Uiterste dagen roman

Uiterste dagen is de debuutroman van Ferdinand Lankamp. Hij is een Nederlandse historicus, redacteur en schrijver die in dit boek feit en fictie verweeft in een persoonlijk verhaal.

De roman speelt zich afwisselend af in 1940 en “later”. Enerzijds het verhaal van zijn overgrootvader in Finland in 1940. Anderzijds het verhaal van de jeugd van de schrijver en het contact met zijn Finse oma in het recente verleden.

In Finland anno 1940 probeert het Finse leger stand te houden tegen een Russische inval. Op de boerderij van de Finse boer Edvard Haga komt het bericht binnen dat zijn favoriete paard wordt gevorderd door het leger. Edvard wordt verzocht haar zelf naar het front te brengen. Hierdoor komen er allerlei herinneringen naar boven aan de oorlog in 1918 toen hij ook aan het front is geweest.

Later in Nederland raakt zijn achterkleinzoon steeds meer geïnteresseerd in geschiedenis en specifiek in het verleden van zijn voorvaderen. Hij heeft met zijn vader Finland bezocht en komt regelmatig bij zijn Finse oma in Den Haag op bezoek. Als historicus onderzoekt hij de Finse geschiedenis en probeert hij het leven van zijn overgrootvader daarin te plaatsen. Hij baseert zicht op feiten, maar kleurt het verhaal in met fictie. Zijn worsteling hiermee vormt het laatste deel van het boek.

De overgangen tussen 1940 en later zijn niet alleen overgangen in tijd, maar ook tussen fictie en non-fictie. Uiteindelijk komt voor de schrijver alles samen tijdens een reis naar Finland, waar hij de boerderij en de graven van zijn voorvaderen bezoekt en verwanten ontmoet.

Dit charmante boekje is een roman, maar wel een bijzondere roman. De auteur (historicus) graaft in het verleden van zijn overgrootvader Edvard en maakt hem de hoofdpersoon van zijn belevenissen in 1940. Deze belevenissen worden afgewisseld met de gedachten van de auteur over het schrijven van de roman en over het schrijven van geschiedenis in het algemeen.

Het verhaal begint met Edvard, een boer met vrouw en twee dochters. Edvard heeft in 1918 gevochten tegen de Russen en ook nu wordt van hem gevraagd offers te brengen voor de oorlog in 1940. Het hele verhaal door merk je het conflict met zichzelf en met zijn omgeving. Wie moet hij trouw blijven: zichzelf, zijn vrouw, zijn dochter, de kerk of Finland? Ook komt het begrip ‘schuld’ naar voren. Schuld ten opzichte van het leed dat de vijand aangedaan wordt. Hij zegt regelmatig dat hij zich daar niet schuldig over voelt (om zichzelf te overtuigen?).

De schrijfstijl is erg prettig, kort en duidelijk, maar tussen de regels door kom je veel te weten. De auteur waarschuwt voor het onjuist interpreteren van historische bronnen. De manier waarop mensen vroeger dachten is anders dan mensen nu denken, daardoor kun je gemakkelijk verkeerde oorzaak-gevolg relaties leggen. Hij benadrukt dat de roman een poging is om te verbeelden hoe Edvard dacht en voelde. Maar dat dit niet met de waarheid overeen hoeft te komen.

Kortom, een aanrader voor wie meer over de Finse oorlog tegen de Russen te weten wil komen en over de keuzes die gemaakt moeten worden als inwoner van een land in oorlog.

In Uiterste dagen gaat Ferdinand Lankamp een zelfbedacht experiment aan: het ontbrekende deel van de familiegeschiedenis reconstrueren. Via zijn oma krijgt hij flarden van verhalen mee over haar jeugd in Finland.
Van zichzelf mag Lankamp zijn verhaal opzetten met feiten en de leemtes invullen met fictie.
Dit verhaal wordt bezien vanuit het personage Edvard, wonend in een dorpje aan de Finse westkust.
Zijn paard Ida wordt een rode draad doorheen het boek, een associatie met het verhaal War horse is snel gemaakt. Later blijkt dat Edvard Ferdinands overgrootvader is.

Finland ligt ingeklemd tussen Zweden en Rusland en is afwisselend onder Zweedse en Russische invloed geweest. De taalproblematiek tussen Zweeds-Fins en de Finse (burger)oorlogen van 1918 en 1940 komen regelmatig terug in het boek. Dit zijn duidelijk de feiten, terug te vinden in de collecties van het IISG (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis).

Tussendoor het lopende verhaal heeft Lankamp zijn reflecties op zijn leven en vormgeving van deze historie verwerkt. Hij is historicus en zoekt naar een vorm om feit en fictie op een goede manier te verweven. Voor hem is het geslaagd en hij heeft antwoorden op de vragen die op de achterflap staan: ‘Wat verzint hij erbij, wat is geoorloofd, wat gaat te ver – en waarom?’
Ik als lezer sloot het boek echter met een onvoldaan gevoel. De keuze voor deze opzet van een romanachtige vertelling legt Lankamp uit. Als ik er met een historische bril naar kijk, mis ik toch een verantwoording in het nawoord met betrekking tot de feiten en fictie. De bronnen waarop de auteur zich heeft gebaseerd hadden hier ook kunnen staan.

Laat ik stellen dat het verhaal dat Lankamp vertelt vanuit zijn vertrekpunt goed is. Het had echter wellicht in een andere vorm gegoten kunnen worden: eerst zijn eigen verhaal en vervolgens de te vertellen historie. Qua vorm zou het boek kunnen lijken op bijvoorbeeld Oorlog en terpentijn – maar daar zou de vergelijking direct ophouden door het onbekende en niet eerder beschreven onderwerp. Deze historicus herbergt een goed verhalenverteller en daarom zie ik graag zijn naam op een volgend boek staan.

Een jonge historicus en journalist, wordt steeds meer gegrepen door zijn Finse afkomst. Bij zijn oma ziet hij de foto’s van zijn verre verwanten. Hij besluit zich te verdiepen in zijn afkomst en daarmee zijn beide passies: historicus en schrijver te verbinden.
De roman kent een unieke opbouw. Het is verdeeld over twee verhaallijnen, waarvan het deel ‘1940’ de grootste aandacht krijgt. (152 blz.) Het deel ‘Later’ zit er tussendoor verweven. (55 blz.). Door het vermengen van deze gegevens is de lezer zelf actief in het combineren van de verhaallijnen, in het bepalen: is dit fictie? Is dit werkelijkheid?
In 1940, in een verhalende stijl, is Edvard Haga de hoofdpersoon. Hij stamt uit een Finse familie aan de westkust. Hij is trots op zijn streek, zijn taal, hij is gezagsgetrouw. In 1918, tijdens de Finse burgeroorlog, maakte hij deel uit van het Schutkorps, het witte leger dat tegen de Russen vocht. Men kent hem als dapper en volhardend. Maar hij is ook in hart en nieren: boer!. Hij verliet de ouderlijke boerenstee en bouwde zelf een moderne boerderij!
Edvard voelt dat hij oud wordt. Toch kan hij het beroep dat er op hem wordt gedaan door kapitein Falander niet negeren. Ook hij moet in 1940 een paard met slee en voer afstaan voor opnieuw de strijd tegen de Russen. En zelf gaat Edvard mee (op verzoek van Falander) om het paardentransport naar het front te begeleiden.
De geografische kaartjes voorin het boek helpen je om je te oriënteren over de tocht en de streek die wordt beschreven.
Korporaal Kettunen fungeert tijdens deze tocht voor de lezer als aangever voor het verleden van de Finse burgeroorlog. Hij vocht aan de ‘rooie kant’ en Edvard aan de ‘witte kant’. Eigenlijk roept Kettunen hem ter verantwoording voor de represailles die destijds tegen hen zijn genomen.
Tijdens deze vrijwillige tocht voor “volk en vrijheid” slaat voor Edvard het noodlot toe.
Deze verhaallijn wordt een aantal keren onderbroken door ‘Later’. Hierin speelt de ík-figuur’ een hoofdrol. Hij is historicus en nazaat van een Finse familie. ‘Later’ is min of meer filosofisch en beschouwend geschreven over hoe de ík’ zijn boek moet vormgeven, wat moet ik vertellen, moeten de personages zich schikken naar mijn plot, moet ik onderzoek gaan doen. Wat is waarheid in de historische beschrijving, wat is verzonnen om de roman vorm te geven?
Dan realiseer je je als lezer, was het deel ‘1940’ fictie? of was het werkelijk zo? of was het de werkelijkheid van de schrijver?
“… Lente dus. … De sneeuwmantel, die het land al sinds oktober bedekt, zal in de zon langzaam gaan smelten en in die eerste nachten misschien nog bevriezen tot een ruwe ijslaag die de boeren ’s ochtends dwingt voorzichtig de paarden te mennen..” (blz 13)
Wie van prachtige poëtische beschrijvingen houdt, komt in deze roman zeker volop aan zijn trekken. Er is bovendien een soort ritme tussen korte zinnen en lange zinnen. Dit valt direct aan het begin al op.
“…Links voorbij de boerderij begint de laatste donkere uithoek van de hemel op te lichten.
Tegen het steeds helderder blauw worden de besneeuwde toppen in het niemandsland
Törvesbacken zichtbaar, een bosgebied dat zo ondoordringbaar is dat geen boer zich eraan
heeft durven wagen …”(blz 46)
Wil je een boek waarin fantasie en werkelijkheid zijn vermengd in prachtige taal en beelden.. dan is dit boek zeker een aanrader!!

In ‘Uiterste dagen’ gaat een jonge historicus op zoek naar het verhaal van zijn overgrootvader Edvard Haga, de vader van zijn Finse oma die in Nederland woont.
Door een voor hem aantal intrigerende feiten en familieverhalen die werden verteld in zijn jeugd gaat hij de uitdaging aan om de lezer te verhalen over een voor Nederlanders veelal onbekende, maar interessant, stuk geschiedenis uit Finland.

De verhalen zijn flarden en de feiten zijn niet toereikend voor een totaalbeeld, de historicus wordt romanschrijver, feiten vermengd met fictie, maar wat is feit, wat is mogelijk?
De rode draad in de roman over overgrootvader Edvard Haga is Ida, het beste paard van zijn boerderij. Edvard heeft gediend in de nadagen van de Burgeroorlog tussen de ‘witten en de roden’ in 1918. Nu, aan het eind van de Winteroorlog in 1940, wordt Edvard gevraagd een paardentransport te leiden en Ida wordt gevorderd.

Op dat punt komt juist de vaart in het verhaal ‘1940’, na soms zelfs scannend feitjes lezen. Het verhaal komt op stoom, maar dan wordt er bijna irritant of aanmatigend een volgend verhaal gelanceerd. De vertelling ‘Later’ van mogelijk de ik-verteller of toch niet? Is het van belang om dit verhaal-in-een-verhaal erbij te halen? Had deze uitleg met daarin de waargebeurde historische feiten in een nawoord verwerkt kunnen worden?
Is het dan om deze reden: ‘Mijn wens om een onderdeel te zijn van het verleden en mijn wens om me dat verleden toe te eigenen.’ (blz. 218).

In regelmatig beeldende zinnen wordt de lezer een landschap beschreven dat bij het zoeken van informatie over deze vaak onbekende periode, de omgeving exact weergeeft. Dit boek in de lente lezen geeft ook de passende passage: ‘Hoe troost hij zich? Misschien daarmee, of met het vooruitzicht van grond in de lente. Hij zal weer zaaien, hij zal weer oogsten, iedereen zal weer kunnen eten, zoals het altijd is gegaan.’ (blz. 121)

Deze lezer had meer over de persoon Edvard en zijn vooruitstrevende gedachten willen lezen, zijn handelen en bewegen in de Zweedse gemeenschap in Finland. De verteller uit ‘Later’ had indien de mogelijkheid zich had voorgedaan meer non-fictie of overlevering van zijn oma mogen verhalen. De eerder verzamelde documentatie gaf een exact beeld weer toen de verteller werkelijk op locatie met verre familieleden in Finland rondreisde, mogelijk inspiratie voor een ander kort verhaal.

De titelverklaring van ‘Uiterste dagen’ met aantrekkelijk omslag, lijkt te slaan op de dagen die bepalend zijn geweest in 1918, Tammerfors, en 1940, Viborg, voor de geschiedenis van Finland/de Zweedse gemeenschap in Finland. In het boek zijn een aantal verduidelijkende landkaartjes opgenomen. De wens om het noorderlicht een keer te ervaren en aanschouwen heeft de Edvard uit deze roman extra aangewakkerd: (blz. 121) ‘die trage, spookachtige slierten die uit een plek lijken te stammen die anders is, zo onvoorstelbaar anders.’

Met veel nieuwsgierigheid begonnen aan dit boek. Het lijkt in eerste instantie (alleen) een roman gebaseerd op de Finse Vrijheidsoorlog die daar plaatsvond in 1918 (ook wel Burgeroorlog) en de Winteroorlog in 1940. Dit alles door de ogen van Finse boer Edvard Haga die in beide conflicten gediend heeft. Schrijver Lankamp heeft een mooie pen en weet treffend het tijdsbeeld en de landschappen te omschrijven waardoor het voelt of je ook werkelijk meekijkt met Edvard en zijn familie. Knap gedaan.

Maar dan wordt het verhaal opeens onderbroken door de auteur. Eigenlijk start hier zijn uiteenzetting hoe hij tot deze roman is gekomen en waarom hij voor de romanvorm heeft gekozen en niet een puur op feiten berustend historisch boek heeft geschreven, terwijl hij een afgestudeerd historicus is. Edvard blijkt zijn overgrootvader te zijn en via zijn oma (een dochter van Edvard) wordt hij al van jongs af aan geïntrigeerd door zijn familiegeschiedenis. Van alle flarden die hij opvangt van zijn oma maar ook van zijn vader en ooms en andere familie krijgt hij een beeld van zijn familie in Finland en hoe zij leefden. Vanwege zijn fascinatie voor geweld (waarom kiest een mens hier voor en wat zijn de gevolgen) komt hij vanzelf uit bij Edvard die in twee oorlogen gediend heeft.

Vervolgens gaat de roman weer verder, en die leest als een trein. Lankamp breekt op meerdere punten in met interessante informatie over de uitgebreide studie die hij heeft verricht naar de Finse geschiedenis zoals die vooral in de eerste helft van de 20e eeuw heeft plaatsgevonden en de reis die hem naar het Finland van zijn voorouders brengt. Maar bovenal hoe hij tot het besluit kwam om dit boek uiteindelijk in romanvorm te gieten daarbij wel rekening houdend met de historische feiten:
"Ik streefde nooit naar een precieze historische studie. Zo'n boek zou me te terughoudend worden, te onzeker, te zeer beïnvloed door de methodische schroom die een goede historicus hoort te betrachten. Het moest een experiment worden, een verhaal over hoe het had kunnen zijn en hoe het had kunnen gaan."
Een ander punt wat hem tegenhoudt om een historisch boek zonder plot te schrijven omschrijft hij hier heel mooi als:
"... de vraag in hoeverre de mensenkennis van de historicus kan worden geprojecteerd op mensen die in een totaal ander tijdvak leefden, die fundamenteel andere opvattingen hadden, die zelfs iets heel anders dachten te zien als ze naar de nachtelijke hemel keken."
Hier raakt hij ook eigenlijk het punt waarom hij moeite heeft met zijn studie en titel historicus op zich; hij is bovenal een verhalenverteller

Uiteindelijk kom je er als lezer achter dat de auteur zijn ene, heel belangrijke wens gerealiseerd heeft om onderdeel te zijn van het verleden en de wens om zich dat verleden toe te eigenen. Voor de lezer blijft er een heerlijk leesbare roman achter met daaromheen hoogst interessante achtergronden hoe deze roman tot stand is gekomen terwijl je ook een stuk , voor mij onbekende, Finse geschiedenis tot je neemt. Het is een gewaagde stap de roman een aantal keer te onderbreken in plaats van de verantwoording na het verhaal te laten plaatsvinden maar het stoort totaal niet en maakt het tot een uniek boek. Het klopt.

Zeer geslaagd debuut!

Uiterste dagen is een persoonlijk verhaal, waarin een familiegeschiedenis voor het voetlicht wordt gebracht. Een in Nederland onbekend deel van de Tweede Wereldoorlog, namelijk de strijd die in Finland geleverd werd. Daarmee voegt dit boek ook wat toe aan de vele boeken die over deze oorlog verschenen zijn.
In het boek komt het persoonlijk verhaal pas laat en niet heel uitgebreid aan de orde. Het zijn voor een deel ook verhandelingen over hoe je als persoon en historicus een roman schrijft over een historische gebeurtenis. Ondanks de persoonlijke betrokkenheid van de auteur kwam het verhaal over zijn overgrootvader toch niet echt tot leven. De grote hoeveelheid namen en plaatsen en de lange beschrijvingen, deden soms eerder aan een historische uiteenzetting dan aan een roman denken. De personen kwamen daardoor toch niet echt tot leven.
Literair biedt het boek minder dan verwacht. Wie geïnteresseerd is in Finse geschiedenis, zal dit boek wel waarderen.

Wat een bijzondere manier om terug te kijken naar het verleden!
Door deze zoektocht gaat een wereld voor je open en lees je over het reilen en zeilen rond 1940 op het platteland van Finland. En dat is zeker niet voor iedereen die daar leeft hetzelfde. De verschillen zijn enorm vanwege de diversiteit in afkomst, gebruiken en ligging van de plaatsen waar men woont.
De landkaarten voor in het boek zijn een hulpmiddel waar je waarschijnlijk net zoals ikzelf, graag gebruik van zult maken om de reis te kunnen volgen in het verleden en het heden.

De auteur heeft een mooie schrijfstijl waardoor je geboeid blijft lezen over onder andere de beschrijving van de omgeving door de beide hoofdpersonages; het gebruik van woorden en zinsbouw verandert waardoor je meteen weet dat het iemand anders is dan het hoofdpersonage in het vorige hoofdstuk. Alleen al hierdoor reis je door de tijd.

Je leest over de Finse Edvard die weet wat zijn plichten zijn, hierbij gaat het landsbelang boven het belang van zijn gezin.
Bovendien lees je in de andere verhaallijn over een nakomeling van Edvard uit Leiden.

De verhouding tussen deze verhaallijnen is speciaal te noemen. Het is inhoudelijk al een mooi verhaal maar wat er groeit tijdens het lezen is nog veel mooier: de jonge historicus leert over zijn voorouders en leert vooral meer over zichzelf. Hierbij schuwt hij niet om fictie te gebruiken.
Uiterste dagen is een roman die de lezer ongemerkt over zijn eigen leven na laat denken.

Deze eerste roman van Ferdinand Lankamp is een belofte voor de toekomst en ik kijk zeker uit naar een volgend werk van deze auteur.

Uiterste dagen_ Ferdinand Lankamp
De jonge Nederlandse historicus Ferdinand Lankamp gaat in het verhaal op zoek naar zijn roots die deels in Finland liggen. In het boek beschrijft hij die zoektocht. Hij richt zijn zoektocht vooral op zijn overgrootvader Edvard. Het verhaal dat ontstaat is deels gebaseerd op historische feiten die hij tijdens zijn lange zoektocht tegenkomt. Ook gaat hij op reis naar het gebied waar zijn overgrootvader Edvard geleefd heeft. Hij komt in de regio waar nu nog nazaten van de familie leven. Tijdens deze zoektocht heeft de schrijver af en toe de neiging om er zaken bij te halen waarvan ik me afvraag of ze van belang zijn.
Naast zijn zoektocht beschrijft hij het leven van Edvard waarbij niet te achterhalen valt wat werkelijkheid is en wat fictie. De hoofdstukken wisselen elkaar af maar het grootste deel is voor het historische verhaal. In het verhalende verhaal dat in 1940 speelt beschrijft op prachtige wijze en met mooie zinnen hoe Edvard een paard moet afstaan aan de Finse strijdkrachten die tijdens de Winteroorlog in gevecht zijn met de Russen die delen van het land willen bezetten. Ook reist Edvard op verzoek met de paarden in een trein mee naar het front om de dieren op verantwoorde wijze bij de Finse strijdkrachten te brengen. Daarnaast komen we veel te weten over het leven van Edvard en zijn gezin en familie . Er wordt beschreven hoe deze trotse boeren die Zweedse roots hebben hun werk doen en leven maar ook hoe ze in 1918 tijdens de Finse burgeroorlog tegen de communisten en de witte leger van de Russen vochten. Edvard wordt beschreven als dapper en volhardend. In het hedendaagse Finland komen we in het westen langs de Botnische Golf nog steeds mensen tegen die Zweeds spreken en die dus van de eerste Zweedse kolonisten afstammen. Ook Edvard is hier een afstammeling van.
Zoek je een boek waarin veel historisch materiaal zit waar een verhaal aan op is gehangen dan is Uiterste dagen het ideale boek. In prachtige zinnen waarin de schrijver heel beeldend gebeurtenissen en mensen beschrijft had ik de neiging om steeds te willen weten hoe het verhaal verder ging.Het boek is zeker een aanrader. Voor de duidelijkheid zijn er kaarten opgenomen waarin men kan volgen waar welk deel van het verhaal speelt.
Een aanrader dus.

Even over de kaft van het boek: Uiterste dagen staat gedrukt in paars glimmende letters en liggen een beetje op het boek. Op de foto staan twee paarden en twee mannen in een sneeuwlandschap (Finland). Het is een echte foto uit Finnish Wartime Photograph Archive. De paarden en de mannen komen terug aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in Finland.
Persoonlijk vind ik het een pracht foto.

Oké, het verhaal: Ik had een ander idee van het verhaal. Ik dacht, nadat ik de achterflap gelezen had, dat het verhaal over een historicus ging die onderzoek deed naar zijn verleden. Dat vind ik niet helemaal juist, maar daar en tegen vind ik het wel een mooi en interessant verhaal. Het is meer autobiografisch naar mijn mening.
Tijdens het lezen heb ik mezelf wel vaak afgevraagd wat nu waar is en wat niet.
Er staat ook: ‘Wat verzint hij erbij, wat is geoorloofd, wat gaat te ver – en waarom?
Ja, dat kun je je allemaal afvragen. Een, twee, drie … heb ik daar niet zo snel een antwoord op. Wat voor de ene mens een aanvaardbaar iets is hoeft nog niet voor de ander zo te zijn.
Kort geschreven: het is een oorlogsverhaal uit Finland. (Genre: autobiografisch en roman).