Over de grens

Auteur Mechtild Borrmann (Oorlogskind) koopt zo nu en dan oude fotoalbums uit de vorige eeuw op . Albums die familie- en wereldgeschiedenis tonen. Toen ze in een album foto’s ontdekte van een kindertehuis uit 1947-1952 dook ze in de geschiedenis achter die foto’s. Door informatie te verzamelen ontstond beetje bij beetje het verhaal dat je kunt lezen in het boek Over de grens.

Het resultaat is een aangrijpend verslag waarbij de auteur door fictieve personages te vermengen met waargebeurde feiten, de geschiedenis over kindertehuizen uit de jaren 50 op knappe wijze tot leven weet te wekken.
Het verhaal draait voornamelijk om Henni, zij woont samen met haar ouders, haar zus en haar twee jongere broertjes in een dorpje in Duitsland. Wanneer haar moeder komt te overlijden dreigt het gezin uit elkaar te vallen, haar vader grijpt steeds meer naar de drank om zijn zorgen te kunnen vergeten en de verantwoording voor de rest van het gezin komt op Henni’s schouders terecht. Henni neemt als jong meisje een dapper besluit en sluit zich aan bij de groep koffiesmokkelaars uit het dorp. In de nachtelijke uren gaan ze op pad, ze steken de grens naar België over en sjouwen kilo’s koffiebonen mee terug naar huis. Natuurlijk is dit alles niet zonder gevaar. Lukt het Henni om met behulp van de smokkelwaar haar familie bij elkaar te houden?

Om het verhaal goed te kunnen vertellen koos de auteur ervoor om sprongen te maken in de tijd. Ze neemt de lezer in eerste instantie (voornamelijk) mee naar de periode vanaf 1945. De Tweede Wereldoorlog is net voorbij en de mensen proberen hun leven weer op te pakken. In deze hoofdstukken lees je onder andere over de dappere beslissingen die Henni voor haar gezin maakt. Helaas blijkt al snel dat haar keuzes grote gevolgen hebben.
Naast deze verhaallijn neemt Mechtild Borrmann je ook mee naar de zeventiger jaren. Henni is inmiddels een volwassen vrouw geworden en wordt beschuldigd van een ernstig misdrijf. Door heen en weer te switchen in de tijd en door de lezer over de schouders mee te laten kijken van diverse personages geeft de auteur je een hoop informatie.

Hierdoor zal het je als lezer langzaam duidelijk worden wat de beide tijdlijnen met elkaar te maken hebben en vloeit het hele verhaal uiteindelijk als één kloppend verhaal in elkaar over. Bijzonder knap gedaan!

Het nadeel hiervan is wel dat je door het switchen van tijdlijn naar tijdlijn (en van personage naar personage) niet zo goed in het verhaal kunt duiken als dat je misschien zou willen. Je voelt je als lezer werkelijk een toeschouwer die aan de zijlijn staat, in plaats van dat je echt betrokken gaat voelen bij Henni (het hoofdpersonage). Dat is een beetje jammer, maar dat neemt niet weg dat dit verhaal indruk maakt.

Vooral het idee dat de basis van dit verhaal berust op feiten is wel even iets om als lezer bij stil te staan. Veel kinderen belandden in die tijd ( na de Tweede Wereldoorlog) in de Bondsrepubliek in strenge kindertehuizen. Hier werden in een aantal van die tehuizen veel kinderen op verschrikkelijke manieren vernederd en mishandeld. Ook de koffiesmokkel die veelvuldig in het verhaal voorbijkomt berust op ware feiten. Dit was (net als boter en sigarettensmokkel) iets wat in het Duitse grensgebied veel werd gedaan in die tijd om het hoofd boven water te kunnen houden. Ook veel jonge kinderen liepen mee tijdens deze nachtelijke wandelingen en dat was niet zonder gevaar! Over de grens is dan ook echt een aanrader, zeker voor liefhebbers van historische romans.

Bij het zien van de schitterende cover van Over de Grens van Mechtild Borrmann wil je weten waar het meisje naar toe gaat en waar ze vandaan komt, wat haar verhaal is. De titel maakt nieuwsgierig. Je wilt weten of dat je het letterlijk of figuurlijk of allebei moet nemen.

Meteen vanaf de proloog wordt je meegezogen in een verhaal waarin gezocht wordt naar de waarheid van hetgeen er indertijd is gebeurd. Helaas, maar gelukkig voor de lezer van dit boek, is dat niet zo eenvoudig te verklaren. Zeker niet als er wordt gezwegen, maar waarom die persoon zwijgt? Is dat uit zelfbehoud, is ze schuldig aan diverse zaken of probeert ze iemand of meerdere personen te beschermen? Waren het twee ongelukken die toevallig vlak achter elkaar gebeurden of zat er iemand achter? Als er iemand achter zat, wilde die dan wraak nemen? En hoe zit het met de verhalen over het kindertehuis? Zijn die waar of niet waar?

Je wordt heen en weer geslingerd in de tijd en plaats waarbij je langzaam aan steeds meer komt te weten over hetgeen er is gebeurd. De tijd en plaats staan boven ieder hoofdstuk zodat je weet over welke tijd en welke plaats het gaat, maar de hoofdstukken zijn bekeken vanuit diverse personen. Het is dan ook geen boek die je even tussendoor kan lezen, want even je aandacht weg en je weet niet meer over wie en wat het gaat. Het is een verhaal met diverse verrassende wendingen en steeds als je een vermoeden hebt, blijkt het toch anders te zijn, blijkt het een andere kant op te gaan. Langzaam aan kom je meer te weten over de levens van de hoofdpersonen en wat er vermoedelijk echt is gebeurd. Je krijgt begrip en bewondering voor een van de hoofdpersonen, maar vraagt je ook af de loyaliteit niet te ver gaat.

Het is een fictief verhaal dat op stukjes feiten is gebasseerd zoals bijvoorbeeld over de koffiesmokkel, hoe het ging in veel tucht- en kindertehuizen en hoe sommige pastoors in de kerk waren. Mechtild Borrmann heeft dat in Over de grens mooi weten te vervlechten met het fictieve verhaal.

Het is een verhaal over koffiesmokkel, de roddels van mensen, veroordelingen, schuldgevoelens, de trouwe vriendschap van een persoon, de onvoorwaardelijke liefde van de partner, onrecht, een belofte die moeilijk na te komen is, leugens, mensen die je laten vallen en slechte jeugd. Het verhaal laat zien wat een oorlogstrauma met iemand kan doen, hoe dat kan doorspelen op anderen zoals zijn gezin. Wat het verlies van een gezinslid met de rest van het gezin kan doen, wat het met iemand kan doen als die jarenlang slecht is behandeld door sommige volwassenen, schuldgevoelens van iets wat je beter niet had kunnen doen en de risico's van het smokkelen van koffie.

Kortom; Over de grens van Mechtilde Borrmann is een spannend verhaal waarin wordt gezocht naar de waarheid over twee gebeurtenissen die vlak na elkaar gebeurden. Langzaam aan wordt de waarheid via diverse tijden en plaatsen onthuld. Een doos tissues is aan te bevelen om die bij je te hebben, want er zitten een paar emotionele momenten in.

Mechtild Borrmann (1960) bracht haar jeugd door in Kleve aan de Neder-Rijn. Voordat ze zich wijdde aan het schrijven van misdaadromans, was ze onder andere dans- en theaterpedagoog. Als pedagoog werkte ze bij een liefdadigheidsorganisatie, als professioneel adviseur werkte ze in een drugsbegeleidingscentrum, met kinderen met epileptische aanvallen en op een thuisschool. Ze ontving voor haar eerdere boeken meerdere internationalE onderscheidIngen. Over de grens, een naoorlogse roman over een verloren jeugd is haar tweede in het Nederlands vertaalde boek, eerder verscheen Oorlogskind. Mechtild Borrmann woont in Bielefeld.

Het verhaal in Over de Grens vertelt het leven van Henriette Bernhard – Schöning. Voortdurend schakelend tussen de jaren kort na WO-II en 1970, verschijnt een projectie van het leven van een nog jonge Henni Schöning in het dorpje Velda. Als haar vader Herbert Schöning terugkeert uit een gevangenschap aan het front zien ze een volledig ander persoon. Het noodlot treft het gezin met vier kinderen zeer hard als onverwachts hun moeder komt te overlijden. Met een ernstig getraumatiseerde vader probeert de nog jonge Henni de moederrol over te nemen. Dat lukt haar deels maar het ontbreken van voldoende financiële middelen wordt al snel een bottleneck.
Henni’s vader beperkt zijn bijdrage tot het minimale en keert zich volledig tot de kerk, waar hij slecht betaalde kosterwerkzaamheden doet. Henni voelt zich volledig verantwoordelijk voor Matthias, Johanna en Fried en neemt iedere mogelijkheid aan om het noodzakelijke geld te verdienen voor hun levensonderhoud. De mogelijkheid om wat extra huishoudgeld binnen te halen door spullen te smokkelen grijpt ze dat met beide handen aan. Als haar vader besluit niet meer voor zijn kinderen te kunnen zorgen, wordt het gezin uit elkaar gerukt….

++ ‘Anderhalve meter breed, twee meter lang en zo laag dat je er alleen gebukt kon staan. Een viltige doek en een emmer bij wijze van wc, meer was er niet. Geen bed, geen stoel en vooral: geen licht. Absolute duisternis’ ++

Met dit verhaal doet Borrmann meer dan een geslaagde poging om met confronterende scenes uit het verleden de leefomstandigheden in Duitse kindertehuizen in de openbaarheid te brengen. Als voorbeeld beschrijft ze het schrijnende verblijf van Matthias en Fried in een katholiek, door nonnen geleid kindertehuis in Trier. Het boven tafel halen van de vele leugens en voortdurende bedrog dat door alle lagen van de Duitse bevolking, inclusief de kloosterbewoners plaatsvindt, blijkt een haast onneembare veste. Met de echte waarheid in haar geest, blijft ze vechten voor gerechtigheid. Daarbij verplaatst ze haar eigen gezinsleven bewust wat naar de achtergrond.

++ ‘Begin 1970 boekte ze een succesje. Het verzoek van haar advocaat tot een hoorzitting werd gehonoreerd, de zitting zou in april plaatsvinden’ ++

Op soortgelijke wijze als in Oorlogskind, beschrijft Borrmann heel confronterend dat de beëindiging van WOII in Duitsland niet voor iedereen een oplossing was. Ze legt hiermee een pijnlijke periode bloot waarin het beleid van kindertehuizen een hel is gebleken waarin nonnen een onvoorstelbaar wreed beleid voerden. Volgens een nauwgezette timing weet ze talloze letterlijke en figuurlijke pijnlijke momenten precies in de kern te raken. Ze roept hiermee veel emotie en ongeloof op bij haar lezers. Dat zorgt ervoor dat het verhaal volledig onder je huid kruipt en een persoonlijk oordeel over de situatie niet achterwege kan blijven. Over de grens en Oorlogskind zijn beide een getuigenis, op ware feiten gebaseerd, van verborgen leed dat zonder deze verhalen wellicht voor eeuwig verborgen zouden blijven. Een zeer knappe prestatie en vol emotie weergegeven door Borrmann.

Eindoordeel: 4,5 sterren

Ontwikkeling: 4 sterren
Plot: 5 sterren
Leesplezier: 4 sterren
Schrijfstijl: 5 sterren
Originaliteit: 5 sterren
Psychologie: 5 sterren

Een geweldig boek.
Mooi en ontroerend verhaal!
Aanrader!

Het verhaal is een mix van geschiedenis en spanning met een eenvoudig schrijfstijl waardoor het boek makkelijk wegleest. Verschillende onderwerpen uit de naoorlogse geschiedenis weeft ze moeiteloos aan elkaar en maakt het begrijpend en soms ook aangrijpend.
Wat enigszins teleurstellend is, is het feit dat er geen enkele emotie in het boek voorkomt. Dit zou het mooie verhaal zo veel meer diepgang geven. Nu is het meer een weergave van gebeurtenissen.
Interessant is het om het oorlogsverhaal eens vanuit de Duits perspectief te lezen en te ervaren dat deze burgers het net zo zwaar hadden als de door Duitsland aangevallen landen.

Om te overleven doe je dingen waarvan je dacht dat je het nooit zou durven of doen. Ook uit verdriet kun je wraak nemen op een manier die je liever niet gewild had. En dan kun je ook nog eens beschuldigd worden van iets wat je misschien helemaal niet gedaan hebt en hou je je mond om je naaste te beschermen. Deze elementen komen allemaal voor in dit indrukwekkend verhaal.

Over de grens is een aangrijpende roman van een verloren Duitse jeugd. Gebaseerd op een duister hoofdstuk uit de Duitse naoorlogse geschiedenis: kindertehuizen in de jaren vijftig

De elementen

De cover is pakkend. Een jong meisje staat op het perron. Er staat een trein, gaat die vertrekken? Waar gaat hij dan naartoe? De flaptekst geeft teveel weg, naar mijn mening. Ik heb deze ook niet doorgenomen, voor het lezen. De titel is op meerdere vlakken te duiden.
In de prettige vertelperspectief van 3e persoon lezen we over Hennie en wat zij allemaal heeft meegemaakt. De jaren na de oorlog waren erg zwaar. Om wat bij te verdienen gaat de 17-jarige Henni meedoen aan de koffiesmokkel. Al dan niet zonder gevaar. Met de opbrengst hiervan kan zij goed en beter voor haar broertjes en zusje zorgen.

Het verhaal over Henriette, oftewel Henni wordt verteld door verschillende personages. Haar jeugdvriendin Elsa vertelt een groot gedeelte. Daarnaast lezen we over Thomas, hij is hovenier met een grote passie voor schilderen. Ook hij is verbonden aan Henni. Doordat de personages heen en teruggaan in de tijd, wordt steeds duidelijker wat de moeilijke tijden heeft gedaan met de karakters. Door het noodlot kan het gezin helaas niet bij elkaar blijven en moeten er 2 broertjes naar een kindertehuis. Henni vecht als een leeuw om het gezin bij elkaar te houden, maar helaas loopt dit anders.

Mechtild Borrmann vertelt het verhaal over Henni in een zeer meeslepende schrijfstijl. De cover deed mij denken aan de boeken van Diney Ciosteloe, maar de schrijfstijl is totaal anders. Borrmann weet de juiste sfeer neer te zetten, al dan niet grimmig zo na de oorlog. Het is een pittig verhaal in een moeilijke periode uit de geschiedenis. Het leven van Henni gaat zeker niet over rozen. Er komt veel onrechtvaardigheid op haar levenspad. Maar zij geeft niet op.

Conclusie

Over de grens beschrijft een stuk uit de geschiedenis van de na-oorlogse periode in de Duits-Belgische grensstreek. De familie van Hennie Schöning
staat daarbij in de spotlights. Door de smokkelroute te nemen, moet Henni letterlijk "over de grens". Hij boek heeft mij werkelijk gegrepen. De schrijfstijl van Borrmann is overtuigend. Hoe men in de kindertehuizen met elkaar omging is schrijnend en zeker geloofwaardig.

Geschreven bij Over de grens

Een meisje met een koffer wachtend op een treinperron siert de cover van Over de grens. De ondertitel Een jong meisje probeert vlak na de oorlog met koffiesmokkel haar familie te onderhouden. Maar dan gaat het mis... tilt maar een tip van de sluier op waar het verhaal over gaat.
Henni is de oudste van 4 kinderen. Vader Schöning behoorde tot het explosievenopruimingscommando. Nadat hij uit krijgsgevangenschap terugkeert met ptsd kan hij zijn werk als meester-horlogemaker niet behouden. Hierop begint hij een ziekelijke aanhang naar het katholicisme aan te meten. Hierdoor moeten vrouw en kinderen in het onderhoud voorzien.
Bij het vroegtijdig overlijden van Henni’s moeder belooft ze deze zorg te dragen voor haar broertjes en zus. Deze belofte zal de rest van haar leven bepalen.
Henni is als 14-jarige rad van tong en komt op voor haar rechten, wat door velen in het dorp soms niet op prijs wordt gesteld. Ze krijgt ook al snel het label crimineel opgekleeft omdat ze koffie smokkelt om het gezin te onderhouden. Op steun van haar vader moet ze niet rekenen want hij brengt meer tijd door in de kerk en bij de pastoor dan dat hij ooit voor zijn gezin er was. Het gaat zelfs zo ver dat hij alleen nog maar de geestelijken gelooft en Henni de schuld geeft van alles wat het gezin overkomt.
Na een onfortuinlijk ongeval belanden de kinderen Schöning in een kindertehuis waar jaren van vernedering en mishandeling door de zusters beginnen.
Een tweede verhaallijn in dit boek gaat over het proces waar Henni terechtstaat voor moord. Een derde verhaallijn gaat over de incidenten die schering en inslag waren in de kindertehuizen en waarbij Henni probeert de ware toedracht achter het overlijden van haar broertje Mathias wil achterhalen.
Hartverscheurend, schrijnend en wraakroepend zijn de eerste gedachten die door je hoofd gaan als je het verhaal van de Schöning-kinderen leest. Respect voor hen komt later omdat ieder op zijn eigen manier probeert het verleden achter zich te laten. Niet alleen voor het hoofdpersonage Henni hebben de naoorlogse jaren hard geweest maar ook voor haar broertjes.
Waar ikzelf mondjesmaat verhalen van mijn moeder hoorde over de hardheid van zusters in weeshuizen lijken deze nog lammetjes te zijn met diegene die de plak zwaaiden in de kindertehuizen waar Thomas, Henni, Mathias en Fried terechtkwamen. Doorheen het boek ga je heen en terug in de tijd en valt het ganse verhaal pas in de laatste bladzijden volledig op zijn plaats.
Voortreffelijk geschreven met een hang naar precisie had ik 6 sterren aan dit boek willen geven indien het kon want dat heeft het zeker verdiend.
Over de grens... of hoe een belofte het leven van een jong meisje haar tot martelaar maakt.

Het boek begint in het jaar 1970, waar het over een zitting gaat en blikt iedere keer terug vanaf het jaar 1945 tot 1970. In het begin moest ik even schakelen omdat er vrij veel personages voor komen en je in het begin nog niet weet wat de bedoeling van de terugblikken is. Maar als je dat al gauw door hebt zou je willen dat jij het woord zou mogen voeren in de rechtbank. Waarom zwijgt de hoofverdachte in alle talen.

Een gelukkig gezin, vader Schöning werkt hard en de kinderen doen het goed, tot dat moeder ziek wordt en overlijdt. De vader denkt niet voor de kinderen te kunnen zorgen en wil ze met behulp van de pastoor, van de plaatselijke kerk, onderbrengen in een Katholiek tehuis. Omdat de oudste dochter Hennie beloofd heeft aan haar moeder het gezin bij elkaar te houden en zij in plaats van naar school te gaan, gaat werken, wil vader het een poosje proberen. Vader trekt zich steeds meer terug in zijn geloof en is meer in de kerk te vinden als thuis. Geld krijgt ze niet van vader en wanneer Henni het voor elkaar heeft dat ze met de smokkelgroep mee mag, houd ze dit angstvallig verborgen voor vader en de kleintjes thuis.

Henni doet er alles aan om het gezin draaiende te houden en met goed resultaat, tot dat Henni in de problemen komt en de pastoor zich er mee gaat bemoeien. De kinderen worden uit elkaar gehaald en komen in tehuizen terecht waar er met strakke hand wordt geregeerd en er zaken gebeuren die het daglicht niet kunnen verdragen. Henni gaat naar een tuchtschool voor meisjes.
Dat deze jaren zoveel invloed hebben op Henni haar verder leven, daar komt ze pas vele jaren later achter. Een boek wat me met een brok in mijn keel achter liet, met een plot wat je liever anders zou zien, maar dat je nog lang bij blijft. Loyaliteit is de spil van het verhaal.

Een roman dat zeker een verfilming waard is. Mechtild Borrmann, deze auteur heeft een prachtige schrijfstijl . Een dikke mustread wat mij betreft.

Lieve leesgroet Caroline

Categorie niet meer wegleggen