Oscar van Alphen

Oscar van Alphen (pseudoniem van Kees Nieuwenhuijzen) begon in de tweede helft van de jaren vijftig van de vorige eeuw te fotograferen in aansluiting op wat wel de 'humanistische traditie' wordt genoemd: reportagefotografie met veel aandacht voor het menselijke bestaan in al zijn voor- en tegenspoed. Autodidact Van Alphen maakte na het succesvolle Kinderen in de grote stad (1958) in de vroege jaren zestig enkele fotoboeken en werkte in opdracht voor dag- en weekbladen. Hij werd toegelaten tot de GKf en raakte allengs meer zichtbaar politiek geëngageerd. In het boek Het rijke onvermogen, dat in 1978 verscheen, stelde Van Alphen aan de hand van foto's én tekst de politiek van de Berufsverbote in Duitsland aan de orde. Hij was in 1982 de eerste Nederlandse fotograaf die een boek over de 'Palestijnse kwestie' maakte.
In de loop der jaren groeide bij hem onvrede over de ontwikkeling van de fotografie in Nederland, zijn eigen werk daarbij inbegrepen. Het gebrek aan debat en theorievorming binnen de discipline zag hij als een zwakte. Dat bracht hem er onder meer toe om literatuur, beeldende kunst en film bij zijn werk te betrekken. Zijn kritische opstelling ten aanzien van eendimensionale opvattingen over fotografie kreeg duidelijk vorm in de publicatie Het moment voorbij (1982). Hierin zette hij zich af tegen het in de fotojournalistiek dominerende 'beslissende moment' waarop 'goede' foto's zouden moeten worden genomen. Hij liet zich daarbij inspireren door het werk van (foto)theoretici als Roland Barthes, Victor Burgin en Susan Sontag.
In De oorlogen (Museum Boijmans van Beuningen,1985) monteerde Van Alphen foto's, filmbeelden en gesproken tekst tot een geheel in een ruimtelijke installatie. Met als basis het verhaal Madame Edwarda van Georges Bataille, stond in dit werk de visuele ervaring van een stroom snel achter elkaar geprojecteerde beelden centraal. De filosofie van Bataille bood hem een kapstok om een visuele ervaring te creëren die een vorm van bevrijding uit het keurslijf van een repressieve maatschappij kon zijn.
Van Alphen heeft veel over fotografie geschreven en zowel tentoonstellingen als een essaybundel over het medium samengesteld.
Terugkijkend, kan zijn ontwikkeling als fotograaf en denker over fotografie worden gezien als een afspiegeling van de veranderingen die met name de (sociaal-) documentaire fotografie in brede zin heeft doorgemaakt in de afgelopen vijftig jaar: van een positie waarin het verslag doen van de maatschappelijke werkelijkheid centraal staat naar een waarin de reflectie op de waarneming zelf en de betekenis van het beeld minstens zo belangrijk zijn.