Ons Feilbare Denken Thinking,Fast En Slow

Begin juni volgde ik de (verplichte) training Professioneel Kritische Instelling bij het NBA. Tegelijkertijd las ik een boek waarin “de illusie van experts” wordt beschreven. Mensen die meer weten voorspellen iets beter, maar mensen met de meeste kennis zijn vaak minder betrouwbaar “dan pijltjes gooiende apen”. Dit komt dan deels door een te groot vertrouwen in eigen vaardigheden, waardoor het zicht op de werkelijkheid wordt verloren. Een ander hoofdstuk gaat over “ intuities of formules”. Hierin wordt een onderzoek beschreven waarin een simpel algoritme de toekomstige prijzen van jonge wijnen voorspelt, en veel nauwkeuriger blijkt te zijn dan de beoordelingen van wijnexperts. Het boek onderbouwt wetenschappelijk en humoristisch datgene wat het NBA ons wil overbrengen: ons oordeel kan onbetrouwbaar zijn.

Het betreffende boek is Ons feilbare denken, van Daniel Kahneman. Het beschrijft zijn leven van onderzoek doen naar de principes van beslissingen nemen. Hele interessante simpele testjes worden mij voorgelegd, waar ik snel op moet reageren. En met schaamrood op de kaken de goede oplossing lees, die zo logisch is, maar niet mijn eerste, intuitieve keuze. Gelukkig ben ik niet de enige. Het nemen van een beslissing blijkt door veel factoren beinvloed te worden.

Kahneman gaat uitgebreid in op de verschillen tussen “systeem 1”, het automatische system, en “systeem 2”, het weloverwogen systeem. Systeem 2 monitort en controleert de gedachten en handelingen van systeem 1. Een leuk voorbeeld, is de volgende vraag:
Een honkbalknuppel met bal kost $1,10. De knuppel is $1 duurder dan de bal. Hoe duur is de bal?
Waarschijnlijk denken jullie, net als ik, direct aan 10 cent. Dit is een intuitief logisch klinkend antwoord. Maar wel fout. Reken maar na: het is 5 cent. En als jullie wel het goede antwoord wisten, is die 10 cent toch even door jullie hoofd geschoten. Het punt is dat bij degenen die 10 cent als antwoord geven, systeem 2 niet even actief controleert of dit rekenkundig wel klopt. Meer dan 50% van duizenden studenten van Harvard die deze test deden, gaven het foute antwoord. Bij minder prestigieuze universiteiten was dit meer dan 80%. Veel mensen hebben teveel zelfvertrouwen en hechten teveel waarde aan hun intuitie: hun systeem 2 is lui. Zouden tussen al die mensen ook niet een aantal accountants zitten?

Uit een Kahneman onderzoek (in de 80-er jaren) onder 101 accountants bleek dat als zij de betrouwbaarheid van interne controles van ondernemingen moesten beoordelen, zij in 20% van de gevallen bij het opnieuw beoordelen van dezelfde casussen (binnen dezelfde test op dezelfde dag), een andere conclusie trokken. Dit wordt verklaard door de sterke contextafhankelijkheid van onze intuitie: een koel briesje op een hete dag maakt ons net iets positiever over iets wat op dat moment beoordeeld moet worden. De tijd tussen twee eetpauzes bij een Hof heeft aantoonbare invloed op de kans dat iemand voorwaardelijk in vrijheid wordt gesteld. Mensen lijken erg inconsistent te zijn bij het samenvattend beoordelen van complexe informatie. Formules zijn veel betrouwbaarder, hebben het niet warm en hebben geen honger.

Ik ben na het lezen van dit boek, bijna 500 pagina’s die je wel moeten overtuigen, wel alerter geworden: is mijn oordeel een systeem 1 oordeel? Wat vind mijn systeem 2 ervan? En is er meer, veel meer informatie of statistiek beschikbaar, die dit oordeel onweerlegbaar zou bevestigen of juist ontkrachten? Maar ook weet ik nu zeker: iedereen is feilbaar. Ook een accountant. En een vinoloog. En een jurist, internal auditor en dokter. Dat wist ik intuitief al, nu weet ik waarom. Met de statistieken om dat te onderbouwen.

Goed boek, slechte vertaling. Het boek gaat over het menselijk denken en de fouten daarin. Een groot deel van onze oordeelsvorming gebeurt automatisch, intuïtief, snel en zonder inspanning of echt bewust erover na te denken. Zo kunnen we overleven, maar dit systeem heeft zijn onvolkomenheden en vormt vaste valkuilen die voor alle mensen gelden. Ook als we terugblikken in de tijd gebeuren er gekke dingen, die tot verkeerde conclusies leiden. Dit boek geeft inzicht daarin, zodat je gewapend met deze inzichten en bewust nadenkend kan proberen over de valkuilen te stappen. Ook herken je makkelijker situaties waar anderen een valkuil voor je hebben neergelegd (reclame, politici). De inzichten zijn ook relevant voor economische theoretische stromingen waar politieke stromingen op gegrondvest zijn en die de inrichting van de samenleving bepalen. Met name uitgangspunten van de neoliberale beweging blijken zwak te zijn en in het buitenland worden daar lessen uit getrokken. Ik heb niet de indruk dat Nederland al zover is.
De taalkundige verzorging van het boek is helaas slecht. Het begint met werkwoorden die verkeerd vervoegd zijn, on-Nederlandse zinsconstructies, ongebruikelijke of foute letterlijke vertalingen (observant i.p.v. waarnemer, paraplegielijder i.p.v. iemand die geheel verlamd is, liberalen voor liberals) of geheel onbegrijpelijke vertalingen (tussenpersoonswaarden, mogelijk voor ”intermediate values”). De leesbaarheid lijdt daaronder en wie makkelijk Engels leest zou dus moeten overwegen het origineel te lezen. Het is alleen omdat de inhoud zo fantastisch dat ik zelfs deze vertaling toch kan aanbevelen.

Dit boek geeft een overzicht van het levenswerk van Kahneman en Tversky. En gelukkig bepaald niet alleen van hun onderzoek maar ook dat van soortgelijke onderzoekers. Ik vind dit duo, die heel veel onderzoek ook weer samen met anderen deden, soms geniaal. De implicaties voor beslissers en beleidsmakers zijn enorm. Het is breed van opzet en wetenschappelijk zeer verantwoord. Het boek heeft een grote omvang (526 blz. incl. alle bijlagen) en daar zit veel herhaling en overlapping bij. Ondanks dat Kahneman een goede poging doet om voor een breder publiek te schrijven is de stof bepaald niet eenvoudig. Je moet redelijk wat van kansberekening afweten en vooral BEGRIJPEN om dit boek ten volle te kunnen waarderen. Kahneman geeft zelf wel de nodige uitleg, vaak in noten, maar de uitleg is vaak te summier en..... bevat helaas regelmatig fouten. Dat brengt mij bij een grote ergernis. Het boek is niet zo best vertaald, d.w.z. ondoorgrondelijke passages. Dat kàn ook aan de auteur liggen. Ook staan er zeer veel fouten in. Verkeerde verwijswoorden, namen, getallen, verwijzingen in en naar tabllen, inconsequent gebruik van verwijzingen naar cellen in tabellen, onjuiste formules enz. Bij wie de fouten liggen, de auteur of de vertalers of beiden weet ik niet. Al met al bepaald pittige kost, buitengewoon interessante kost, maar met ergernissen.

het boek zet je aan het denken. Doet verwonderen en geeft AH reacties.

Interessante stof, maar te langdradig en vol met snoeverij van de schrijver. Veel krom Nederlands. Vertaling met Google Translator? Her en der foute verwijzingen maken het boek slordig. Antwoorden op kansberekeningen worden zonder bewijs gegeven. Uiteraard, en volgens de theorie van Kahneman, accepteert de lezer deze als zoete koek, want hij wil niet toegeven dat ie er niets van snapt. Typisch een boek om op tafel te showen. Mijn stelling is dat dit boek door de meeste kopers niet is gelezen en door de meeste lezers niet is gesnapt!