Risicokind of evenwichtskunstenaar?

Mooie opening over ellende verhalen die "in" zijn. Het is bijzonder te zien dat iemand, ondanks de misère in zijn jeugd, nog iets van zijn leven weet te maken. Elize Lam begint met de introductie van haar onderwerp en informeert de lezer over de probleemstelling. Deze ontvouwt ze gaandeweg en laat daarmee de vorm van de bekende one-liner achterwege. Dat biedt de lezer de ruimte om daar zelf invulling aan te geven, zonder dat dit afbreuk doet aan de inbreng van de auteur.
Ronduit schokkend is het genoemde aantal kinderen dat in gezinnen opgroeit met ouders met een psychiatrische aandoening, verslaving of verstandelijke beperking. Dat twee derde van deze kinderen toch een goed bestaan weten op te bouwen doet daar niets aan af. Deze aantallen overtreffen, zo is mijn indruk, de door de jeugdzorg gerapporteerde aantallen van kinderen die te maken hebben met mishandeling en verwaarlozing. Gezondheid en veiligheid zijn steeds in het geding. In haar inleiding heeft Elize Lam het over enkele honderdduizenden minderjarigen!
Ze weet heel goed aan te geven in welk tijdsgewricht we leven. Er zit meer dan verandering in de lucht. Oude krachten proberen nog wel door te dringen tot het discours. Het zal nog wel even aanhouden. Ooit dacht ik dat we zeker tot 2020 nodig zouden hebben tot een voltooiing van de transformatie. Maar voltooiing zal er niet zijn, het is een wording en we zullen misschien dan ook wat langer geduld moeten hebben. Met de hoop die Elize Lam met haar boek biedt is er veel te verwachten. Deze transformatie is overigens breder dan het social work. Breder dan welke sector dan ook. Uiteindelijk zullen kunst, filosofie/religie en wetenschap de wording wijzen.
Wat ' ziet' het informele netwerk en is het in staat om in de behoefte van 'kinderen van' te voorzien? Hoe is dat wat wel aanwezig is te versterken? Het luistert nauw. Steun bereikt ‘kinderen van’ niet altijd. Het gaat dan om de opmerkzaamheid van het informele netwerk. Om het tot stand komen van informele steun, die aansluit wat het kind nodig heeft: een welkom aanbod. Praktische steun, een luiserend oor, even leunen. Het gaat ook om het in contact komen met een onafhankelijk coördinator om een netwerkberaad te organiseren. Zoals gezegd: praktische steun. In dit verband nuanceert Elize Lam terecht de mogelijkheden van samenwerken met ouders. Er zijn grenzen aan informele steun. Legt ze hier de achilleshiel bloot?
Van belang vind ik de kritische houding van Elize Lam. Ze is openlijk in haar kritiek op 'het veld van professionals' en overheid. Daarbij geeft ze zich geen kans de besproken 'kinderen van' als slachtoffer te zien. Het had wat meer gemogen met die kritiek, die grotendeels beperkt blijft tot het besproken speelveld van jeugd-ggz en jeugdzorg. Misschien bewaart ze dat voor de toekomst.
Elize Lam schrijft zeer toegankelijk. Lekkere korte zinnen, eenvoudig en open van structuur. Ingewikkeldheid vermijdt ze. Dat geeft een sfeer van luchtigheid, mogelijk door de afwisseling van teksten uit haar interviews, literatuurverwijzingen en eigen reflecties. Wat er staat bedoelt ze! Ze schrift niks voor. Prikkelt met vragen en haar persoonlijke antwoorden of de verwijzing naar ervaringen van kinderen, ouders, ondersteuners en wetenschap. Het geeft steeds te denken, dat is voor mij het effect van dit boek.
Het boek van Elize Lam is een aanrader voor hulpverleners én cliëntenorganisaties. Het boek past in de reeks van publicaties binnen het vertoog over de behoefte aan inzet door het sociale netwerk van kinderen en ouders en welke werking dat heeft. En dan niet alleen bij de door Elize Lam beschreven kinderen en ouders. Ze geeft voldoende handvatten voor gezinnen, hun netwerk en hulpverleners. Om verder te denken op de weg naar nog meer inzicht in de behoeften van kinderen én ouders, wanneer het voor het gezin te moeilijk wordt er zelf uit te komen. En dan die steun goed kunnen gebruiken, eventueel met wat extra overtuigen.

De belangrijkste eye-opener uit dit boek is voor mij dat de GGZ en andere formele hulpverlening ‘kinderen van’ niet als doelgroep moet nemen, maar hun ouders steun moet bieden bij de opvoeding. Voor kinderen die in een moeilijke thuissituatie leven is informele steun uit de directe omgeving essentieel (Of zoals Hillary Cottam het in haar TED talk zegt: ‘Social relationships are the only critical resource we have’). Dat heb ik als kind ook zo ervaren. Zelfs al had ik al problemen ontwikkeld door de situatie thuis, juist de kleine gebaren uit mijn omgeving hebben ervoor gezorgd dat ik het heb gered. Elize Lam geeft concrete en genuanceerde handvatten voor hoe de omgeving van betekenis kan zijn. Dat doet ze met een verrassende mix van wetenschappelijke inzichten, uitkomsten van eigen onderzoek en persoonlijke ervaringen, wat dit boek voor mij een echte pageturner maakt. Wat mij betreft is haar volgende stap een lectoraat over de kracht van een betrokken omgeving.
Ingrid Ligtermoet, pedagoog en initiator documentaire Klein gebaar, groot geluk

“Werkelijk bij ouders en kinderen aansluiten kan alleen op basis van contact en de moed open te staan voor wat een gezin of een kind beweegt en eventueel aangeeft nodig te hebben”

Elize Lam laat in dit prettig leesbare boek zien dat het zo belangrijk is om aan te sluiten bij wat een specifiek kind in een specifieke situatie al dan niet nodig heeft. Mooie programma’s hebben hun nut, maar niet voor iedereen. Echte aandacht van mensen om deze kinderen heen kan het verschil betekenen.
Een pleidooi om als professionals kinderen van psychiatrisch zieke, verslaafde en verstandelijk beperkte ouders niet als “doelgroep” te zien alleen omdat er iets is met hun ouders. Kijk wat dit kind, dit gezin nodig heeft en vooral ook waar zit hun kracht?

Goed om te lezen voor ieder die met deze situaties te maken heeft!

Elize Lam maakt met haar boek duidelijk waarom de #kindcheck in opgenomen in stap 1 'Signaleren' van de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Een pleidooi voor oog hebben voor het kind, wat hij of zij nodig heeft. Maar ook wat het kind kan bieden en hoe zijn / haar veerkracht kan worden versterkt.
Elize Lam maakt ook duidelijk hoe belangrijk het is te investeren in nagaan wat ouders kan helpen en in het verstevigen en inzetten van het sociale netwerk. Geen hulpverleners maar mensen die voor een langere tijd in het leven van ouders en kinderen zijn. Dat kunnen familie, buren, vrienden, maar ook leerkrachten zijn. Als zij het kind erkenning en waardering geven, kan het kind zich gezien en gesterkt voelen.
Ook goede psycho-educatie kan het kind helpen om de ouder en de situatie beter te kunnen duiden.
Een pakkend boek, dat inzicht geeft en handvatten biedt voor de praktijk van ieder die met ouders en kinderen in lastige situaties te maken heeft. Elize geeft deze evenwichtskunstenaars een stem.

Wat mij bijzonder aanspreekt in het boek 'Risicokind of evenwichtskunstenaar' is de focus van Elize Lam. Ze richt zich niet op de probleemkant van kinderen in moeilijke thuissituaties, maar ze richt zich op hoe deze kinderen het redden, waardoor en met/door wie. In onze samenleving kiest men te snel voor een probleemgerichte benadering, dat stigmatiseert en maakt afhankelijk (van hulpverleners). Het is denken in beperkingen in plaats van denken in mogelijkheden. Dat laatste doet Elize en dat inspireert. In haar onderzoek staat ze vooral open voor de inzichten en ervaringen van de kinderen zelf. Dat is niet alleen leerzaam voor de lezer, het is voor mij ook heel veel herkenning. Overal waar Elize ‘kinderen van’ noemt in haar boek kon ik ‘partner van’ invullen. Elize helpt mij dieper te beseffen waar mijn weerstand zit tegen een ‘veronderstelde hulpbehoevendheid’ bij mensen (en kinderen) die voor een dierbare zorgen. Dat inspireert en brengt me verder. Teveel boeken gaan over ‘hulp bieden’ of ‘zorgen voor’. Wat dat betreft is dit boek uniek, want dit draagt bij aan empowerment en emancipatie. Het draagt bij aan de ontplooiing van jonge mensen.

Boek dat laat zien hoe belangrijk doodgewone sociale steun is voor kinderen die opgroeien onder moeilijke omstandigheden.

Opgroeien als kind met een psychiatrisch zieke, verslaafde of beperkte ouder . Een zwaar onderwerp om te beschrijven en iets dat de auteur vele jaren heeft onderzocht. Ze weet waar ze het over heeft en wat ze wil betogen is dat een vertrouwde en betrokken omgeving van het kind zeer belangrijk is voor de balans van het kind. Ofwel, familieleden, vrienden, buren, docenten en professionals die niet te systemisch handelen kunnen van groot belang zijn dat een kind toch echt kind kan zijn. Daarnaast speelt de mate van veerkracht van het kind zelf een belangrijke rol.
Dit alles wordt zeer toegankelijk verteld en vele passages uit het boek zijn ook zeer herkenbaar voor de lezers die niet met een ouder met deze problematiek zijn opgegroeid. Zowel voor jezelf als je (vroegere) sociale omgeving bevat het boek vele eye-openers, ervaarde ik. Uiteindelijk kom ik met het volgende spreekwoord tot de conclusie van dit boek: It takes a village to raise a child.

Dit boek geeft duidelijk weer wat een netwerk kan betekenen voor kinderen en een moeilijke situatie.