Wat kan ons gebeuren - Gerrit Hoogstraaten roman

Herman Hoogenbosch, echtgenoot en vader van 2 zoons, is politieman in Amsterdam tijdens de tweede wereldoorlog. Herman worstelt in zijn functie en daarbuiten met gewetensvragen. Kiest hij voor bescherming van zijn gezin of voor principes? Herman probeert zo goed als hij kan te handelen naar eer en geweten maar of anderen dat ook zo zien?

‘Ik ben inderdaad goed op de hoogte, Herman. De vraag is, wat doen we nu? Kunnen wij elkaar straks nog recht in de ogen zien?'

Wat kan ons gebeuren van Gerrit Hoogstraaten geeft een heel mooi inzicht over de tweede wereldoorlog en de dillema’s die een oorlog met zich meebrengt. En ook hoe anderen daartegenover staan en hoe tijdens en achteraf naar de gemaakte keuzes wordt gekeken danwel geoordeeld.

Weer blijven de weigerende mannen stil. Herman voelt zijn hart in zijn keel. Dit gaat fout aflopen. Ze staan volkomen machteloos.

Ik huil niet snel, zeker niet in het openbaar, maar het is mij toch gebeurd door dit boek. Beide keren kon ik het nog net wegslikken. Gelukkig maar, staat zo raar huilen tijdens de lunchpauze op het werk en in een drukke trein. Tijdens het lezen blijf je maar nadenken over de situatie waar Herman en zijn gezin zich in bevinden. Wat had ik zelf gedaan?
Heel erg genoten van het boek, Het heeft mij geraakt! Daarbij heeft het maar weer eens onderstreept dat je heel moeilijk over iemand kunt oordelen als je zelf niet in diens schoenen staat.

Herman Hoogenbosch is getrouwd met Dieuwke. Ze hebben twee zoons, Geert en Maarten. Herman is politieman in Amsterdam, waar hij regelmatig wordt gepasseerd in zijn loopbaan. Dit geeft wroeging bij hem maar ondanks dat blijft hij zijn beroep als politieman met veel plezier uitoefenen. Tot de Tweede Wereldoorlog uitbreekt en het leven als politieman heel wat teweeg brengt bij hem en zijn familie. Bij het bombardement op Rotterdam verdwijnt zijn vader en vernemen ze niets meer van hem.

‘Wat kan ons gebeuren’ is een roman gebaseerd op een familiegeschiedenis. Het verhaal wordt verteld vanuit de beleving en de gedachten van Herman Hoogenbosch. Zodra je begint te lezen word je meteen bij de familie en hun geschiedenis betrokken. Herman is als karakter goed uitgewerkt en ik heb me ook helemaal in hem kunnen verplaatsen. Ik voelde het leed en de tweestrijd waar hij mee te maken kreeg als hij weer voor een dilemma stond en toch een beslissing moest nemen.

Tijdens het lezen van dit verhaal heb ik mezelf regelmatig vragen gesteld over het hoe en waarom van de keuzes die mensen maakten. Wat is goed en wat fout? Zou ik ook gehandeld of gereageerd hebben zoals Herman zijn beslissingen nam? De psychologische lading van dit verhaal speelt een grote rol, die je pas beseft als je het boek uit hebt. Het geeft je een andere kijk op beslissingen die mensen in oorlogstijd moeten nemen.

Wat kan ons gebeuren is de tweede roman van Gerrit Hoogstraaten uit Amsterdam. Het is een psychologisch verhaal over de ongewilde spagaat van de Nederlandse politie tijdens de Tweede Wereldoorlog tussen eigen overtuiging en het gezag.

De hoofdpersoon in het boek is een politieman en het verhaal speelt zich af in Amsterdam ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. In Maastricht hoorde ik van de oudere generatie collega's allerlei verhalen over de oorlog. Meestal ging het over smokkelpraktijken. Het ging echter nooit over de Jodenvervolging en wat de politie daarin voor rol had gespeeld.
Precies dáárover gaat dit boek. Althans over gewetensvragen en dilemma's waarmee politiemensen in die tijd te maken kregen. Maar ook over opportunisme onder het door angst gedomineerde politiekorps van Amsterdam. Ieder voor zich werd het motto, naarmate de dreiging groter werd.

Mij bekroop regelmatig het gevoel dat ik waarschijnlijk ook zou hebben gehandeld zoals de politieman Herman Hoogenbosch toentertijd deed. De auteur beschrijft de dilemma's van deze diender op een uiterst integere en subtiele manier, waarmee hij tot in de diepste uithoeken van mijn morele persoonlijkheid wist door te dringen. Ik vroeg mij regelmatig af of ik ook niet met de bezetter zou hebben meegewerkt om maar te kunnen ontkomen aan hun gruwelen. Zou ik me dan een lafaard hebben gevoeld of zou ik ten koste van alles en mijn gezin mijn eigen leven hebben opgeofferd om te voorkomen dat ik zou worden gedeporteerd of geëxecuteerd?

Wat ons kan gebeuren is een indringend boek, dat tot nadenken stemt. De schrijver weet de lezer te boeien met de manier waarop hij de verschillende sferen in huiselijke kring en op de werkvloer weet te beschrijven, maar ook hoe de verstandhouding was tussen dienders en hun leidinggevenden.

Een passage heb ik diverse keren gelezen om te laten doordringen wat er precies stond. Politieman Herman Hoogenbosch stapt op 19 januari 1945 het politiebureau binnen en merkt aan de stemming onder de collega's meteen dat er iets aan de hand is. Collega Redenaar licht hem in. Een verzetsactie zorgde voor een represaille van de bezetter, waarbij elf jonge ambtenaren van het Arbeidsbureau werden gefusilleerd. Herman zegt daarover niets te hebben gehoord en vraagt zich vervolgens af wat zij daarmee te maken hebben. Redenaar antwoordt als volgt:
”Dat is nog niet helemaal duidelijk, misschien hadden we beter op moeten letten. Dat is per slot van rekening onze taak. Kijk, de Joden hebben zich mak als lammeren laten wegvoeren, daar hebben wij geen kind aan gehad, maar sinds onze Hollandse jongens de pineut zijn, komt iedereen in verzet (…) Wij hadden beter ons werk moeten doen.”

Hier legt de auteur in één zin bloot hoe een groot deel van de Amsterdamse politiemensen toen dacht over de Jodenvervolging. Dat maakte mij, als oud-politieman, verdrietig. Tegelijkertijd probeerde ik het gedrag ook te vergoelijken, door te denken dat politiemensen in oorlogstijd een uitermate moeilijk beroep uitoefenden. De houding van de korpsleiding in de aanloop naar de oorlog toe, de uitwerking van de propaganda over de Joden, de angst om zelf gevaar te lopen of familieleden, vrienden en collega's in gevaar te brengen en het opportunisme over de verwachtingen ná de oorlog, zullen daarbij een belangrijke rol hebben gespeeld.

Dit boek zou verplichte leesstof moeten zijn binnen de politieopleiding.
Het zou kunnen zorgen voor een groter moreel besef over de ernst van het politieberoep, met name waar het gaat om de rol als ondergeschikte aan het bevoegde gezag.

Jacques Smeets, Elsloo-Stein
Auteur van o.a. De Blauwe Diender

Hermans vader verdwijnt op derde pinksterdag (14 mei 1940) toen die bij hem op bezoek zou gaan in Amsterdam maar er nooit is aangekomen.
Herman Hoogenbosch is getrouwd met Dieuwke Van Dam, ze leven samen maar naast elkaar en ze hebben twee zonen, Maarten en Geert.
Herman was leerling in een kapperszaak en groeide door tot eerste kapper tot WOI. Herman werd gemobiliseerd en gelegerd in Zeeuws-Vlaanderen.
Na de mobilisatie in 1918 verkiest hij het eerbaar beroep als diender bij het Amsterdamse politiekorps. Herman is terecht fier op zijn beroep, maar loopt hij elke bevordering mis.
In mei 1940 heeft de Duitse Adelaar zijn vlerken uitgeslagen op Nederland.
Er zijn mensen die met de bezetter meeheulen, die afstand van hen nemen en die van beide walletjes willen eten.
In het Amsterdamse politiekorps zijn het vooral NSB’ers die meeheulen met de Duisters. Zij werden bij het uitbreken van de oorlog nog opgesloten maar zijn in “ere” hersteld en kregen er zelfs een streepje of sterretje bij op het uniform. Herman is van oordeel dat een politieman in de eerste plaats politieman is en blijft en dat moet ook gelden voor NSB’ers.
Vlug ondervindt hij dat niet alles is wat het lijkt: de leiding legt elke diender een loyaliteitsverklaring aan het gezag van de bezetter voor, hij ondertekent deze vol ongenoegen en onder luid protest. Er wordt hem herinnerd aan de basistaak van de politie: gehoorzaamheid aan het gezag en te zorgen voor orde en veiligheid op straat. Wie zich niet wil schikken verlaat best de dienst. Later moet iedereen ook zijn doopbewijs voorleggen, een Ariërverklaring ondertekenen, om aan te tonen dat men geen Jood is.
Naast de werking van de Amsterdamse politie tijdens WOII de interne vetes en spanningen en de keuzes die dienen te worden gemaakt om als diender te blijven functioneren in het korps blijkt ook dat de ook de thuisrelatie onder druk staat.
Binnen zijn gezin zit hij met de angst dat Dieuwke en zijn zonen wat zou kunnen overkomen.
Na de oorlog duurt het niet lang of er wordt gepraat en gehoond met de oude bazen die opnieuw hun rang en functie innemen. Herman wordt op het matje geroepen en krijgt te horen dat hij meeheulde met de bezetter, een promotie kreeg en collega’s aanporde tot meer actie en activiteit.
Herman krijgt een berisping, een terugzetting in graad en een brief waarin de Koningin haar Ontevredenheid uit. Herman Hoogenbosch is erg verveeld met wat hem overkomt en wordt verweten. Na de oorlog is hij een getekend man, voortdurend in conflict met zijn geweten en de niet gestelde vraag, wat als…
Herman blijkt doorheen het verhaal vooral een pragmaticus te zijn. Hij kiest naar eigen goeddunken de weg die hij wil bewandelen. Doorheen gans de oorlogsperiode maakt hij bewuste keuzes, waaruit blijkt dat Herman in eerste plaats “mens” is, maar ook zijn beroep zo goed als mogelijk tijdens de bezetting wil uitvoeren en er steeds wil zijn voor zijn medemens, welk ook diens kleur of ras is. Herman wordt in het verhaal soms misleid en meegezogen, maar steeds blijft Herman “mens” tussen de bevolking en tussen zijn collega’s.
Als actief politieman in België kan ik mij inleven in de gedachten van Herman. Ik hoop zelf nooit in een situatie zoals Herman te komen. Onmogelijk kan ik zeggen hoe ik zal handelen, maar dat er keuzes zullen worden gemaakt staat vast en dan zal de vraag zeker terugkeren: “Wat kan ons gebeuren?”
Dit boek stemt mij echt tot nadenken over mijn functioneren als politieman in al dan niet moeilijke tijden.
Het boek is heel erg pakkend en geeft een uitstekend en ongekend beeld over de Nederlandse politie in WOII evenals een kijk op relaties binnen het gezin en de keuzes die voor zelfbehoud werden gemaakt en de al dan niet negatieve en positieve gevolgen na WO II.
Gerrit Hoogstraaten heeft dit familieverhaal in een prettig verhalende en verhelderende stijl geschreven zonder iets of iemand te verbloemen of geweld aan te doen.