Niet alles is te koop de morele grenzen van marktwerking

De boodschap van dit vlot geschreven boek is overduidelijk : het is een lange reeks van voorbeelden .die de steeds grotere invloed van het liberaalkapitalistische marktdenken ter discussie stelt. Immers dat marktdenken leidt tot een commercialisering van ons dagelijks leven , die ongewenst en soms weerzinwekkend is. Bovendien leidt dit in veel gevallen tot een democratische ongelijkheid , omdat het marktmechanisme nu eenmaal ervoor zorgt dat goederen en diensten toevallen aan de hoogste prijsbieder. Daardoor vist diegene die zich de prijs niet wil of kan veroorloven achter het net. Markten , zegt Sandel , zijn alleen maar effectief met hun prijsmechanisme voor de allocatie van goederen en diensten naar diegenen die de hoogste prijs wensen te betalen , maar ze gaan daarbij niet uit van enigerlei moreel oordeel over het verhandelde goed.

De voorbeelden van de vooral in Amerika doorgeschoten marketing projecten zijn zeer aansprekend. Steeds weer laat Sandel vanuit een moreel perspectief zien , dat er grote vraagtekens gezet kunnen worden bij de zinvolheid van het economisch rationele denken voor ons leven en de maatschappij. Hij zet zich , net als Daniel Kahneman in zijn recente boek Thinking , fast and slow , af tegen de rationele benadering van de zgn. Chicago School (Milton Friedman,Gary Becker).

Hoewel de vele voorbeelden die Sandel beschrijft , mij zeer aanspreken , stelt het boek mij toch enigszins te leur. Ik had van Sandel als filosoof verwacht dat hij zijn morele visie op wat een goed en zinvol leven zou moeten zijn , meer expliciet zou maken. Nu komt hij niet veel verder dan zich steeds retorisch af te vragen of het rationele marktdenken niet moreel verwerpelijk is. Hij spoort slechts aan tot een publiek debat daarover. Ik had te dien aanzien meer verwacht.

Het belangrijkste van het marktmechanisme is dat door middel van een prijs diverse en uiteenlopende preferenties van consumenten gemeten kunnen worden. Eigenlijk zou er ook zo'n soort universele maatstaf gevonden moeten worden om in de maatschappij de uiteenlopende morele gevoelens en opvattingen op 1 noemer te brengen. Ik bedoel een indicator , waarmee de vraag "vindt U dit fatsoenlijk of weerzinwekkend ?" een kwantitatief kader kan krijgen. Zoals men in ziekenhuizen bijvoorbeeld de subjectieve pijnbeleving meetbaar en vergelijkbaar tracht te maken door de patient te vragen om zijn pijnbeleving aan te geven op een schaal van nul tot tien.
Ik ontken niet dat de retorische vragen van Sandel in de trant van "vindt U dit niet ook onfatsoenlijk en weerzinwekkend " geen waarde hebben. Maar in een maatschappelijk politiek debat heb je meer behoefte aan een zekere meetbaarheid en optelbaarheid van de morele pijn-gevoelens van de burgers. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan opiniepanels en zelfs aan statistische peilingen op grote schaal.

Conclusie : een stellig lezenswaardig boek ; jammer dat het morele perspectief niet is geëxpliciteerd. Aristoteles gaf al een oplossing voor het goede leven , namelijk de gulden middenweg , een soort zwaartepunt tussen complementaire gevoelens.
Nu moeten we het als lezers slechts doen met een vlot geschreven inventarisatie van voorbeelden van extreme marketing in Amerika. En we blijven zitten met de retorische vraag van Sandel aan het eind van zijn boek :
"Willen we een maatschappij waarin alles te koop is ? Of zijn er bepaalde morele en sociale waarden die op de vrije markt niet worden gerespecteerd en die niet te koop zijn? "

E.Veldhuizen 77jr
(emeritus econoom)

Sandel geeft een uitgebreide beschrijving waarom niet alles met geld te koop moet zijn. Hij doet dit aan de hand van Amerikaanse voorbeelden. Hoewel zijn gedachte gang goed is te volgen mist het boek de echte aansluiting met het vaste Europese land. Ondanks deze tekortkoming maakt Sandel wel duidelijk wat de effecten van doorgeschoten martkdenken kan inhouden. Als je wil weten hoe het marktdenken (ethische)normen kan beinvloeden, dan is dit boek zeker een aanrader.

De titel daagt uit en stelt vraagtekens. Het boek loopt over van Amerikaanse voorbeelden waarvan we helaas in West-Europa bijna overal al voorproefjes tegen komen. Hoewel de schrijver bij menig voorbeeld wel erg lang doordramt vind ik dat het boek op de verplichte boekenlijst van politici en beleidsmakers thuis hoort. Zeker voor kandidaten voor de aanstaande kamerverkiezingen. Filosofisch had er voor mij wel wat meer diepgang in mogen zitten. Bijvoorbeeld over de morele vraag: in hoeverre kan ik het de in doodsnood verkerende patiënt aanrekenen dat hij gebruik maakt van een nier waarvan de herkomst niet traceerbaar is. Een advies voor politieke partijbesturen: geef deelnemers op de kandidatenlijst dit boek cadeau en plak er een stikker op met de mededeling ‘gevolgen van de (neo)liberale samenleving’

Als pluspunt zou ik zeggen: goede kwaliteit.