelde betrokkenheid op de wereld, en rust, natuurlijk, een bekend thema uit haar eerder werk. Met name passages over Hannah Arendt ook hier weer akelig actueel.

Eerder las ik Stil de tijd van Joke Hermsen, nu kocht ik dit essay over melancholie dat dezelfde stijl en opbouw kent. In 9 essays verkent, onderzoekt en interpreteert zij de melancholie, die zij verbindt aan zowel de depressie als de hoop. We kennen allemaal in meer of minder mate de melancholie, in alle verschillende culturen, zoals de Fado in Portugal en de Spleen in Frankrijk. De melancholie heeft echter wel rust, hoop en aandacht nodig om niet om te slaan in depressie.Dat is in deze tijden een lastige opgave. Kunst, muziek en literatuur kunnen ook helpen onze melancholie in goede banen te leiden.

Behalve een geschiedenis van de melancholie geeft Hermsen in dit essay ook een scherpe analyse van deze tijd. Ze onderzoekt het verschil tussen melancholie en morele depressie, bekritiseert de demagogie van politieke leiders als Trump en Le pen, en pleit met Hannah Arendt voor meer rust, empathie en betrokkenheid op de wereld. Ook toont ze het belang van kunst en creativiteit voor ons mentale welzijn. Het laatste hoofdstuk, Melancholie van de hoop, is het meest inspirerend. Net als in Stil de tijd lukt Hermsen opnieuw filosofie aan kunst en politieke vergezichten te verbinden. Echt een aanrader, voor weinig geld.

Er zitten aardige stukken in dit boekje, zoals uitleg over de waarde van kunst en creativiteit. De auteur schrijft mooi en betrekt veel bronnen bij haar verhaal. Dat nodigt uit tot nadere studie.
Helaas overheerst het bevoorrechte (groenlinksige) politieke gedachtengoed dat de auteur overduidelijk aanhangt en wordt dat erg sturend gebracht. Deze 'filosofische verhandeling' is vooral gebruikt om een politiek sturend stuk te schrijven en een eenzijdig, ongenuanceerd pleidooi te houden voor de multiculturele samenleving en tegen 'populisten'. Er wordt bijvoorbeeld gesproken over dat eenderde van de Turkse en Marokkaanse vrouwen in NL antidepressiva gebruiken en je ze liever psychotherapie en integratie zou bieden, maar dat de artsen daar "niet de tijd en de middelen voor hebben". Terwijl de taalbarrière dan voor het gemak even niet genoemd wordt. Zo zijn er meer voorbeelden die irritatie oproepen door de eenzijdige benadering. Ook wordt neerbuigend geschreven over mensen met depressies, die zich 'wentelen' in hun trieste gevoelens en veelal laagopgeleid zouden zijn. Al met al een boek waar veel op af te dingen is, op een klinische bureaustoel geschreven, door iemand die geen blijk geeft van echt begrip van het fenomeen depressie, en dit laatste bovendien vaak ten onrechte verwart met melancholie.

Geschreven bij Melancholie van de onrust

Naast de andere essays Stil de tijd en Kairos, Wind stilte van de ziel is ook dit essay de moeite meer dan waard om te lezen. Als kunstenaar werd ik gegrepen door zinnen als " tijd en melancholie spelen een hoofdrol in de kunst" " de kunstenaar zoekt een omgang met de dood, maar beantwoordt ook aan het verlangen iets vorm te geven of uit te drukken wat nog nooit bestaan heeft of onherinnerbaar is geworden. Kunst houdt zich, net als de liefde, zowel dicht bij de dood als bij het nog niet geborene op, en ontsnapt daarom in zekere zin aan de chronologische lijn die tussen wieg en graf gespannen staat, of probeert die lijn rond te maken, dus het punt op te zoeken waar verleden en toekomst, dood en geboorte elkaar raken, zodat er uit die botsing iets nieuws kan ontstaan". Prachtig beschreven en herkenbaar. Daarnaast zijn de gedachten gekoppeld aan concrete beelden. Als beeldmens maakt dit het lezen nog aantrekkelijker want je kunt het genoemde beeld erbij halen. Het zou nog mooier zijn als het beeld ook in het boek wordt getoond.

Geschreven bij Melancholie van de onrust

Na Stil de tijd en Kairos heb ik dit essay gelezen dat de schrijfster voor de Maand van de Filosofie schreef. Volgens mij is het haar meest politieke en maatschappijkritische essay geworden en breekt ze een lans voor een aandachtsvolle zorg, emaptisch en narratief onderwijs, minder politieke onrust, minder angst en meer plek voor de melancholie - en de kunst - in ons bestaan. Filosofie toegepast op bepaalde problemen binnen de maatschappelijke context. Dat alles op zeer heldere en gepassioneerde wijze opgeschreven.

Joke Hermsen slaagt erin om een heel menselijk, herkenbaar onderwerp op diepzinnige en beknopte wijze te behandelen op grond van de ideeën van diverse filosofen. Enerzijds doet ze dat zonder te vervallen in een reeks platitudes en oppervlakkigheden, anderzijds ook zonder het nodeloos ingewikkeld, abstract, sentimenteel of hoogdravend te maken. De auteur gaat soms wel te lang (en in te algemene termen) door op de politiek met een uitgesproken visie, maar niettemin is het een boeiend, vermakelijk en duidelijk boek dat aanzet tot nadenken.

Geschreven bij Melancholie van de onrust

Een prachtig geschreven essay over hoe moed te houden, door te gaan en te hopen.

Boek verschaft inzicht, die leidt tot rust.

Een zeer heldere uiteenzetting door de geschiedenis heen m.b.t. melancholie/depressie.Zou iedereen moeten willen lezen, om van te leren en je te laten inspireren!