Optocht der tattoos Jacht op een betekenisvol bestaan

Optocht der tattoos. De jacht op een betekenisvol bestaan. Door Henri Beunders.

Wat een boek.
Beunders zag meer een meer tattoos rondom zich verschijnen en besloot zich onder te dompelen in de wereld van de ‘getekende mens’. Als schrijver, journalist en hoogleraar is hij het gewoon om onderzoek te doen en de gevonden resultaten duidelijk op te schrijven. Wat hij ontdekte, bedacht, bijleerde, hoorde, las over tattoos en hun oorsprong, hun opmars en verspreiding lees je in dit boek.

Optocht der tattoos is geen dun boek en staat boordevol feiten, weetjes, datums en namen. Dat maakt het enerzijds gigantisch boeiend (ook voor ‘niet-getekende mensen’) maar ook best wel zwaar om te lezen. Je merkt dat Henri super enthousiast in zijn onderwerp is gedoken en een massa aan informatie heeft opgeduikeld die hij ook allemaal met ons wil delen. De quote van Raymond van den Boogaard op de achterflap is ook volkomen terecht: “Eindelijk een zinnig boek over een onderschat fenomeen!”

Kunst, filosofie, geschiedenis, popcultuur, het gevangeniswezen, het lichaam als verdienmodel, religie, magisch denken, bodyart, de wetgeving, spijt,… alles komt aan bod. Optocht der tattoos is een gigantische bron aan informatie. De literatuurlijst achteraan biedt de mogelijkheid om zelf nog dieper in het onderwerp te duiken, moest je toch nog een onaangeroerd onderwerp vinden…

Beunders heeft, bij mijn weten, zelf geen tattoos en dat is dan ook een minpuntje voor mij als ‘getekende mens’. Het is geen wij tegen zij maar soms bespeur ik enige reserve bij hem. Dat maakt hem voor de ‘niet-getekende mensen’ misschien net weer geschikter om op een zo neutraal mogelijke wijze het fenomeen der tattoos te duiden.
In ieder geval is het een indrukwekkend, boeiend, boek!

Wat als een veelbelovend boek klinkt, wordt uiteindelijk niet meer dan een ophoping van feiten, met de glans van roddelpers. Daarnaast klinkt er bij tijden een hopeloze ouderwetse visie door in de manier waarop er over recente ontwikkelingen verteld wordt.
Ik had echt meer verwacht, zeker van een hoogleraar. Het boek leest alsof iemand zonder kennis van zaken graag een graantje meepikt over een onderwerp wat leeft onder jongere generaties. De overdadige feitenkennis is indrukwekkend, maar je hebt er weinig aan als je de toon mist en het verhaal niet veel meer is dan een ophoping van feiten over bekende sterren. Wat een gemiste kans, want onderzoek doen kan de heer Beunders wél, gezien de vele referenties.
Gelukkig vond ik dit boek in een kringloopwinkel, ik begrijp volkomen hoe het daar terecht is gekomen. Geef mij maar een boek geschreven door Schiffmacher, eerstehands kennis en ervaringen, en dat leest een stuk prettiger weg!

Er was een tijd dat tattoos taboe waren, dat uitsluitend zeelieden en bouwvakkers ermee rondliepen. Na 1945 waren ze zelfs helemaal uit den boze, omdat ze deden denken aan de nummers die kampgevangenen tijdens de Holocaust op de armen getatoeëerd kregen. Maar de tijden veranderen, een ongezien groot deel van de bevolking loopt nu rond met een of andere vorm van deze lichaamsversiering. In Optocht der tattoos ontdek je hoe de gewijzigde mentaliteit tot stand kwam. Je leest over de motieven achter het tatoeëren, over de verschillende functies en betekenissen van tattoos doorheen de tijden en over de gevolgen ervan.

Henri Beunders (1953) is Nederlander en auteur van deze toch wel bijzondere non-fictietitel. Zelf heeft hij geen tattoos en toch wilde hij de onzichtbare wereld achter de steeds zichtbaarder wordende tatoeages verkennen en proberen te begrijpen, zo zegt hij zelf. Beunders is historicus, werkte jarenlang als journalist en werd in 1990 hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij schrijft boeken en essays op het gebied van media en maatschappij, politiek en cultuur; daarnaast publiceert hij regelmatig in kranten en tijdschriften.

Optocht der tattoos is opgebouwd uit zeven hoofdstukken. Bij elk daarvan horen tientallen noten, die aan het einde van het boek gebundeld werden. Het is duidelijk dat de auteur vaak bij onderzoeksprojecten betrokken is, want een meer dan uitgebreide literatuurlijst werd eveneens bijgevoegd. Een dertigtal bladzijden met foto’s – in kleur, hoe kan het ook anders – vormen een welkome afwisseling in een boek dat enorm veel informatie bevat.

‘Wat begon als rebellie is nu geaccepteerde mode geworden, vast bestanddeel van onze cultuur.’

Een aantal hoofdstukken zijn weinig anders dan een ophoping van gegevens, vrij zakelijk en bij momenten te veel van het goede. Het lijkt alsof de auteur alles heeft willen vertellen wat hij tijdens zijn onderzoek en gesprekken met mensen te weten is gekomen, en niet heeft durven schrappen. De grote lijnen van het verhaal achter de tattoo gaan soms verloren door de vele informatie, die niet altijd ter zake doet. Je lijkt dan net in de geschiedenisles te zitten. Er worden tientallen bekende en ook minder bekende namen opgevoerd: psychologen, sociologen, filmmakers, muzikanten, schilders, enzovoort. Telkens wordt ook het geboorte- en vaak ook sterftejaar vermeld, wat op den duur gaat vervelen. Uitstapjes naar andere vormen van ‘bodyart’ of kunst in het algemeen zijn prima, zolang ze relevant zijn, en dat is niet altijd het geval.

De vlotste stukken in het boek zijn die waarin Beunders het heeft over de explosieve groei van de tattoo in de afgelopen halve eeuw. Hij heeft de lezer helemaal mee wanneer hij vertelt over de voorzichtige eerste tattoo die iemand neemt en de extreme lichaamsversiering waar sommigen toe overgaan. Wat steeds terugkomt in alle verhalen die de auteur heeft opgetekend, is het verlangen van de getatoeëerde om gezien te worden. Men wil met zijn tattoos een verhaal vertellen, of het nu gaat om liefde, rouw, trauma’s of herinneringen.

Leuk zijn de anekdotes over beroemde mensen, zoals zanger Robbie Williams of Andy Warhol, vooral bekend als kunstenaar. Toch zijn het vooral de verhalen van de mensen op straat die tot de verbeelding spreken. Hoe is iemand tot zijn eerste tattoo gekomen? Is er jaren over nagedacht of werd ze in een opwelling geplaatst? Wat als je spijt krijgt van je tattoo, als je smaak verandert of je plots beseft dat je nooit een fatsoenlijke jobaanbieding zult krijgen?

Optocht der tattoos is een afwisselend boek. Vlot geschreven, met een schat aan informatie en beeldmateriaal. Iets te uitgebreid af en toe, maar absoluut interessant voor zowel mensen met als zonder tattoo.

* Deze recensie verscheen eerder op hebban.nl *